Reykjavík - 09.06.1908, Page 1

1R e v k i a v í fc.
IX, 24
títbreiddasta blað landsins. Upplag yfir 3000. 3riðjudag 9. Júní 1908 Áskrifendur i b æ n u m yfir 1000.
IX, 24
ALT FÆST í THOMSENS MAGASlNI. ■"E*
Og eldavélar selur Kristján Porgrítnsson.
„EEYKJAYlK"
Árg. [minnst 60 tbl.] kostar innanlands 2 kr.; erlendii
kr. 3,00—3 sh.— 1 doll. Borgiat fyrir 1. Júlí. Ella 3 kr.
Auglýsingar innlendar: & 1. bls. kr. 1,50;
3. og 4. bls. 1,25 — Útl. augl. 33‘/»°/o hierra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Útgef.: Hlutafélagið „Reykjavík“.
Ritstjóri, afgreiðslumaður og gjaldkeri
Magnús B. Jölöndal
Pingholtsstræti 23. Talsimi 61.
Ritstj. er áreiðanl, að hitta heima
á Yirkum dögum
kl. 13—1 og 4—5 síödl.
Skrif'stofa og afgreiðsla „RYÍkur“
er flutt í
Þingholtsstræti Æ 23.
Sambanðstnálið.
[Framh.].
Auk andmæla þeirra, sem rakin eru
í siðasta blaði, heflr það verið fundið
að frumvarpi nefndarinnar, að það væri
nokkuð víða rangt þýtt eftir danska
textanum. Og menn hafa sagt, að
þar sem svo stæði á, þar mundi gjörðar-
dómurinn eftir 8. gr. eflaust fara eftir
danska textanum.
Sérstaklega hefir „ísafold" fundið
að því,
að veldi Danakonungs væri ekki rétt
þýðing á „det samlede danske Rige‘(.
að „ríkjasamband“ væri ekki sama
og „Statsforbund" (Statsforbindelse).
að ,. sáttmáli ‘ væri ekki sama og
„overenkomst11 og
að „sameiginleg mál“ væri ekki rétt-
nefni á þeim málum, er Danir færu
með eftir 3. gr.
En alt er þetta hinn mesti misskiln-
ingur.
Fyrst og fremst er það algjörlega
rangt, að íslenzka frumvarpið sé þýð-
ing eftir danska textanum. Textarnir
eru 2 og báðir jafnréttháir yfirleitt.
Þessu hafa Danir sjálflr játað sbr.
upphaf 8. nefndarfundar, nefndarálitið
bls. 16, og situr því sannarlega ilia á
íslendingum, að vilja endilega gjöra
íslenzka textann að ómerkilegri útlegg-
ingu.
Og að því er sórstaklega snertir orða-
tiltækin „veldi Danakonungs“ og
„ríkjasamband“, þá vill svo til, að
Danir hafa sjálflr játað, að þau svör-
aðu til dönsku orðatiltækjanna „det
samlede danske Rige“ og „Statsforbin-
delse“, sjá sama stað í nefndarálitinu.
Annars er það fremur barnalegt, að
Yera að finna að orðatiltækinu „det
samlede danske Rige“, enda þó að ísl.
textinn værl eigi jafn óaðflnnanlegur
-og hann er.
Þessi orð eru ekkert annað en miði
á sambandi milli 2 landa, sem í næsta
orði á undan er játað um, að sé 2
sjálfstœð riki, sbr. orðið „ríkjasam-
band“ og yfirleitt öll ákvæði frum-
varpsins.
Og að minsta kosti hafa önnur
miklu stærri lönd og ríki unað því vel,
þó að nafns þeirra væri ekki getið í
hinu sameiginlega heiti, og jafnvel
sætt sig við, að sambandið væri heitið
eftir einu ríki af mörgum eða öðru af
tveimur.
Þannig heitir þýzka ríkið, sem í eru
26 sjálfstæð ríki, meðal arinars 4 kon-
ungsríki, Þýzkaland, enda þó að ekkert
af ríkjunum heiti því nafni.
Og svissneska sambandið, sem í eru
22 smáríki, er heitið eftir einu ríkj-
anna, og enda einu af minni ríkjunum.
í sambandslögum Austurríkis og Ung-
verjalands frá 21. Des. 1867 er sam-
band beggja ríkjanna kallað „Austur-
ríkisveldi", og var og er þó fullkomið
jafnræði milli þeirra ríkja.
