Reykjavík - 09.06.1908, Blaðsíða 2

94
REYKJAVIK
kosið eftir gömlu ílokkaskiftinguimi í
haust, heldur eftir því hvoru megin
þingmannaefni skipa sér, með eða móti
frumvarpinu.
Ég hefi séð það gert að deiluefni í
Akureyrarblöðunum, hvort heldur skuli
endurkjósa núverandi þingmann Akur-
eyrar Magnús kaupm. Kristjánsson eða
hafna honum og kjósa Sigurð ritstjóra
Hjörleifsson í hans stað.
Ekki þurfa Akureyringar að hafna
Magnúsi Kristjánssyni fyrir það, að
hann hafi brugðist þeim vonum, sem
stuðningsmenn hans höfðu um þing-
mensku-hæfileika hans og framkomu
hans á þinginu sem fulltrúi bæarins.
Hann hefir einmitt sýnt það síðan hann
kom á þing, að hann var rétti maður-
inn, og bærinn hefir haft bæði gagn
og sóma af þingmennsku hans.
Magnús Kristjánsson er einn af allra
nýtustu borgurum Akureyrar. Fædd-
ur þar og uppalinn og gagnkunnugur
hverjum manni þar og málefni. Hann
hefir verið og er ótrauður starfsmaður
að því, að gjöra fæðingarbæ sinn að
því, sem hann nú er, fyrir margra
hluta sakir fremstur íslenzkra bæa.
Hann hefir því fylsta rétt til að njóta
trausts samborgara sinna og vera full-
trúi þeirra á þingi þjóðarinnar.
Mig furðar mjög að heyra að Templ-
arar á Akureyri skuli snúast móti
Magnúsi Kristjánssyni. Hann hefir þó
komið svo fram í þeirra garð á þingi,
að það hefði heldur átt að afla hon-
um fylgis þeirra en mótstöðu. Og þó
hann máske sé ekki æstur aðflútn-
ingsbannsmaður, mun hann þó vinna
bindindismálinu eins mikið gagn innan
þings og utan, eins og sumir þeir er
hæst æpa um það mál.
Ég get ekki séð að Akureyringar
vinni nokkurn minsta hlut við að skifta
um þingmann, þó þeir fengi Sigurð
ritstjóra Hjörleifsson í Magnúsar stað.
Að Sigurði alveg ólöstuðum, get ég
ekki séð þá yfirburði hans, sem ætti
að geta gjört þau skifti æskileg fyrir
Akureyri. Þau kjördæmi sem hafa
verið svo heppin, að fá afbragðs dug-
lega og samvizkusama þingmenn, ættu
ekki að vera að skifta — bara til að skifta.
Það eru víst harðsnúnustu stjórnar-
andstæðingamir á Akureyri, sem vilja
koma Sigurði Hjörleifssyni að í stað
Magnúsar. Þeir munu trúa Sigurði
betur til þess að vinna að því happa-
verki, sem þeir víst álíta það vera, að
koma núverandi stjórn frá völdum.
Éví með heill bæarfélagsins á Akureyri
og hagsmuni þess fyrir augum, mun
enginn kjósandi þar hafna Magnúsi og
kjósa Sigurð.
Ég skai engu spá um það hér, hvort
stjórnarandstæðingum á Akureyri muni
takast að fella Magnús Kristjánsson við
næstu kosningar. En óg teldi það mjög
illa og ómaklega farið ef þeim tækist
það. Ég vona að Akureyringar hugsi
sig vandlega um þá kosningu, og láti
ekki blint flokksofstæki leiða sig til að
hafna einum af sinum allra nýtustu
samborgurum.
M. B. Blöndál.
„rram“. Fundur Fimtudaginn p.
11. p. m. kl. 8'/„ síðd. í Templara-húsinu.
Umræðuefni: Sambandsmálið.
Hér staddir sambandslaganefndarmenn
boðnir.
