Reykjavík - 29.07.1908, Side 1

IRe^kj a\>tfe.
IX, 32
Útbreiddasta blað landsins.
Upplag yfir 3000.
Miðvikudag 29. Júlí 1908
1
Áskrifendur í b æ n u m
yfir 1000.
IX, 32
Ofna og eldavélar selur Kristján f’orgrimsson.
„RKYKJAYlK"
Árg. [minnst 60 tbl.] kostar innanlands 2 kr.; erlendia
k*. 3,00—3 sh.— l doll. Borgist fyrir 1. Júlí. Ella 3 kr.
Áuglýsingar innlendar: á 1. bls. kr. 1,50;
- og 4. blB. 1,26 — Útl. augl. 33V*0/** h»rra. —
Áfsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Útgef.: Hlutafélagið „Reykjavík“.
Ritstjóri, afgroiðalumaður og gjaldkeri
I\la.«:nÚ8 B. JBlöndal
Pingholtsstræti 23. Talsími 61.
Ritstj. er áreiðanl. að hitta heima
á virkuni dögum
kl. 12—1 og- 4—5 síöd.
Heiöradir kaupendur
og útsölumenn „R.vikup“
áminnast um, að gjalddagi
blaðsins var 1. júlí.
lltdráttnr úr seinasta riti Jóns
Jenssonar:
,Enn um sambandsmálið4.
Það hefur komið ísafold illa, að
jeg skyldi hafa leyft mjer að skýra
þjóðinni skýrt og skilmerkilega frá
skoðun minni á þeim stórkostlega
óvænta frelsisauka, sem íslending-
um stendur til boða samkvæmt frv.
millilandanefndarinnar.
Hún »nær ekki upp í nefið á sér
fyrir reiðk, yíir því að jeg skuli
leyfa mjer að reyna að trufla rit-
stjórann og þá fjelaga hans í því
starfi, er þeir eru að vinna að, að
spilla framgangi þeirrar stærstu rjett-
arbótar, sem Island hefur nokk-
urn tíma átt kost á.
Hún vill, að eftir að jeg og land-
varnarmenn höfum með margra
ára striti og meiri fyrirhöfn og
þrautum, en ókunnugir gjöra sjer í
hugarlund, orðið að reka ritstjóra
hennar og hans flokk, ýmist með
góðu eða illu, til að hverfa aftur
af innlimunarbrautinni, sem hann
var kominn inn á 1903, og taka
upp aftur frelsismál íslands á
stefnuskrá blaðs síns, og eftir að
vjer höfum með þessu neytt hann
til að taka upp þann málstað, er
vann honum traust allra góðra Is-
lendinga — hann, ritstjórinn vill
nú, segi jeg, að jeg horfi á það
þegjandi, að hann misbrúki þetta
traust þjóðarinnar, sem vjer höf-
um vísað honum veginn að, til þess
að fylla þjóðina með ófyrirleitnum
ósannindum um innihald nefndar-
frv. og rjettarstöðu landsins eins og
hún er nú, og fæla þjóðina frá að
taka frelsinu nú þegar það býðst,
svo að árangur af starfi voru verði
verri en enginn og þjóðin ver sett
en hún hefur nokkurntíma áður
verið.
Því að það er áreiðanlegt, að
þjóðin verður ver sett eftir en áð-
ur, ef hún hafnar frv. Hún hefur
þá gefið öllum heiminum sönnun
fyrir því, að hún hefur ekki vit á
að ráða sjálf málum sínum, og það
verður álitið eðlilegt af öllum, að
Danir haldi áfram að hafa stjórn-
ina yfir oss og þessu landi. Dön-
um verður þá ekki lengur um
það kent, að ísland er ófrjálst
og undirlægja Danmerkur, því að
þeir hafa boðið íslendingum fullt
sjálfstæði. En íslendingar hafa
ekki viljað þiggja frelsið, heldur
slegið hendi við því, er það var að
þeim rjett. Og verður það ekki
eitthvað skrítið, þegar íslendingar
svo byrja aftur að »krefjast« lands-
rjettinda sinna af Dönum, sömu
landsrjettindanna sem þeir hafa
ekki áður viljað taka við af þeim ?