Að því er réttmæti orðanna „ríkja-
samband" (Statsforbund eða Statsfor-
bindelse), „sáttmáli“ (Overenkomst) og
„sameiginleg mál“ snertir, má vísa til
ritstjóra „ísafoldar" sjálfs. í orðabók
sem kend er við Jónas Jónasson, en
B. J. eignar sér í formálanum, er
„Statsforbund" lagt út með „ríkja-
samband" og „Overenskomst“ með
„sáttmáli". En orðatiltækið „sameigin-
leg mál“ er tekið eftir Blaðamannaávarpi
hans. Hvorum er nú betur trúandi, orða-
bókarhöfundinum B. J. eða blaðamann-
inum, sem níða vill frumvarpið niður.
Og jafnmikill misskilningur er
það, að gjörðardómurinn geti
gjört út um ágreining, ef risa kynni
um þessi orðatiltæki. Hann á eftir
beinum orðum frv. að eins að skera
úr þvi, hvort mál sé sameiginlegt eða
ekki og úr engu öðru.
Annars er alveg ástæðulaust að verja
frumvarp nefndarinnar.
Nefndarmenn hafa lagt öll gögn
á borðið i því trausti, að allir sem
skipa málum ofar en mönnum hlytu
að sjá, að hér eru alveg óþekt vildar-
kjör í hoði.
Og stjórnin heflr sýnt það með þing-
rofinu, að hún treysti bœði góðum
málstað og kjósendum að meta hana
rétt.
Kjörtímabil þjóðkjörinna alþingis-
manna er ekki á enda fyr en 30. Júni
1909, en alþingi á að halda 15. Febr.
1909. Stjórninni og Heimastjórnar-
flokknum hefði því verið innan handar
að tryggja sér samþykt frumvarpsins.
En af því að hór er um stórmikið
mál að ræða og þjóðin heflr sýnt það
með kosningum hvað eftir annað, að
hún er vitrari og staðfastari en óhlut-
vandir skúmar ætla hana, þá þótti
ekki takandi i mál, að ráða máli þessu
til lykta án nýrra kosninga.
Og svo er vonandi að fari enn, enda
þó að reynt hafl verið að æsa þjóðina
gegn frumvarpinu. Nefndarmennirnir
íslenzku létu aldrei bera á neinum
flokkaríg. Og sama hefði átt að mega
heimta af mönnum hér heima.
Hór er um landsmál, þjóðarmál að
ræða, en ekki um flokksmiú. Enda
skal það sannast hér sem ella, að
réttu máli vex þróttur við ranglátar
árásir.
Sumir þeirra þykjast vilja skilnað.
En það getur ekki verið alvörumál
hugsandi manna.
Islenzkt þjóðerni mundi ekki verða
langlíft, ef skilnaður yrði milli land-
anna innan skamms.
ísland er að mörgu leyti eftirsóknar-
vert land. Sjórinn í kringum það er
meiri auðsuppspretta en nokkur gull-
náma. Fossarnir þess eru sterkari en
nokkur annar vinnukraftur. Og auk
þess á það ótal hafnir, sem aldrei
leggja eða ís bagar á annan hátt, en
þeirra sakna enda sum stórveldin.
Það tjáir ekki að vitna í það, að ís-
land var sjálfstætt ríki fyrir rúmum
600 árum. Bá þektust lands- og sjávar-
kostir þess ekki. Þá langaði engan í slík
gæði. Og þá var enginn herskipafloti
til, ekkert nerna opnir bátar, en haflð
jafnstórt og nú.
Þar að auki leiddi af skilnaði slíkur
kostnaður, sem landinu er ókleyft að
bera um ófyrirsjáanlegan tíma.
Og loks er væntanlega enginn syo
blindaður, að hann sjái ekki, hve
óendanlega liœgra það hlyti að vera
að ná fidlum skilnaði eftir frumvarp-
inu, er viðurkennir að íslendingar hafi
fullan rétt yflr öllum málum sínum,
en eftir því fyrirkomulagi sem nú er,
frelsisskamti Dana 1871 eða hjálendu-
sjálfstæðinu eftir stöðulögunum.
Aðrir segja, að núverandi fyrirkomu-
lag sé betra en frumvarpið.
