Reykjavík - 02.11.1907, Qupperneq 2

252
REY K JAVIK
Olívei- Twist
er heimsfræg skáldsaga eftir Charles Dickens. Hún fæst
nú í vandaðri ísl. þýðingu hjá bóksölum víðsvegar um land
alt. Góð, hentug og mátulega dýr tækifærisgjöf fyrir unga
og fullorðna. Menn hafa sagt um Njálu, að hvað oft sem
þeir litu í hana, lœrðu þeir eitthvað af henni. Sama má
segja um Oliver Twist: hversu oft sem hann er lesinn, fins1
nóg til íhugunar og auk þess er bókin víða mjög skemtileg'
1262, er ísland gekk Noregskonungi
á hönd. Þá er vór Danir fengum
Noreg, fylgdist ísland þar með. En
vór öðiuðumst ekki önnur né meiri
réttindi yfir íslandi, en þau sem lands-
menn höfðu af frjálsum vilja og um
óákveðinn tíma játað Noregskonungi-
Skyldi sú raun á verða, að megin-
þorri íslendinga óski nú að halda ó-
slitnu sambandinu við danska alríkið,
þá verður það að eins hyggileg for-
sjálni, sem kemur íslendingum til þess,
en alls ekki nokkur snefill af ást á
oss Dönum. Þeir álíta það þá hag-
kvæmast sér — svona fyrst um sinn —
að yfir sér ríki konungur, sem hefir
svo góð sambönd við önnur ríki eins
óg Friðrik 8.
Má vera, að íslendingar leggi nú
fullmikið upp úr hagsmunum þeim
sem samfara eru konungsættinni, sem
nú situr á veldisstóli. En ég hygg,
að þeir Eíkisþingsmenn, sem nú eiga
að „íhuga“ afstöðu íslands og Dan-
merkur, ættu að sýna ina mestu
varkárni".
Umræður höfðu orðið talsverðar, og
flestar sanngjarnar i vorn garð. Meðal
þeirra er til máls tóku, var Jul.
Schiött, er eitt sinn var ritstjóri
blaðsins „Illustr. Tidende", en er nú
forstöðumaður dýragarðsins {Zool. Have)
í Höfn. Hann mælti meðal annars svo:
„Betur að þeir góðu (og miður góðu)
menn ríkisins, sem nú eiga að fara að
greiða úr flækjunni, vildu hafa það
hugfast, að með því að vernda frelsi
sögueyjarinnar, greiðum vér skuld af
hendi við umliðna tíð! Þeir ættu að
minnast réttinda íslands áður en þeir
fara að hugsa um meir eða minna
réttmæta hagsmuni vora!"
„Fram“. Fundur 2. og 4. Fimtudag
í hv. mán. kl. 8'/2 síðd. í Templara-húsinu.
Næst: Nýtt skattmála-umtalsefni.
Bókmentir.
Lesbók handa börnum og
uuglingum I. Guðm. Finn-
bogason, Jóhannes Sigfús-
son, Pórhallur Bjarnarson
gáfu út að tilhlutun lands-
stjórnarinnar. 160 bls. 8vo.
Reykjavík 1907. [Á kostnað
„Unga íslands"].
Lesbók þessi er merkt „I“, og á
því auðvitað að vera fyrsta lesbók, er
við tekur af staírófskverinu.
Ætla mætti, að hún væri góð bók
og nýtileg, er landsstjórnin hefir svo
mikíð við að skipa þrjá menn í nefnd
til að sjóða saman jafn-lítið kver, því
að menn hefðu mátt við búast, að
stjórnin hefði ekki valið af verri end-
anum.
Af þessum mönnum hefir að eins
einn (Jóh. Sigf.) áður sýnt nokkurn
hæfileik til að gefa út barnabók, eða
bók við unglinga hæfi („Samtíningur").
Annar (Guðm. Finnb.) hefir ekkert
sýnt, og séra Þórhallur hefir sýnt, að
hve mikill gáfumaður sem hann ann-
m------------------------------o
ÚRSMÍBA-YINNUSTOFA.
Vönduð íTr og Hlukknr.
Rankastræti 12.
