Reykjavík - 03.03.1908, Blaðsíða 2

34
REYKJAVIK
kvæmanleg og eigi til skaða. En þess-
ari reglu virðast Landvarnarmenn hafa
snúið við, og er það að vísu mikið
handhægara fyrir þá.
Vér fyrir vort leyti ætlum eigi að
leggja hér neinn dóm á það, hvortoss
væri kleyft eður eigi, að gerast sér-
stakt ríki. En vér viljum endurtaka
það, að ef dæma skal eftir öllu því,
sem vér höfum séð fært fram af hendi
Landvarnarmanna um það mál, þá er
ekki sýnilegt, að þeir hafl gert svo
mikið, sem tilraun til að komast að
ábyggilegri niðurstöðu um það. Hvorki
hafa þeir gert ábyggilega áætlun um
kostnaðinn við það, né heldur hafa
þeir reynt til, að gera sjálfum sér né
öðrum grein fyrir, hvað gera þyrfti til
þess, að vér gætum haldið sjálfstæð-
inu, þegar vér hefðum fengið það. Öll
hin mikla mælgi þeirra og „agitation"
um sjálfstæði og sérstakt ríki er því
enn sem komið er staðlaus þvætting-
ur, sem gætnir menn geta eigi tekið
minsta tillit til. En hún er jafnframt
annað miklu verra en staðlaus þvætt-
ingur. Hún er tilraun til að koma
þjóð vorri til að steypa sér út í hreina
og beina ævintýrápólitík, tilraun til að
koma henni til að hefja baráttu um
stjórnarfyrirkomulag, sem enginnmað-
ur — og sízt sjálflr forvígismennirnir —
vita nokkuð ábyggilegt um, hvort
henni er kleyft eður eigi. Ef slíkt er
eigi gálauslegt athæfl og ósamboðið
góðum drengjum, þá vitum vér sann-
arlega ekki, hvaða athæfl má svo
nefna. Og svo gálauslegt athæfl verð-
ur ekki vítt um of, jafnvel þó það sé
af góðum hvötum sprottið, sem vér
ekki viljum draga efa á að svo komnu
máli.
' Heimastjórnarmaður.
Dönsku-slettur í máli voru.
Það er óþarfi að dveija langvistum
hér í höfuðstaðnum til þess að kom-
ast að raun um, að málið, sem menn
tala, er ekki hrein íslenzka, heldur
mjög blönduð erlendum orðum, sem
íslenzkum endingum er hnoðað við.
Svo ramt kveður að þessu, að vart
segja menn eina setningu, sem ekki
er krydduð þessum erlendu slettum;
í daglegu tali eru þær sem skæða-
drífa.
Einkum eru það danskar slettur,
sem menn hafa tekið ástfóstri við.
Allir gera sig jafn seka í þessu, konur
og karlar, ungir og gamlir, lærðir og
ólærðir.
Bæjarfógetinn ,heldur aktionir* og
,arresterar“, prestar „sakramenta* og
„konfirmera", læknar „operera“ og
,gefa resept“, málfærslumenn „pro-
kurera“ og „innkassera", kaupmenn
„gefa rabat“ og „halda beholdningu*,
sjómenn „eru til sjós“ og „hafa út-
kigg-', smiðir „smíða mublur* og „be-
trekkja", verkamenn „lossa skip“ og
„taka uppá akkorð“, húsfreyjur „laga
mat“ og „fara í visit“, ungfrúr „spáss-
•ra“ og „fara á ball“, saumakonur
„sauma líf og skjört“, vinnukonur
„vaska upp í kokkhúsinu“ og „stufa
af kommóðunni", götustrákar „gera
sprell og grín fyrir fjóra“.
Af þessu litla sýnishorni má sjá, að
i þessu efni eru allir jafn fræknir;
og svona er alt málið atað dönskum
slettum. Alstaðar tekst að koma þeim
að og bægja frá góðum íslenzkum orð-
*m. Ekki er samt svo að skilja, að
þessi erlendujorð séu mýkri fyrir tung-
una en þau íslenzku; það er t. d. ekki
auðveldara að segja „að laga mat“
en að matreiða eða „mublur" í stað-
inn fyrir húsgögn.
Hversvegna nota menn þá svo mjög
þessi erlendu orð?
Sumir halda eflaust, að það sé „fínna“
að nota þau, vilja sýna, að þeir séu
mentaðir eða hafi farið út yfir pollinn.
Þá vil ég fræða á því, að hver sann-
mentaður maður kappkostar að tala
móðurmál sitt lýtalaust, og betra er
að sitja heima á stöðlinum en fara
utan og saurga tungu sína.
