Reykjavík - 21.01.1908, Blaðsíða 2

10
REYKJAVIK
Að vísu er hér um miklu meiri á-
hættu að ræða en eftir fyrri lögunum.
En bæði þarf að stöðva þann mikla
straum af peningum, sem útlend á-
byrgðarfélög hafa sogið til sín hingað
til, og svo eru ýms varúðarákvæði í
frumvarpinu, sem draga mikið úr á-
hættunni, ef stóran bruna ber að
höndum.
Mörg fleiri af lögum alþingis mætti
telja hér, en rúmsins vegna skal hér
staðar numið. Að eins skal þess get-
ið, að megnið af merkislögunum heflr
verið borið fram af stjórninni, og svo
þess, að 3 af lögum seinasta þings
staðfesti konungnr hér í Beykjavík
31. Júlí f. á. Og er það í fyrsta sinni
á seinustu 645 árum, að lög vor hafa
orðið til hér á landi að öilu leyti.
Af þingsályktunartillögunum má
sérstaklega nefna háskólatittöguna. og
landsbankatiUögunn. Þær miða báðar,
hvor í sínu lagi og hvor með sínu
móti til aukins sjálfstæðis og þjóð-
ernisviðgangs.
Háskólahugmyndin stefnir nokkuð
hátt. En hún hefir líka aistaðar vak-
ið og reist, bæði einstaka krafta og
þjóðir þar, sem hún heflr komið til
framkvæmda.
I.andsbankatillagan verður væntan-
lega til þess að vekja stjórnina og aðra
af því andvaraleysi, sem ráðið hefir
um það mjög svo þýðingarmikla mál.
Hlutabankinn má ekki með
nokkru móti verða hér einn um
hituna. Það mundi leiða til lítið ó-
lífseigari einokunar en 200 ára gömlu
einokunarinnar sællar minningar. En
hann verður einvaldur, þótt ekki sé
hlaðið undir hann meira en komið er,
ef landsbankinn verður ekki magnaður
eftir fremsta megni.
Merkasta nýlundan er þó
skipun millilandanefndarinnar sv o-
kölluðu.
Auglýsing konungs um skipun nefnd-
arinnar er gefln út hér í Reykjavík
30. Júlí f. á. Konungur segist hafa
ákveðið nefndarsetninguna „til þess að
undirbúa ráðstafanir til nýrrar l'óg-
gjafar um stjórnarskipulega stöðti ís-
lands í veldi Danakonungs“.
Samkvæmt skipunarbréfinu, sem er
útgeflð af konungi hér í Rvík sama
dag og auglýsingin, er nefndin skipuð
„til þess að rannsaka og ræða stjórnar-
skipulega stöðu Isiands í veldi Dana-
konungs, til þess að taka til íhug-
unar liverjar ráðstafanir löggjafar-
völdin mundu eiga að gera til þess að
fá komið máli þessu í fullnægjandi lag,
og til þess áður en ár er liðið frá því
þetta erindisbréf er útgefið að láta oss
i té álit um málið, ásamt lagafrum-
vörpum, er til þess séu fallin, að lögð
yrði fyrir al f>ingl og ríkisþingið".
í nefndinni eiga sæti 20 menn, 13
Danir og 7 íslendingar, og eru þannig
nálega 2 Danir um hvern íslending,
en líklega er hlutfallið og talan miðað
við jafntfulltrúamagnfráhverju „þingi“,
alþingi, þjóðþingi og landsþingi, 6 frá
hverju og svo ráðherrarnir 2, forsætis-
ráðherrann og ráðherra Islands.
Af alþingishálfu sitja i nefndinni:
Látus H. Bjarnason sýslumaður, Stein-
grímur Jónsson sýslumaður, Jón Magn-
ússon skrifstofustjóri, Skúli Thoroddsen
ritstjóri, Jóhannes Jóhannesson sýslu-
maður og Stefán Stefánsson kennari.