Helgi Hannesson.
•------------------------------•
ars er, þá er honum alveg ósýnt um,
hvað er við barna hæfi. 1 „Fornsögu-
þáttum" hefir hann ætlað börnum að
skilja orð, sem enginn barnakennari á
íslandi skilur og efast má um að hann
skilji sjálfur.
Ekki skortir ágætar fyrirmyndir
fyrir lesbókum; inir alkunnu „Readers"
Breta og Ameríkumanna mega allir
heita fyrirtaks-bækur í þessari grein;
sumir hrein snild.
Ýmislegs er að gæta við samningu
eða útgáfu slíkra barnabóka, bæði að
því er til máls kemur og efnis. Les-
bók er ekki að eins til að kenna börn-
um að lesa, heldur einnig til að kenna
þeim móðurmálið. Og þar sem ræða
er um heilan flokk eða röð af lesbók-
um, þar sem sú fyrsta tekur við af
stafrófskverinu og svo hver af annari,
þá verður sífelt að hafa þroskaskeið
barnsins í huga við hverja bók. Þetta
tekur bæði til máls og efnis. Efnið
má ekki vera fyrir ofan sjóndeildar-
hring barnsins, en það má smáþyng-
jast á þann hátt, að það sjálft (efnið)
víkki smám saman sjóndeildarhringinn
með því að fræða barnið.
Að því er til málsins kemur verður
að hafa það í huga, að fyrsta bókin
hafi sem mest inni að halda þau ein
orð, sem hvert barn á því reki skilur,
sem er að Ijúka við stafrófskverið
sitt. En þau orð, sem líklegt er að
hvert barn á þessu reki skilji ekki,
þarf að skýra á undan hverjum les-
kafla líkt og gert er í Barnavini Jóns
Ólafssonar, 1. og 2. hefti. Sama er,
ef ætla má að barnið kunni, ef til vill,
ekki að beygja orðið rétt, þá á að
sýna beyginguna í orðskýringunum.
Þessi orð, sem börnin skilja ekki sjálf-
krafa, verða að vera sem fæst í byr-
jun, en mega svo smáfjölga, þó ekki
óðara en svo, að minni barnsins só
ekki ofboðið. Orðskrípi mega helzt
ekki koma fyrir; en ef þeim má ekki
breyta sakir blæsins, eins og „for-
stöndugur", „bókarament" og „for-
framaður" hjá Jónasi Hallgrímssyni í
ævintýrinu „Leggur og skel“, þá ber
að benda á í skýringunum, að þetta
sé orðskrípi. Útlenzkuslettum og röng-
um orðmyndunum verður að breyta,
hvaða höfundur sem í hlut á, í því
sem tekið er í lesbók. Lesbókin á
að geta verið barninu fyrirmynd, sem
því sé óhætt að fara eftir.
Ef vér nú fyrst htum á efnið í
þessari Lesbók I, þá er mikið af því
létt og við barna hæfi, og þó nokkuð
misjafnlega. En það er sýnilegt, að
engin regla (plan) hefir vakað fyrir út-
gefendunum, eða að minsta kosti er
engri fylgt. Margt, sem þyngra er, er
framar en annað, sem léttara er. í
sögunni „Tryggur hundur" (51.—53. bl.)
mun ekkert barn skilja í því, hvernig
á því stóð, að kaupmaðurinn taldi það
vísan vott þess, að hundurinn sinn væri
orðinn vitlaus, að hann vildi ekki
drekka, er hann kom að læk. Og
trúlega er margur sá barnakennarinn,
ekki að tala um fólk á kennaralausum
heimilum, sem ekki hugkvæmist, eða
hefir ekki vit á, að skýra þetta fyrir
barninu. Hundæði, það er nefnt er
öðru nafni vatns-skelkur, er óþekt hér
á landi. Þótt því barnið skynji aðal-
efni sögunnar, þá skilur það ekki þetta.
Orsmíöavinnustofa Carl F. Bartels j Laugavegi 5. Talsími 137. j

Hér hefði því þurft efnis-skýringu.