Lærðum mönnum hættir mjög við
að nota alls konar erlend orð. Það
staíar af þvi, að námsbækur þeirra
hafa flestar verið erlendar og margir
nauðbeygðir að stunda lengi nám við
háskólann í Kaupmannahöfn. Það er
því hætt við, að þeir snemma venjist
mjög á að sletta dönskum orðum;
mörg hugtök verða aldönsk og þeir
verða að þýða þau á íslenzku jafn-
óðum og þeir tala og þykir þeim oft
hægara að láta dönskuna fjúka. En
æðri skólarnir eru eflaust svo fullkomn-
ir, að óþaifi er fyrir námsmenn að
stunda þau vísindi við Hafnarháskóla,
sem kostur er á að nema hér. — í
mentaskólanum er líka nær eingöngu
notaðar erlendar kenslubækur. Þeim
verður sem bráðast að útrýma þaðan,
enda mun það hvergi á bygðu bóli
eiga sér stað, nema hér á landi, að
erlendar bækur séu notaðar í slíkum
skólum.
Er menn hefja hér erlendan iðnað,
gæta þeir þess ekki — sem ei er held-
ur von — að þýða jafn harðan þar að
lútandi nöfn athafna og hluta; kemst
svo upp í vana að nota erlendu orðin
og verða þau smátt og smátt rótgróin.
Orðhagir menn ættu að hjálpa iðnað-
armönnum og sjómönnum að þýða
þau á góða íslenzku.
Það má þannig flnna margar or-
sakir málskemdanna, en engin þeirra
er góð og gild afsökun fyrir þá, sem
sletta erlendum orðum. Aðalorsökin
er trassaskapur, tilflnningar- og ræktar-
leysi, og er það Ijós vottur þess, að
oss vantar mjög tilfinnanlega lifandi
ást á tungu vorri. Annað mál er það,
að ei er rétt að áfellast unglinga eða
alþýðumenn, sem t. a. m. taka þessi
orð eftir kennurum sínum eða lærð-
um mönnum. Skyldan og ábyrgðin
hvilir vitanlega þyngra á þeim, sem
hafa tima og tækifæri til að afla sér
mentunar; þeir verða að ganga á und-
an öðrum með góðu eftirdæmi.
Mesti voði er á ferðum, ef þessar
málskemdir fara eins óðfluga frarhveg-
is sem híngað til; þá fer svo að lok-
um, að vér glötum móðurmáli voru
og tökum að tala eitthvert hrognamál,
og það væri mesta óhamingja, sem
fyrir oss getur komið.
Hver einstakur maður verður því að
gera sér far um að tala eins hreint
mál og honum frekast er unt. Það er
heilög skylda, því að tunga vor er
hyrningarsteinn sjálfstæðis, þjóðernis
og allra þjóðþrifa vorra.
Ég hefl getið um þetta í sambandi
við höfuðstaðinn; margir telja hann
þjóðlegasta blettinn á landinu; má og
vera að svo sé. Betra mál tala þó
^yWHTll 1,1 I I i) 11. J ■ ■ I ■ 11 ■ II I ■ I t'l .1. . Ul| I
Úrsmíðavinnustofa
Carl J?\ Bartels :
! Langaregi 5. Talsími 137. |
ÍLi,i..,iiiiiumir...iv.i,.,iiininriin..,uiiTii.i....ij.i...li
sveitamenn alment en Reykvíkingar.
Er þá ekki tími til kominn fyrir íbúa
höfuðstaðarins að reyna að verða
bændum að minsta kosti jafnsnjallir
í þessu efni.?
Bergsteinn.
Hin l>lööixi.
„Templar“ flytur í 7. og 8. tbl.
þ. á. frámunalega vitlausa og stórorða
grein, sem höfundurinn (Lúðvig Möller)
nefnir „Island^ fyrir íslendinga". Höf-
undurinn fimbulfambar þar um svall
og drykkjuskap ungra íslenzkra fyrir-
kvenna. Yæntir oss að ritstjóri
„Templars“, sem er skýr maður og
einlægur frömuður bindindismálsins,
vísi eftirleiðis slíkum greinum á bug,
því að þær eru miklu fremur lagaðar
til þess að spilla fyrir bindindishreyf-
ingunni, hjá öllum þorra skynbærra
manna, en styðja hana. Vera má að
blað vort taki grein þessa síðar til
rækilegrar meðferðar.
„Lögrétta“ (8. tbl.) ilytur langa
og ýtarlega grein um heilsuhœlið eftir
landlækni 0. Bjórnsson. Lætur land-
læknirinn vel yfir því, hve stofnun
heilsuhælisfélagsins hafl verið og sé
vel tekið, og hve vel gangi að safna
fénu til þess bæði með árstiliögum og
gjöfum. Þó kveður hann enn vanta
stórfé en telur líklegt, ef allar vonir
rætist muni þó félagið geta reist heilsu-
hælið á næsta ári sumarið 1909, og
tekið til starfa þá um haustið.
Enn þá er ekki fast ákveðið hvar
heilsuhælið eigi að vera. Stjórn heilsu-
hælisfél. hefir íalið þrem mönnum að
rannsaka það, þeir eru læknarnir
Guðm. Björnsson og Guðm. Magnússon
og Hjörtur húsasmiður Hjartarson.
Eru þeir sammála um það, að hælið
eigi að vera nærri Reykjavík.
Skólasparimerkin.
Ungfrú Laufey Yilhjálmsdóttir á
Rauðará kom fyrir 1 ári síðan á spari-
merkjasölu við barnaskólann í Reykja-
vík.