BopalÉri l þ. m,
sem Björn Jónsson hafði hóað saman
af því, að honum tókst ekki að eyða
Bárufundinum kvöldið áður, hvorki með
hviksögunni um að breytt væri til um
fundarstað eða með hótuninni um að
ganga af fundi, varð merkari en við
var búizt.
Og það var að þakka ræðu Kristjáns
Jónssonar háyfirdömara, en þó sér-
stakiega niðurlagsorðunum í ræðu
Stefáns Stefánssonar kennara.
Það hafði víst enginn búizt við því,
að — ■ háyfirdómarinn færi yfir höfuð
að tala, sízt á móti frumvarpi nefnd-
arinnar, og allra sízt bjuggust við því
þeir, sem vissu, að hann hafði fyrir
nokkrum dögum gengist fyrir því, að
nefndinni var fagnað með samsæti og
2 dögum áður ásamt hinum forstöðu-
mönnunum símritað konungi fögnuð
manna yfir nefndinni, enda hefir hann
fundið til þessa sjálfur, því eftir því
sem „ísafold" segir frá ræðu hans
hefir hann talað þar „móti tilfinning-
um (sínum) mínum að ýmsu leyti“.
En allir hefðu mátt búazt við því,
að ræða hans hefði orðið veigameiri,
úr því að hann á annað borð fór af
stað.
Hr. Kr. J. hnýtur fyrst um það, að
nefndarmenn skuli kalla frumvarp sitt
uppkast til „laga“ í stað uppkast til
samnings, af því, segir hann, að „lög
má altaf nema úr gildi, en samning
ekki“. Það er eins og hann haldi að
strax megi nema sambandslögin úr
gildi, ef frumvarpið verður að lögum.
— En nú stendur með berum orðum
í frv., að ekki verði haggað við lög-
unum fyrstu 25 árin, svo að hér þarf
ekkert slíkt að óttast.
Og hr. Kr. J. gleymir fyrst og fremst
þvi, að „lögin" eru ekkert annað en
samningur. Bæði stendur það berum
orðum í 1. gr., og svo sézt það ljós-
lega á rétti hvors landsins um sig til
endurskoðunar og uppsagnar, að hér
er um samning að ræða, en ekki lög
í venjulegum skilningi. — í þriðja
lagi er laust við það, að það sé nokk-
urt einsdæmi að sambandi sjálfstæðra
ríkja sé skipað með „lögum", þvi að
svo er um Austurríki og Ungverjaland
og þýzka ríkið, enda segir hinn merki
ríkisréttarhöfundur Jellenik, að sam-
bandssamningur milli þjóða geti komið
fram í lagagerfi. — Sambandinu milli
Noregs og Svíþjóðar var að vísu skipað
með „Akt“ (Gjörðir), en það er líka
einsdæmi.
Éá finnur hr. Kr. J. að því, að ísl.
textinn hefir „veldi Danakonungs" um
„det samlede danske- Rige“ og bætir
við: „Mér er ókunnugt um, að nokk-
urt löggjafarvald geti ákveðið, að tvö
allsendis ólík hugtök skuli merkja hið
sama“. —
Um þessi orðatiltæki er talað á öðrum
stað hér í blaðinu. Hér skal þvi að
eins bætt við, að háyfirdómarinn
hlýtur að þekkja mörg dæmi upp á
„antentiska“ lögskýring svokallaða, en
það er sú skýring, sem löggjafarvaldið
leggur í ákveðin orð. Það er enda
dæmi til þess í ís). löggjöf, að laga-
þýðing skuli vera jafnrótthá ef ekki
rétthærri en textinn. Eftir 2. gr. laga
18. Sept. 1891 byggir hæstiréttur dóma
sína á hinni dönsku þýðingu laganna.
Hr. Kr. J. segir, að danska orðið
„uafhændeligt“ um ísland í 1. gr.
frumvarpsins, sem í ísl. textanum er
kallað að eigi megi af hendi láta,
hafi „móðgað“ sig, og segir það tekið
úr norsku grundvallarlögunum frá 1814.