Hverju ætli Danir svari þá ?
Hún segir að jeg sje reiður.
Jeg veit ekki hvaðan hún hefur
það. í ritlingi minum er ekkert
sem bendi til þess. Það er hvergi
reiðiorð í honum; en hitt er satt,
þó að það sjáist ekki heldur á ritl-
ingnum, að jeg er sár yfir hegðun
minna fyrri skoðanabræðra og
skammast min fyrir þá. Ög það
er líklega einmitt þessvegna, að jeg
er farinn að ganga svo álútur, að
ísafold hefur orðið að láta það mál
til sín taka.
ísafold k Co. er ánægt með er-
indisbrjefið þykir það ágœtt og óað-
finnanlegt, og erindisbrjefið er þvi
ekki aðeins mœlikvarði fyrir því,
hvað frjálslyndi flokkurinn á þing-
inu í fyrra taldi aðgengilegt og œski-
legt fgrir ísland, heldur einnig er
það sönnun fyrir því hvað ísafold
& Co., atlir frumvarpsfjendur að
meðtöldum Sk. Th., sem fyrstur
birti erindisbrjefið á prenti, telja nú
aðgengilegt fyrir ísland. Það er
því mikið undir því komið að
þetta erindisbrjef sje athugað vand-
lega, og jeg prenta það því hjer i
fullu líki.
Útdráttur
úr gjörðabók þjóðræðisflokksins
á alþingi 11. júlí 1907.
Fundarálybtun
um samningsgnindvöll í sambandsmáli
íslands og- Danmerkur.
ísland skal vera frjálst sambandsland
Danmerkur, í konungssambandi við
hana, með fullveldi yfir öllum sínum
málum.
Fela má þó Dönum að fara með ýms
mál fyrir íslands hönd, meðan um sem-
ur, þau er eþtir ástæðum landsins þykir
gjörlegt, t. d. konungserfðir, hervarnir,
utanríkismál, mynnt.
Oll önnur mál skulu íslendingar vera
einráðir um með konungi, og verða þau
að sjálfsögðu eigi borin uþþ í ríkis-
ráði Dana.
Sjerstaklega skal það tekið fram, að
auk þeirra mála, sem nú eru talin islenzk
sjermál, skal áskilinn sjerstakur islenzk-
ur þegnrjettur; semja má þó svo að
Danir fái að njóta þegnrjettar á Islandi
gegn því, að íslendingar haíi sama rjett
í Danmörku og Danir.
Fáni skal og vera sérstakur fyrir ís-
land, en til samkomulags má vinna, að
ákveðið sje, að íslenzk skiþ hafi dansk-
an fána í utanríkis höfnum.
Rjett til fiskiveiða i landhelgi hafa Is-
lendingar einir, en með samningi má
veita Dönum rjett til þeirra, gegn því, að
þeir annist landhelgisvarnir hjer við
land, meðan þörf er, eða láti önnur
hlunnindi i móti koma.
Fé á konungsborð má bjóða fyrir ís-
lands hönd að tiltölu við fólksfjölda.
Framanritaðri fundarályktun til stað-
festingar eru undirrituð nöfn allra
tlokksmanna.
Björn Kristjánsson. Jóh. Jóhannesson.
Ólafur Briem. Ólafur Olafsson.
Olafur Thorlacius. Sigurður Stefánsson.
Sigurður Jensson. Skúli Thoroddsen.
Stefán Stefánsson. Valtýr Guðmundsson.
Porgr. Pórðarson.
Með athugasemd undirskrifar:
Magnús Andrjesson.