•--------------------------------•
ÍRSMÍÖA-YINNUSTOFA.
Vönduð U r og Hlukkur.
JBankastræti 12.
Helgi Hannesson.
Hér skal engu um það spáð, hver
árangurinn muni verða af starfi nefnd-
arinnar. Það eitt er víst, að íslend-
ingar ráða þar um miklu. Samvinnan
milli Dana og íslendinga fer að miklu
leyti eftir samkomulaginu milli ís-
lendinga innbyrðis.
í Danmerkurförinni 1906 gætti eink-
is flokkarígs milli íslendinga.
Heldur ekki í konungsleiðangrinum
og ríkisþingsmanna 1907.
Mætti land og lýður bera giftu til
þess, að hans gætti ekki heldur á sam-
fundi fulltrúa þjóðanna 1908.
Þá er líklegt, að fulltrúar vorir geti
komið dönsku íulltrúunum í skilning
um, að það er sitthvað, að búa u n d i r
Dönum eftir stöðulögunum þeirra svo-
kölluðu, eða að búa m e ð þeim eftir
frjálsum samningi.
En hver sem niðurstaðan verður, þá
er þó mikið þegar fengið með skipun
nefndarinnar.
Því ernú loks játað af ríkis-
stjórnarinnar hálfu, að ís-
lendingar eigi samþyktar at-
kvæði um stöðu sína í kon-
ungsveldinu.
Og það út af fyrir sig er mikill
vinningur.
Og líti maður nú yfir árið 1907 í heild
sinni og spyrji hvernig horfurnar séu,
þá getur enginn vafi leikið á um
svarið :
Skörðin eru að fyllast — melarnir
eru að gróa upp — balarnir eru að
blómgast.
Þjóðin er á hraðri leið—
upp og fram.
Frlkirkj a.
Ur þyí að minst er á kirkjumálin á ann-
að borð, þykir ekki hlýða, að ganga þegjandi
fram hjá því atriði málsins, sem mest um
yarðar, frikirkjuhreyfingunni, Og með því
að álit kirkjumálanefndarinnar er í fárra
manna höndum, en „Rvík“ mjög fylgjandi
fríkirkju, þá fer hér á eftir orðrétt álit
minni hluta nefndarinnar (L. H. B.).
Álit minnf hlutan«i.
Með 2. lið umboðsskrárinnar (þings-
ályktunartillögunnar) var kirkjumála-
nefndinni fengið það verkefni að ihuga
og kouxa fram með ákveðnar tillögur um:
„Hvort eða að hve miklu leyti það
verði að álítast nauðsynlegf, að kirkja
og ríkisfélag sé eftirleiðis sameinað,
eins og til þessa hefir verið".
Þessi liður, sem eftir eðli sínu hefði
átt að vera 1. liður þingsályktunartil-
lögunnar, og var upphaf og undirstaða
allra rannsókna um hina 3 liði tillög-
unnar, var að eins ræddur lítilsháttar
í byrjun nefndarfundanna 1904. Um-
ræðunum lauk með tillögu, sem borin
var upp á sama fundi og hún var sam-
þykt á og hljóðaði á þessa leið:
„Nefndin álítur það ekki ráðlegt að
slita sambandi milli ríkis og kirkju,
en telur það heppilegast, að kirkju-
málunum sé skipað undir vernd og
eftirliti ríkisvaldsins".
Fyrri liður tillögunnar var samþykt-
ur með 4 atkv. gegn 1 (atkvæði Lár-
usar H. Bjarnasonar) og seinni liður-
inn með 4 atkvæðum.