Það er rétt, að það standi í norsku
grundvallarlögunum, en háyfirdómarinn
getur þess ekki að það stendur lika í
ríkjasamningnum milli Noregs og Sví-
þjóðar frá 1815. — En hvað sem því
líður, þá er það blátt áfram óskiljan-
legt, að nokkur skynsamur maður skuli
amast við þessu orði, því orðinu, sem
öllum íslendingum ætti að þykja einna
vænst um, af því að það trgggir ís-
lendingum sjálfseignarrétt yfir landi
þeirra um aldur og æfi.
Þá segist hr. Kr. J. hafa fengið
ýmigust á frv. þegar hann hafi lesið
2. gr. eða ákvæðið um, að skipun sú
er gildir í Danmörku „um ríkiserfðir"
m. m. skuli einnig gilda á íslandi.
Hann skilur þetta svo, sem að í grein-
inni standi: „Skipun sú er nú gildir
og seinna gildir “. En það stendur þar
ekki, og þvi er ýmigustur hans ástæðu-
laus. Þar stendur „gildir", og á því
að eins við það fyrirkomulag sem nú
er. Það væri hægðarleikur að skýra
lög, ef maður mætti bœta inn í þau
orðum og fella úr þeim orð, eftir því
sem á stæði. En það er og verður
altaf óleyfilegt.
Loks finnur hr. Kr. J. að því, að
nefndarmenn hafi „lögfest" utanríkis-
mál og hervarnir undir yfirráð Dana
„um aldur og æfi“. Fyrri parturinn
af þessarikenningu, lögfestingin, er sönn,
en seinni parturinn er beinlinis rangur,
sá parturinn sem máli skiftir. — Það
er svo langt frá því, að nokkuð sé að
því að finna, að vór lögfestum þ. e.
felum Dönum með íslenzkum lögum
að fara með þessi mál, að í því út af
fyrir sig, þó að ekkert væri annað, liggur
viðurkenning af Dana hálfu fgrir því,
að vér höfum einnig umráð gfir mát-
um þessum. Það er um þessa „lögfest,-
ing“ einsogumhina svokölluðu „lögfest-
ingu“ ríkisráðsins 1903. Það er nú
viðurkent af útlendum og innlendum
lögfræðingum, að hún sé bezta sönn-
un fyrir ógildi grundvallarlaganna hér.
Og það er svo langt frá því, að þessi
mál séu lögð undir Dani um aldur og
æfi, að íslendingum er áskilinn heinn
réttur til að heimta endurskoðun á
béraðlútandi ákvæði eins og á öðrum
ákvæðum frumvarpsins. Jafnframt má
geta þess, að uppsögn er oft ekki á-
skilin á samningum og þó álitið að
segja megi samningnum upp.
Annars er það hálfbroslegt, að gjöra
veður af þessum tveimur málum, þar
sem hver maður verður að viðurkenna,
að vér erum allra hluta vegna ófærir
að fara með þessi mál um ófyrirsjáan-
lega langan tíma, eigum t. a. m. hvorki
nokkurt skip nó nokkra fallbyssu, að
Danir fara með þau úllátalaust að öllu
leyti fgrir oss, og að samþykki Dana
væri ekki nægilegt til þess að vér fær-
um með þau, heldur þyrfti til þess
viðurkenningu annara ríkja, sem vafa-
laust ekki fengist nú, ef vér neituðum
jafngóðum samningi og skildum við
Dani. Og játun fyrir hernaðarhlutleysi
getum vér heldnr ekki fengið, sam-
kvæmt gildandi þjóðaiétti, fyr en vór
höfum komið oss upp hæfilegum her,
er sýni, að vór viljum verja land vort
eftir föngum og innan gildandi reglna
um hlutleysi.
Ræða hr. Kr. J. mun hafa komið
flestum á óvart, svo eftirtektaverð var
hún.
En l&ngmerkilegasta fundargjörðin
var þó niðurlag ræðu hr. Stefáns Stef-
ánssonar og þess vegna þegir líklega
„blaðtengslið" (sbr. ríkistengsla þjóð)
„ísafold" og „Þjóðólfur" um það. Hr.
