Reykjavík - 16.11.1907, Blaðsíða 2

260
R E Y K J A V I K
Oliver Twist
er hcimsfræg skáldsaga eftir Charles Dickens. Hún fæst
ntí í vandaðri ísl. þýðingu hjá bóksölum víðsvegar um land
alt. Góð, hentug og mátulega dýr tækifærisgjöf fyrir unga
fullorðna. Menn hafa sagt um Njálu, að hvað oft sem
þeir litu í hana, lœrðu þeir eitthvað af henni. Sama má
segja um Oliver Twist: hversu oft sem hann er lesinn, finst
nóg til íhugunar og auk þess er bókin víða mjög skemtileg.
fuglinn á stélið á sjálfum sér, og svo
missir hann sjónir á öllu öðru.
Augu hefir G. Fr. til að sjá með og
eyru til að heyra með. Rökleiðslu-
gáfu til ályktana hefir hann lit.la sem
enga. En hann hefir ímyndunarafl og
svo mikið vald á móðurmáli sínu, að
hann gæti ritað margt vel, ef hann
væri ekki svo spiltur að smekk, að
hann fyrirliti látlaust mál. í þess stað
setnr hann hverja hugsun og mynd á
pínubekk í skrúfstykki tilgerðarinnar
og sérvizkunnar. Því verða úr fram-
setning hans þær skrípamyndir, sem
lesandinn fær ýmist andstygð á eða
skellihlær að upp úr lestrinum, þar
sem höf. ætlaði að verða hvað hátíð-
legastur.
í stað þess að segja blátt áfram um
ömmu sína : „Hún var sú fyrsta mann-
eskja, sem ég man eftir í barnæsku
minni", lætur höf. Ólöfu segja : „Hún
er fyrsta markið á lífsleið minni, fyrsta
vaiðan — fyrsta lifandi varðan“.
í stað þess að rita: „Foreldrum
mínurn unni ég lítið og þótti ekki
mikið til þeirra korra; en ömmu minn-
ar minnist ég glögt og hiýlega", þá
heitir þettað á skrúfstykkjamáli höf.s:
„Þau [foreldrarnir] sitja ekki né búa í
björtu ijósi ástar né aðdáunar. En
amma mín situr í vafurloga minninga
minna'M! En að hún skuli ekki bæði
„sitja og búa“ þar.
Eða hvað segja menn um aðra eius
sælgætisbita og þetta: „Amma mín
geiði mig næma fyrir hugrænum[!!!]
áhrifum með sögum sínum, á þann
hátt, að hún ,stemdi'[!!!J strengi vit-
undar minnar og gerði þá viðkvæma"?
Allir vita, að ísl. orðið „sternma"
þýðirað „stýfla" [„aðósiskalástemma“,
sagði Þór]. Err eigi það að vera danskt
orð, hví er höf. þa að ata með því
móðurmál sitt, sem á svo ágætt orð:
að stilla strengi?
„Þeim varð sundurorða út af smá-
munum" getur G. Fr. ekki fengið af
sér að segja, af því að það er daglegt
mál (þó fornt sé) og óbrotið. Nei hann
verður að segja: „smámunir urðu þeim
að sundur-orði“, af því að það segir
enginn lifandi maður né hefir nokkru
sinni sagt, enda er það vitleysa.
Orð eins og „harma“ getur hann
ekki tekið sér í munn; það er of ó-
skrúfað; hann verður sífelt að segja
„harmsakir" í staðinn, af því að eng-
inn maður kemst svo að orði, þótt
orðið komi fyrir á einum stað í Njálu.
Sem dæmi þess, hversu hljómurinn
er höf. alt, svo að hann lætur efnið
víkja úr sæti íyrir honum, er það, er
hann lætur Ólöfu segja: „Mér fanst
ég skrælna og trénast eins og haust-
blásin holtasóley". „ ífaustblásin /rolta-
sóley" fellur i stuðla, en hefir nokk-
ur maður séð holtasóley trénast? Ég
hefi séð hana sölna, en það er annað.
Hefði hann sagt „skrælna eins og kal-
inn kvistur", þá náði hann í einu bæði
stuðlamáli og réttri samlíking.
Heilli samlíking getur hann ekki
»——------------------------------•
fRSflÍBA-YINS USTOFA.