En það getur heldur ekki verið al-
vara, þegar þess er gætt, að það segja
þeir menn, sem leynt og Ijóst hafa
lastað þetta fyrirkomulag, síðan það
komst á, og játa þó öðrum þræði, að
nefndin hafl „stórmikið afrekað“ og
unnið „fósturjörð vorri ómetanlegt
gagn“, eins og Björn Jónsson sagði á
borgarafundinum 2. þ. m. og margir
aðrir játuðu þar með öðrum orðum,
t. d. Kr. Jónsson háyflrdómari o. fl.
En hvorug þessara andmæla eru
hættuleg. Þau eru altof gagnsæ, til
þess að nokkur skynsamur óvilhallur
maður renni þeim niður.
Hinir mennirnir. em miklu hættu-
legri, sem þykjast fylgja frumvarpinu
að miklu leyti, en ráða til að breyta
því eða fresta samþykt þess.
Þeir sjá það, að það er ekki sigur-
vænlegt, að ganga á móti jafngóðu
frumvarpi, og taka því á sig krók þar
sem hinir fara beint.
Frestunarmennirnir ganga upp í
þeirri dul, að almenningur sé í
rauninni afturhaldssamur. Það er sem
sé margreynt bragð allra afturhalds-
manna, að reyna að draga það mál á
langinn, sem þá vantar rök til að ríða
niður. Svona fóru þeir að ráði sínu
um símamálið og setningu millilanda-
nefndarinnar. Og svona fara þeir altaf
að ráði sínt*.
Breytingamennirnir hugsa ekki út
í það, eða látast ekki t.rúa því, að
alt situr við sama keip, þann keip,
sem þeir þó ekki látast vilja, ef ráð
þeirra verða ofan á. Þeir vita það
ekki eða látast ekki trúa þvi, að ríkis-
þingið tekur enga breytingu í mál og
ættu þeir þó ekki að hafa gleymt þjóð-
fundarreynslunni.
Með konungsbrófl 23. Sept. 1848
var Islendingum heitið því, að ekki
skyldi verða tekið ákvæði um stöðu
þeirra í ríkinu, að þeim fornspurðum.
Og til að binda enda á þetta heit, var
þjóðfundurinn haldinn 1851. Og þó
að konungsfulltrúi sliti fundinum að
ástœðulausu, áður en fundurinn gat
lýst áliti sínu, þá fór samt svo, að ís-
lendingar fengu aldrei líkt tæláfœri
aftur, og börðust þó fyrir því í 20 ár,
heldur var stöðulögunum þröngvað upp
á þá, að þeirn fornspurðum.
Hversu miklu meiri líkur eru þá
ekki nú fyrir því, að bera mundi að
sama brunni, ef Islendingar sjálflr
sleptu nú sjálfgefnu tækifæri.
Það er ekki að eins líklegt. Það er
fidlkomlega áreiðanlegt. Dönsku nefnd-
armennirnir drógu enga dul á það, að
þeir væru vel ánægðir með það fyrir-
komulag sem er, og sum dönsk blöð
eru farin að hlakka yfir væntanlegu
falli frumvarpsins.
Nú situr að völdum í Danmörku oss
góðviljuð stjórn. Nú höfum vér sam-
hugð bæði Dana og annara þjóða.
Tökum vér ekki frumvarpinu, er öllum
horfum spilt. Meira að segja, þá liggur
við borð, að Danir snúi við biaðinu.
Þá sæti í bezta falli alt við sama,
við það ástand, sem þessir frestunar-
og breytingamenn hafa kallað ólíft við.
Þeir menn, sem ráða til frestunar
eða breytinga vilja því í rauninni ekkert
annað en núverandi ástand.
Þeir eru því sannnefndir íhaldsmenn,
afturhaldsmenn.
Og þann lit hafa þeir flestir sýnt í
öllurn þeim mörgu framfaramálum,
sem borin hafa verið fram til sigurs
síðan 1904.
En maður hafði búist við, að þrefið
um innanlandspólitíkina næði ekki til
sambandsmálsins.
Og það skal líka fyllilega viðurkent,
að margir af helztu mönnum minni
hlutans hafa heitið frumvarpinu fullu
fylgi. Af slíkum mönnum má nefna:
Guðmund Magnússon lækni, Halldór
Daníelsson bæjarfógeta, Jón Jensson*)
yfirdómara og Jón Jónsson sagnfræðing.
Nöfn þessara manna og margra annara
spá góðu um það, að það verði ekki
*) Jón Jensson sagði sig ásamt fleiri
mönnum úr Landvörn, á fnndi er haldinn
var 4. þ. m„ og hafði talað þar mjög ákveðið
fyrir frumvarpinu óbreyttu.