St. St. sagði, að það vœri svo langt
frá þvi, að hann og hr. Jóhannes
Jóhannesson hefðu svikið sína flokks-
menn, að flokksmenn sínir hefðu
þvert á móti svikið þá J. J. Þeir
J. J. hefðu ekki gjört annað en það
sem þeim hefði verið falið meö skrif-
legn nmboði, og það umboð sagð-
ist hann hafa í vasanum. Við þetta
varð steinhljóð í herbúðum ísafoldar &
Comp. og umræðunum slitið að vörmu
spori eftir að Guðm. Hannesson hafði
sagt örfá orð, en þó ekki þorað að
mótmæla þessu.
Svona fara keipabörnin að, fleygja
því frá sér í dag sem þau heimtuðu.
í gær með óhljóðum og ofsa.
Hvað segja útlend blöð um
frumvarp millilandanefndarinnar ?
Grein sú er hér fer á eftir er laus-
lega þýdd úr dönsku blaði. Hún sýnir
Ijóslega hvernig margir Danir líta á
sambandsmálið, og hvers vér mundum
mega vænta, ef sambandslaga-frum-
varpið verður ónýtt, eða ef farið verður
að káka við breytingar á því, sem er
sama sem að drepa það. Greinin er
þannig:
„Konungsríkið ísland !
Danskt fglki gjört að konungsrikis-
afskrœmi.
Það er fyrirskipaður iögnuður yfir frum-
varpi íslenzku nefndarinnar! Vér getum
elcki tekið undir það.
Vér getum ekki glaðst yfir því, að sigrað
hafa uppreistarkröfur danskra ríkisþegna í
hinu danska fylki íslandi. Verði frumvarpið
að lögum minkar Danmörk um 100,000 □
kílómetra og íbúarnir fækka um 80,000.
Vér getum ekki séð að þetta sé nokkurt
fagnaðarefni.
Oss finst eðlilegust og æskilegust^ fyrir
Dani sú tilhögun á sambandinu við ísland,
að ísland sé stjórnarfarslega sett við hlið
Præstöamts, að í stað Alþingis komi amts-
ráð og að íslendingar sendi 10 fólksþingis-
menn og 4 —5 landsþingismenn á rikisþingið.
Oss virðist það vera hreinasta fjarstæða,
að land sem heflr l/t færri íbúa en Præstö-
amt skuli heimta að verða ríki — verða
konungsríki. — Þó til séu á íslandi laglegar
bókmentir, ýmislegt sé þar sérkennilegt
vegna loftslags og fjarlægðar frá öðrum
löndum og þar sé töluð málýzka, sem er
talsvert frábrugðin norðurlandamálunum, þá
er það ekki sama sem helgur réttur til að
vera þjóð og ríki. Það eru sérvizku dutl-
ungar, sem hefði áj£ að vera búið að upp-
ræta fyrir löngu síðan. Jótar gætu líka,
engu siður en íslendingar, farið að halda
fram sínum sérkennum. En ef okkar józku
landar færu að verða eins háværir, heimtuðn
józkan fána, józkan konung og józkt ríkis-
þing, þá mundum vér áhyggjufullir spyrja
eftir líðan þeirra — hvort þeir væri heil-
brigðir.
Það stendur í nefndarálitinu, að þegar frá
Dana hálfu er gengið að því, að setja ísland
við hlið Danmerkur sem sérstakt, sjálfstætt,
frjálst og óháð riki, þá sé þetta „ekki bygt
á neinni viðurkenningu Dana á þeim sögu-
legu og ríkisréttarlegu skoðunum, sem fram
eru bornar af hálfu íslendinga, en að eins
á einlægri löngun til að verða vel við kröf-
um íslendinga um þjóðlegt og stjórnarfars-
legt sjálístæði, og með þessum votti um
virðingu hinnar dönsku þjóðar fyrir öllum
þjóðerniskröfum, að fyrirbyggja á íslandi
A