Vönduð lí p og 14 S *i k k u r.
Bankastræti 12.
Helcii HanMessors.
v-------------------------------->íi
haldið þrjár línur á enda. Dæmi:
„En oft kemur hláka í Snælandinu
[o: íslandi] og telcur fannkyngjuna.
En aldrei ldánaöi í landinu mínu —
í snjóalandi harmsaka[!!!] rninna. Snjó-
þungann rigndi að eins af — þegar
gráthviðUrnar komu yfir mig“. —
Aldi ei hlánaði, en snjóþungann rigndi
af! Er það eklci einmitt að hláni þá
er snjóinn rignir af?!!
„Þá svaf ég eins og ónd á eggjum“
segir Ólöf, er hún viil lýsa því, að húrr
hafi sofið fast. Eru endurnar svo
annálaðar fyrir, að þær sofi fastara þá
er þær liggja á eggjum? Skyldu þær
síður hafa andvara á sér þá, en þegar
þær hafa ekkert afkvæmi að annast?
Höf. þykir svo fyrirlitlega einfalt að
nefna tittlings-„hreiður“, að hann
verður að kalla það „ungadyngju" á
sínu skrúfstykkjamáli. „Sat hjá unga-
dyngjum títtlinganna og mataði þá,
gerði sér tæpitungu við þá, blístraði,
svo að þeir glentu upp ginin“. Hverja
þá? Hverjir þeir? Eftir orðskipun-
inni á það við (fullorðnu) tittlingana, en
eftir efninu við ungana. Höf. tekst
ekki að (,,stemma“=) stilla hér sam-
an orð og efni.
„Litbrigðin þeirra [endui minning-
anna] hurfu í þokumyglu liðinna tíma“.
Skelfing gerspillir maðurinn cllum feg-
urðaráhrifum setningarinnar með þeirri
smekkleysu að hengja mgglu aftan í
þokuna.
„Hann fyrirleit ástamál, sem leiddu
í Ijós öreigagiftingar"!! Hver skilur
nú? Manni dettur ósjálfrátt í hug orð
Jóns Þorlákssonar:
„Hver skilur heimsku-þvætting þinn?
Þú ekki sjálfur, ............!“
„Hijómana, sem ég heyri til — beyri
óminn af inni í álfheimum andar minn-
ar“ !!! „Hugsanirnar streymdu í hug
mér . . . hálfduldar af móðublámanum,
sem leggur upp af vötnum lífsins fjar-
lægum, en fagurbláum" !!!
(Niðurl. næst).
„Fram“. Fundur 2. og 4. Fimtudag
í hv. mán. kl. 8^/2 síðd. í Templara-liúsinu.
íslenzkir dómarar
og ísienzkar ofsóknir.
III.
Dómarnir í Einars-málinu.
Út af greininni „Lárus skiftir búi“,
sem út kom í ísafold 28. Ág. 1901,
höfðaði Lárus sýslumaður mál gegn
höfundinum, Einari Hjörleifssyni. En
Einar fluttist vistferlum til Akureyrar
fám dögum eftir útkomu blaðsins, og
þar var því málið sótt og dæmt í
aukarétti Akureyrarkaupstaðar 21. Apr.
1903. 22. Ágúst s. á. er það dæmt
í yfirdómi, og loks 20. u ní í vor í
hæstarétti.
Eftir því sem frá er skýrt í dómi
yfirdómsins, hefir Lárus átalið þessi
umrnæli sem ósónn og meiðandi og
heimtað þau dæmd dauð og ómerk :
1) „Að fletta ofan af atlerli hans [L.H.B.]
sem skiftaráðanda í dánarbúi fyrii'renn-
ara hans i embættinu11.
2) „Að hann, skiftaráðandinn sjáifur, mundi
fara að hafa af búinu“.
3) „Meðan óséð var, hverjar ráðstafanir
w. 1. ihi . ■ h I'. 11 ;vw.'. ....1 ■ ■ I'. iTr^rnTrrrrnT;; Úrsmfðavinnustofa Csirl Bartels i Laugavegi 5. Talsími 137. i
'i
þeir læknir og prestur gerðu til þess að
afla sér húsnæðis. dró sýslumaður málið
á langinn, þóttist að sönnir ætla að kaupa
húsið, en vera neyddur til að frésta
kaupunum fyrir peningaþröng, og gerði
auðvitað enga gangskör að því að fá
annan kaupanda. En þegar þessir emb-
ættismenn, læknirinn og presturinn, höfðu
ráðið af, að reisa sér hús sjálfir, lét sýslu-
maður það loks uppi á skiftafundi í bú-
inu, að ekkert boð hefði komið í hús-
eignina11.