Islands-vísan hans Jónasar, sem
kverið byrjar á, hefði heldur átt að
standa siðast í því, eða jafnvel ekki
fyrri en í næstu bók.
„Dýraþingið" er góð grein, og yfir-
leitt mjög vel þýdd. En heldur mundi
hún eiga sæti í II. eða III. bindi
Lesbókar, heldur en í inu I.
Greinirnar um „Penna“ og „Pappír"
eru af þeim sem helzt hefðu mátt
bíða síðari binda.
Yfirleitt eru frumsömdu kaflarnir
beztir; en eins er um þá sem hina,
að engin viðleitni er á því höfð, að
hafa þá framar, sem óbrotnastir og
barnalegastir eru, en hina síðar, sem
hugsanaríkari eru eða íullorðinslegri.
Aí því sem höfundarnir hafa sjálfir
til lagt frumritað, virðist oss miklu
betra það sem séra Þórhallur hefir
ritað, heldur en Guðm. Finnbogason
(Jóhannes hefir ekkert frumritað). Hon-
um lætur vel að skrifa fyrir börn
sjálfur, miklu betur en að velja fyrir
þau eftir aðra.
Ekki getum vér sagt, að þeim út-
gefendum takist vel, þar sem þeir
fara að yrkja upp eftir eldri skáld.
Gáta Gestumblinda er rétt þannig:
Fjórir ganga,
fjórir hanga,
tveir veg vísa,
tveir hundum varða,
einn eftir drallar
ævi-daga,
sá er jafnan saurugur.
En útgef. yrkja um og segja:
„tveir hundum verja,
einn eftir drallar
og oftast óhreinn".
Afgömlu vísuna:
„Ap, Jún, Se, Nóv þrjátiger"
yrkja þeir upp þannig:
„Ap, Jún, Sept, Nóv þrjátíu hver“.
Vísan er svo gömul og alþekt, að
henni á ekki að breyta. Það var auð-
velt að skýra börnunum, að „þrjátiger"
væri miðalda-orðmynd fyrir „þrjátíu",
sem nú er sagt.
Rangar orðmyndir, orðskrípi og út-
lend orð og útlenda setningaskipun
ætti að varast eins og heitan eld í
barnabók. Sumar rangmyndanir eru
orðnar svo algengar í málinu, að
vanaföstum mönnum þykir óþarfi og
ógerningur að hrófla við þeim. En
sé rétta myndin auðlærð, þá virðist
oss einsætt að kenna börnunum hana
rétta frá byrjun. Ef allar barnabæk-
ur og kennarar gerðu það, þá hyrfi
ranga myndin i gröfina með eldri kyn-
slóðinni. Svo er t- a. m. um orð-
myndina „volæði" (128. bls.) fyrir
„volað“ (beygist eins og „hérað“, „for-
að“, sem nú er oft afbakað í „foræði",
þótt rétta myndin heyrist enn á stund-
um).
„Melur" þýðir á voru máli sandslétta
eða smágrýlt siétta; einnig korntegund,
sú er óræktuð vex í Skaftafells-sýslum.
En „mölur“ er ormur, sem skemmir
dúka og vefnað. Nú mætti ætla, að
séra Þórhallur og Jóhannes væru svo
biblíufastir, guðfræðingarnir, að þeir
könnuðust við þau auðæfi, sem „hvorki
mölur né ryð fær grandað", og þyrftu
því ekki 6 sinnum í 9 línum að láta
„mel“ (fyrir ,,möl“) éta vef kerlingar.
— Hér og víðar í bókinni verður fyrir
oss orðið „titlingur" (=spörr); það er
hér sem oftast nú orðið rangritað; á
að vera „tittlingur"; ,,-lingur“ er
smækkunar afleiðsluending. Það táknar
eitthvað, sem lítið er (titt-lingur—lítill
tittur; fuglinn heitir tit á ensku); eins
V 1 11 ................. ! 1 M ..II,
er vett-lingur=Iítill vöttur. — Meinlegt
er að sjá (65. bls.) í þessari bók talað
um, hvað „samvizkan bíður“ [bíður=
þolir] í st. f. „býður“ (segir fyrir). —
Eignarfall af „ær“ er „ár“, en ekki
„áar“ (69. bls.) — „Hver sem er fyr
á fætur" (77. bls.) er herfileg málleysa
í st. f. „fyrri“. — „Stallur" þýðir m. a.