Einn af meiri hluta mönnunum
(Kristján yfirdómari Jónsson) gekk úr
nefndinni vorið 1905 og maður sá’ er
skipaður var í hans stað (Guðjón al-
þingismaður Guðlaugsson) hefir ekki
tekið þátt í störfum nefndarinnar. Þeir
hafa því hvorugur lagt til þessa máls
umfram það, sem kom fram af hendi
hins fyrnefnda við umræðurnar og at-
kvæðagreiðsluna um liðinn. En hins
vegar hafa hinir 3 nefndarmennirnir
gert grein fyrir skoðun sinni. Og með
þvi að minni hlutinn hefir ekki sann-
færst af röksemdaleiðslu meiri hlut-
ans, fylgja hér nokkrar athugasemdir,
færri og veigaminni en skyldi, meðfram
vegna svo sem einkis tíma.
Þing og stjórn spyr hvort og að hve
miklu leyti það verði að álítast „nauð-
synlegt" að kirkja og ríkisfélag sé
sameinað eins og hingað til.
Meiri hluti nefndarinnar svarar spurn-
ingunni ekki beint, segir ekki að sam-
einingin sé nauðsynleg, segir að eins
að það sé „ekki ráðlegt" að slíta sam-
bandi milli ríkis og kirkju. Eftir orða-
lagi þessu að dæma, er því ekki hægt
að segja, að meiri hlutínn sé beinlínis
móti aðskilnaði kirkju og landsstjórnar,
enda er erfitt að færa fram rök á móti
slíkri sundurgreiningu, sé að eins litið
á cðli málsins.
Og eðli hvers máls á að ráða með-
ferð þess. Lagaumbúnaðurinn á að
vera eins og fatið. Það verður að
sníða fatið eftir líkamanum, sem á að
bera það. Eins verður að laga lögin
eftir vexti þess máls, sem í hlut á.
Og hvert er þá eðli trúarinnar.
Trúin er tilfinning, tilfinning á borð
við gleði og sorg, viðkvæm eins og þær.
Hún er í mesta máta. persónulegt mál
og þarfnast því um fram alt frelsis.
Þess vegna er trúarbragðafrelsi einn
af aðalmáttarviðunum í lífi hvers ein-
staklings og hverrar þjóðar, enda nú
löghelgað í hverju stjómfrjálsu landi,
hjá oss í 46. og 47. gr. stjórnarskrár-
innar.
En í orðinu trúarbragðafrelsi felst
ekki að eins frelsi til að hafa innra
með sjálfum sér þá trú, sem manni
gezt bezt að, heldur líka frelsi til þess
að dýrka guð sinn á þann hátt, sem
bezt á við trúarsannfæring manna.
Þenna rétt á hver maður og hvert
trúarfélag sem er, enginn öðrum frem-
ur, og enginn öðrum síður, allir og
hver í sínu lagi vitanlega innan vé-
banda hinna borgaralegu laga.
Hvert trúarfélag á heimtingu á að
fá að hafa frið til að dýrka guð sinn
innan þessara takmarka á þann hátt
sem því sýnist. Meira á ekkert trúar-
félag í rauninni heimting á. Og Iand-
stjórnin á enga kröfu á hendur neinu
trúarfélagi umfram kröfu um hlýðni
gegn lögum sínum.
Svona ætti trúarmálum alstaðar að
vera skipað. Eðli þeirra heimtar það.
Og sagan sýnir, að það væri þeim
sjálfum hollast•
Það hefir aldrei verið eins bjart yfir
trúarlífi manna eins og á meðan trú-
in hafði ekkert annað vopn að vega
með en persónulega sannfæringu. Og
það hefir aldrei verið eins dökt yfir
því eða lífi manna yfir höfuð, eins og
þegar trúin hefir veifað sleggju laganna.
Og að sama brunni ber, sé málið
skoðað frá sjónarmiði hinna trúardaufu
eða trúarlausu, séu yfir höfuð trúar-
lausir menn til meðal fullorðinna
manna. Þeir eiga heimtingu á að
standa fyrir utan fylkingu hinna trú-
uðu. Þeir eiga heimtingu á að þurfa
ekki að eins ekki að taka þátt i trúar-
athöfnum þeirra, heldur eiga þeir vog
heimtingu á að þurfa ekki að leggja
neitt fram til viðhalds trúarlífi því,
sem þeir leggja litla eða enga áherzlu á.