4) Að „hann [sýslum.] hafi fengið hrundið
frá atkvæðagreiðslu um málið einum af
umboðsmönnum þeirra er að búinu stóðu,
líklega, vegna vitneskju um, að sá um-
boðsmaður væri sér andvígur“,
5) n°g þó að ótrúlegt sé, fékk hann hina
umboðsmennina, tvo borgara í Stykkis-
hólmi, til þess að fallast á þessa kröfu
sina. Það er nokkur bending, og hún
ekki sem fegurst, um ástandið þar vestra".
6) „Ut af þessu, að hann getur ekki svift
búið lOOOkrónum, verður Lárus svo æfur“.
7) „Fyrir þetta heliir nú Lárus yfir hann
[séra S. G.] ókvæðisorðum i hverri Þjóð-
ólfs-greininni eftir aðra fyrir það, að pró-
fastur hefir ekki viljað hilma yfir atforli
hans, jafn-óskaplegt og það hefir verið“,
8) „og ekki lætur troða réttlætið undir
fótum“.
9) „Að fá Lárus rekinn frá embætti fyrir
þessar aðfarir11.
10) „Að hann [I, H. B.] hafi ekki ástæðu
til að óttast núverandi yfirboðara sína.
Það talast væntanlega svo til milli þeirra,
að engin hætta er á rekistefnu, þó að
eitthvað kunni að koma upp úr kafinu,
sem blaðamönnum og öðrum embættis-
leysingjum lcann að þykja kynlegt“.
Öll þessi ummæli, sem hér hafa
verið talin upp (undir tölul. 1 —10),
dæmdi héraðsdómarinn dauð og mark-
laus undantekningarlaust, og það alveg
réftilega, því að orðin eru ærumeið-
andi, þar sem þau bera L. H. B. á brýn
athæfi, er hefði hlotið að gera hann
óverðan virðingar manna, ef sönn
hefðu verið.
Nú segir 217. gr. hegningarlaganna:
„Ef maður meiðír æru annais manns ...
með því að drótta að honum ástæðu-
laust, að hann hafi framið þau verk,
sem mundu gera hann óverðugan virð-
ingar samþegna hans .... varðar sek-
tum frá 10 rdl. til 200 rdl. [=20—
400 kr.] eða einföldu fangelsi hálfan
mánuð eða lengur, alt að 6 mánuð-
um“.—En 218. gr. segir : „Sé þotta
gert á prenti .... varðar það einföldu
fangelsi ekki skemur en 3 mánuði, eða
sektum ekki minni en 50 rdl.“ [=100
kr.]. — 219.gr. segir: „Fyrir annan
ástæðulausan áburð, sem hlýtur að
verða virðingu þess er fyrir verður til
hnekkis, og fyrir ókvæðisorð eða
skammaryrði. . . skal gjalda sektir alt
að 200 rdl. [400 kr.] eða það varðar
einföldu fangelsi alt að 6 mánuðum".
Héraðsdómarinn heimfærði nú brot
Einars Hjörl. undir 219. greinina, sem
er langvægust, og dæmdi hann því í
50 kr. sekt og 12 kr, málskostnað.
E. H. hafði dróttað að L. H. B. fjár-
drætti, þ. e. að hann hefði misbeitt
freklega embættisstöðu sinni sjálfum
sér til ávinnings, enda gefur í skyn,
að hann hafi unnið til embættismissis
(samkv. 142. gr. hegn.l.). Hann ber
honum á brýn, að hann troði réttlœt-
id undir fótum; að atferli hans hafi
verið ósltaplegt — auk margra annara
meiðyrða, sem hér eru að framan talin.