jata, sem hesti er gefið hey í. Því
er talað um að leiða hest að stalli,
setja hest á stall. En „stallur" þýðir
aldrei í voru máli „hesthús" (á dönsku:
Stald). Því er það örg dönsku-
sletta að tala um að „loka hest inni í
stalli“!!! (bls. 78). — „Öðruvís" er
betri orðmynd en „öðruvísi" (97. bls.).
— „Slanga" er band, sem menn hafa
til að kasta steini úr, eins og Davíð
gerði, er hann rotaði Golíat. En að
kalla höggorm „slöngu" (eins og gert
er á 105. bls.), er argasta dönskusletta.
— Leiðjnlegt er að sjá inn leitt í bók-
málið orðskrípi eins og teista (kvk., 116.
bls.), þótt það sé sagt sumstaðar á ís-
landi. Rétta myndin er „þeisti" (karlk.)
og er tíðkuð víða um land. — Tepru-
skapur er það, að nú þykir ekki „fínt“
lengur að segja á réttu íslenzku xnáli
„að éta“; það verður að heita „að
borða". Þó þýðir „að borða“ að eins
að sitja við borð (til matar). Prest-
arnir eru þó svo „grófir" enn að hafa
um hönd orð biblíunnar og segja:
„takið og etið“. Skyldi ekki dreng-
urinn, sem rifur kökubita af systur
sinni (32. bls.) blátt áfram éta hann?
Hann setst varla að borði með hann,
til að borða hann. - „Indæll" (141. bls.)
er röng stafsetnir.g; á að vera með
tveim n-um. (Ekki ind-æll, heldur
inn-dæll). — Á 153. bls. er sagt um
Öskudaginn: „Pápískir halda hann“
o. s. frv. Það er ekki íslenzka að
hafa þannig lýsingarórð í nafnorðs stað:
„pápískir" f. „pápískir menn“, eða
öllu heldur „kaþólskir menn“, því að
„pápískir" er uppnefni.
Betra hefði verið að sleppa „Skrift-
arreglum" Sigurðar Breiðfjörðs (143.
—144. bls.), heldur en að láta karlinn
dauðan vera að kenna nútíðar-börnum
þýzk-danska stafsetning aldar-gamla
(að rita nafnorð öll stórum upphaísstaf).
Myndirnar „eg“ og jeg“ viðhafa út-
gefendurnir einlægt í graut. Fyrst
hugðum vér, að „eg“ hefðu þeir að
eins í Ijóðum, en „jeg“ í sundurlausu
máli. En það reyndist ekki svo: á
10. og 19. bls. t. d. er „jeg“, en á
72. og 108. bls. „eg“ — hvortveggja
í ljóðum. Svo hugðum vér að „eg“
ætti að vera tígulegra, en „jeg“ lítil-
mótlegra. En þá rákumst vér á að
krakkinn segir „eg“ á 132. bls., en
Washington hershöfðingi „jeg“ á næstu
bls. á eftir. Þá datt oss í hug, að „eg“
væri haft á annari hverri síðu bókar-
innar, en „jeg“ á annari hverri, til að
venja börnin við hvortveggja jöfnum
höndum. En það brást líka; stundum
er „jeg“ einlægt á mörgum bls. sam-
felt; stundum er „jeg“ og „eg“ á sömu
bls. í sama kvæðinu með 1 línu milli-
bili, án þess a.ð kveðandi heimti frem-
ur aðra myndina en hina (108. bls.).
Engin regla, alt eintómur hringlandi!
Yfir höfuð er ekki auðið að sjá, að
nokkur frumregla um nokknrn skap-
aðan hlut hafi vakað fyrir útgefend-
unum. Yér þekkjum enga þá megin-
reglu, er sjálfsagt væri að fylgja við
samning og val slíkrar lesbókar, sem
ekki sé brotin á bak aftur í þessari
bók.
Til þess að temja við lestur börn,