Samkvæmt skýrslu ungfrúarinnar í
síðasta blaði „Lögréttu“ hafa skóla-
börnin síðastl. ár lagt inn í „Lands-
bankann" sem nemur 1130,00 kr. í
tveggja aura sparimerkjum.
Ungfrú Laufey á þakkir skiiið fyrir
þetta starf sitt aí öllum sem bera heill
og hagsæld vorrar upprennandi ungu
kynslóðar fyrir brjósti. Mun spari-
merkjasalan við barnaskóla vora — því
það má gera ráð fyrir að skólar út um
land taki nýung þessa upp — á sínum
tima verða talin til framsóknar- og
menningarspora íslenzku þjóðarinn-
ar á 20. öldinni. —
Viðsjálir piltar. Útgerðarmenn
eru nú sem óðast að ráða menn á
skip sin, því að bráðum eiga þau að
fara út til fiskjar. Kvarta útgerðar-
menn sáran undan brigðmælgi sumra
þeirra, sem ráðist, hafa. Það kemur
oft fyrir, að útgerðarmenn greiða þeim,
sem þeir ráða, nokkuð af kaupinu fyr-
irfram til að festa þá, en sumir sjó-
menn nota sér þetta svo, að þeir ráða
sig hjá fleirum, og fá borgun fyrirfram
hjá þeim öllum. Nú sem stendur hafa
að minsta kosti tveir sjómenn verið
„settir inn“ fyrir þessar sakir. Hafði
annar ráðið sig hjá fjórum útgerðar-
mönnum, en hinn, að sögn, hjá sex.
Hinn siðarnefndi réði sig í 6. sinn á
vestfirskt skip hjá formanni þess, sem
befir umboð til að útvega háseta á
skipið, og kvaðst pilturinn nauðsynlega
þurfa að fá nokkuð af kaupinu fyrir-
fram, því að hann þyrfti að grafa
móður sína, og bað formanninn gera
sér þann greiða að vera grafarmaður.
Lofaði formaður því og greiðir honum
festarpeningana. Nokkru síðar fær for-
maður njósn um, að ekki muni vera
alt með feldu, og fer heim til manns-
ins. Hittir hann þar gámla konu, sem
segir honum, að hásetinn sé ekki
heima. Formaður spyr hana, hvort
hún muni geta fært honum skilaboð
frá sér. „Jú, það held ég“, segir
gamla konan, „ég er móðir hansl“
„Fram“. Fundur 2. og 4. Fimtudag
í hv. mán. kl. 8*/2 síðd. í Templara-húsinu.
Herra ritstjóri!
Blað yðar flytur þau tíðindi að ég
ætli að bjóða mig fram til þingmensku
í Eyjafirði.
Ég hefi heyrt þetta áður norðan af
Akureyri eftir flokksbræðrum yðar
þar. Annars er mér ókunnugt um
það. Sjálfum hefir mér ekki dottið
það í hug. Eyfirðingum, sem hafa
farið þess á leit við mig, hefi ég ekki
gefið neina von um það og Landvarn-
armenn hér hafa ekki á það minst
við mig. Að sjálfsögðu hefi ég ekki
með einu orði leitað hófanna um þing-
mensku við nokkurn kjósenda í sýsl-
unni.
Árás „Norðra“ á mig í sambandi
við prívatbréf frá mér, sem prentað er
án míns leyfis hefi ég svarað i „Norð-
urlandi“. Alt í þeirri grein erásömu
bókina lært og þingmensku-uppspun-
inn.
Ouðm. Hannesson.
„Reykjavík“ hefir ekkert á móti að
flytja þessa framhoðs-afneitun læknis-
ins. En nokkuð kynlega kemur hún
manni fyrir, eftir að hafa lesið blöð og
bréf að norðan, og talað við menn,
sem þaðan hafa komið.
Ritstj.
Innan bæjar og utan.
Fyrirlestur ágætis góðan umstefnu-
skrá Landvarnarmanna hélt Jón Þor-
láksson verkfræðingur í Heimastjórnar-
félaginu „Fram" síðastl. fimtudag.
Sýndi hann fram á með skýrum rök-
um og glöggum dæmum, að land-
varnarstefnan eins og hún er prédikuð,
er ekkert annað en grímuklætt aftur-
háld — rammara afturhald en nokkru
sinni áður hefir þekkst hér. — Teljum
vér vist. að fyrirlestur þessi verði sér-
prentaður, svo að almenningi gefist
kostur á að skoða stefnu Landvarnar-
manna í dálítið annars konar birtu,
en blöð þeirra sýna hana í.
Skógræktarstjóri er settur F. Ko-
foed Hansen með 3000,00 kr. árslaun-
um. Á hann að hafa á hendi for-
st-öðu skógræktarmála og þeirra ráð-
stafana, sem gerðar verða til að hefta
sandfok. Hvorttveggja undir umsjón
stjórnarinnar.
Heiinastjórnarfélagiö „Fram“ varð
fyrst til þess allra félaga hér i bænuin