Héraðsdómararium hefir þvi mis-
sýnst í því, að heimfæra brotið undir
rétta grein, því að á því liggur ekki
efi, að brotið heyrði undir 218. gr.
hegn.ú eu hún leggur fyrst og fremst
ÍJndÍi*lt"it*ið tilkynnir hér með
sínum fyrri viðskiftamönnum og öðr-
um, að ég er nú á ný byrjuð að
„8 trau
Reykjavík, Austurstræti Í7, w/u 1907,
Telefón 126. Isafold Haalkonssen.
fangélsis-hegning við slíku broti, nema
málsbætur sé eða í minna lagi kveði
að brotinu, og þá er þó lægsta sekt
100 Jcr.
Að svo sé rétt álitið, að bi'otið hefði
átt að heimfæra undir 218. gr., það
gefur hæstiréttur berlega í skyn í dómi
sínum, sem síðar mun sjást.
Einar Hjörleifsson áfrýjaði héraðs-
dóminum til landsyfirdóms. Lárus
gagnáfrýjaði ekki dóminum til herð-
ingar — líklega af meinleysi; hefir
litið svo á, að það væri aðalatriðið,
að allur óhróðurinn væri ómerktur, en
hitt stæði á minna, hvort Einar að
öðru leyti fengi hærri eða lægri refs-
ingu. En fyrir þessa sök, að hann
gagnáfrýjaði ekki, gat hann ekki í yfir-
dómi krafist meira en að héraðsdómpr-
inn yrði staðfestur. Og af sömu á-
stæðu gat hann heldur ekki krafist
meira fyrir hæstarétti, því að þar má
ekki bera fram nýjar kröfur, sem ekki
hafa gerðar verið fyrir yfirdóini.
En hvað gerir svo yfirdómurinn við
málið ? [Jón Jensson hafði verið leidd-
ur vitni í málinu, og varð því að víkja
sæti. En Eggert. Briem skrifstofustj.
var setudómari í yfirdómi í Jóns stað].
Landsyfirdómur féllir úr gildi ómerlc-
ingu allra meiðyrðanna, að undan-
teknum orðunum, sem til greind eru
í 7. og 9. tölulið hér að framan, færir
niður sekt Einars úr 50 kr. niður í
30 kr., en dæmir hann í 15 ,kr. máls-
kostnað fyrir yfirdómi.
Og hvernig fer dómstóllinn að röb-
styðja þennan merkilega dóm ?
Yfirdómurinn telur fyrst upp öll
meiðyrðin, sem hér hafa nefud verið
að framan, óg segir svo um þau:
„Þessi ummæli gt'einarinnar, sem hér hafa
verið til greind, ,miða að því og eiga að
réttiætast við það, að stefndi [L H. _B.] hafi
sem skiftaráðandi í áðuráminstu dánarbúi
Jagt kapp á það, að fá keypta. húseign bús-
ins fyrir 7000 kr, pótt í hana hafi verið
boðið frá annari liálfu 8000 kr. Það virð-
ist og nægilega sannað með gögnum peim
sem fram eru komin í málinu, að stefndi
hafi lagt kapp á petta, bæði meðan
hann enn var skiftaráðandi ■ því
og einkanlega eftir að hann yék sæti sem
skiftaráðandi í því“.
Tvent virðist mega heimta af hver-
jum dómstóli: 1. að hann lesi skjölin
í því máli, sem hann á að dæma í;
2. að hann spinni ekki sjálfur upp ó-
sannindi um það, að eitthvað standi í
„gögnum þeim sem fram eru komin í
málinu", sem ekki að eins ekki stend-
ur þar, heidur er jafnvel alveg gagn-
stætt því sem þar stendur.
Eins og hæstiréttur tekur fram í
dómi sínum (sjá síðar), þá sést á
gögnum þeim, sem fram komu í mál-
inu, að Lárus Bjarnason bauð i húsið
7000 kr. og að hann þá afsalaði sér
öllum skiftaráðum búsins og bað um
að settur yrði annar skiftaráðandi; að
ekkcrt annað boð var þá framkomið
í húsið — 8000 kr. hiliiboðið kóm
ekki fxam fyrri en eftir þetta.
Samkvæmt „gögnum þeim.sem fram
eru komin í, skjölum málsins" var
Lárusi óinögulegt, að ieggja kapp á
„méðan hann var skiftaráðandi", að
fá kéypta huseignina fyrir 7000 kr.
þótt f=þrátt’ fyrir það] að í hana hafi
verið boðið frá annari hálfu 8000 krF',
/