Svona ætti trúarmálum vorum að
vera skipað. En það vantar nokkuð
á, að löggjöf vor hafi farið þessa leið.
Og enn meira mun vanta á, að al-
menningur hafi gert sér Ijóaa grein
fyrir rökréttum afleiðingum af eðli
málsins.
Löggjöfin hefir hjá oss, sem víðast
hvar annarsstaðar veitt fjölmennasta
og elzta trúarfélaginu, þjóðkirkjunni,
forréttindi umfram önnur trúarfélög,
Það er gert í 45. gr. stjórnarskrár-
inuar. Þar er landsstjórninni (lög-
gjafarvaldi og umboðsstjórn) boðið að
styðja þjóðkirkjuna og vernda. Og
það er sízt að undra, þegar litið er
til hinna sögulegu atvika, sérstaklega
þess, að hér á landi var þá ekki ann-
að trúarfélag til.
En þessi stuðningur og vernd kem-
ur að nokkru leyti niður á mönnum,
sem ekki unna þjóðkirkjunni. Eftir
lögum 19. febr. 1886 um utanþjóð-
kirkjumenn og lögum nr. 6, frá 4. marz
1904 eru menn nefnilega því að eins
lausir við gjöld til þjóðkirkjunnar, að
þeir séu í einhverju kirkjufélagi, er
hefir prest með kgl. staðfestingu, en
það mun að eins vera minni hlutinn
af andstæðingum þjóðkirkjunnar, sem
svo er ástatt um.
Og á hinn bóginn hlýtur það að
vera mörgum þjóðkirkjumönnum, og
þá sérstaklega góðum prestum alt
annað en gleðiefni, að þurfa bæði að
hafa viljalausa menn í eftirdragi og
taka við fé af mönnum, sem þeir vita
að láta það úti af nauðung og með
eftirtölum.
Þessa agnúa losuðust báðir partar,
þjóðkirkjumenn og þjóðkirkjuandstæð-
ingar, við, ef kirkjustjórn og landsstjórn
væri skilin að og öll trúarmál lögð á
vald frjáls félagsskapar. Og það mun
sannast, að hinir trúuðu menn mundu
ábatast enn meir á skilnaðinum.
Nú er deyfð í trúarmálum líklega
með mesta móti í landinu. Synodus
aðhefst sáralítið og héraðsnefndir og
sóknarnefndir eru svo áhugalitlar, að
lögboðnum fundum verður oft og ein-
att ekki komið á.
Þessi deyfð verður, eins og minni
hlutinn reynir að sýna fram á í áliti
sínu um ]. lið umboðsskrárinnar,
væntanlega ekki læknuð með kirkju-
þingi meiri hlutans. Það yrði hvorki
hálft né heilt og kæmi að líkinduin
auk þess, þegar í upphafi göngu sinn-
ar, á stað meiri eða minni ágreiningi
milli landsstjórnar og kirkjustjórnar.
Hér þarf annað og meira. Það þarf
fullan skilnað, fult frelsi. í*að þarf
fríkirkju eða fullkomlega frjálsan fé-
lagsskap um öll trúarmál.
Dað sem þjóðkirkjumenn bera í
vænginn móti fríkirkjunni er einkum
tvent.
Þeir segja, að þá væri allar dyr
opnaðar fyrir óútreiknanlegum trúar-
ofsa, og að fólksfæð og strjálbygð hljóti,
svo langt sem fram í tímann verði séð,
að verða óyfirstíganlegur þrándur í
götu fríkirkjunnar.
Hvað fyrra atriðið snertir, þá þarf
ekki að leita lengra en til Danmerkur
til að ganga úr skugga um að þjóð-
kirkja og trúarofsi geta prýðisvel orð-
ið samferða. Og enn meiri líkur eru
til þess, að trúaröfgar mundu dafna
vel, væri þjóðkirkjunni með lögum