Við 1. greinina er það að athuga
að þar er ísland ekki nefnt ríki
heldur sambandsland. Menn voru
þá ekki eins orðsjúkir og nú. Björn
Jónsson skrifaði meira að segja
sjálfur í »ísafold«, eptir að blaða-
mannaávarpið kom út, að vjer
gjörðum ekki kröfu til að verða
ríki. Hann var ekki lengra kominn
þá. En nú er í nefndarálitinu,
sem er eins gilt i þessu tilliti og
frv. sjálft, tekið fram berum orð-
um að íslandverði »riki útaf fyrir
sig við hliðina á Danmörku«. Svo
að þar kemst nefndin fram úr er-
indisbrjefinu.
Útaf 2. gr. hefur verið gjört mesta
óveður. Það eru orðin »meðan
um semur«, sem mest lætin hafa
orðið útaf.
Orðin »meðan um semur« á nú
eptir minni skoðun að skilja svo
sem þar stæði t. d.: svo lengi sem
um semst með nefndarmönnum.*)
Jeg álít því að nefndarmönnum
hafi verið heimilað með orðunum
að ganga að hvaða timatakmörkun
sem fengist gat á meðferð Dana á
málunum og einnig til að ganga að
því að meðferð þeirra hjeldist um
óákveðinn tima, þar til er báðir
aðilar kæmu sjer saman um breyt-
ing, og að þeir því hafi haft fulla
heimild til að semja eins og þeir
gjörðu. Nefndarmenn hafa meira
að segja komizt að betri kjörum*)
en erindisbrjefið heimilar i þessari
grein, þar sem þeir eptir henni
máttu fela Dönum öll utanríkismál
skilyrðislaust eða án nokkurrar
hluttöku í þeim aí vorri hálfu,
*) Leturbreyting af ritstj.
en eptir frv. útheimtist samþykki vort
til þeirra þjóðasamninga er ísland
snerta*) til þess þeir nái gildi fyrir
ísland, og er þetta ekki smálítill
vinningur.
3. gr. um ríkisráðið er fullnægt.
4. gr. um þegnrjett sjerstakan.
Þar leyfir erindisbrjefið að semja
svo, að Danir skuli (um aldur og
æfi ?!) njóta á íslandi íslenzks þegn-
rjettar. ólíkt er það rífara tiltekið,
að veita þannig Dönum hlutdeild í
þeim rjetti, er oss átti sem þjóð
að vera sárast um, heldur en jafn-
rjettisákvæðið i frv., sem að eins
tryggir Dönum sama rjett, er vjer,
af sjálfum oss, samningslaust mynd-
um hafa veitt þeim sem hverjum
annarar þjóðar þegnum, er hér
vildu setjast að, og hafa nefndar-
menn því einnig hjer náð betri
samningum,*) en brjefið tilskilur.
Eptir 5. gr. mátti vinna það til
samkomulags, að íslenzk skip —
um aldur og æfi?! — hefðu dansk-
an fána í utanríkishöfnum. Eptir
frv. verður oss frjálst að sigla hvar
sem er undir vorum eigin fána
eptir 25—37 ár. Eitthvað lítið hafa
þá nefndarmenn umbœtt þar.*)
Eptir 6. gr. máttu nefndarmenn
veita Dönum rjett til fiskiveiða hér
í landhelgi svo lengi sem þeim
sýndist, í skiptum fyrir einhver
hlunnindi oss til handa frá Dön-
um. Þennan rétt hafa nefndar-
menn ekki notað sjer.
7. grein er það verri*) en frv., að
eptir frv. á að ákveða borðfje kon-
ungs og konungsættar eptir hlut-
fallinu milli tekna íslands og Dan-
merkur, en það er íslandi betra en
hitt, að miðað við sje fólkstölu.
Það sjest af þessu, að jeg hef ekki
tekið of djúpt í árinni, er jeg í ritl-
ingi mínum segi allar þær kröfur
fengnar, er frjálslyndi flokkurinn
á alþingi 1907 taldi oss frekast geta
vænzt eptir að fá og eiga að æskja
eftir og þiggja. Jeg hef einmitt
ekki tekið nógu djúpt i árinni, því
að frv. er miklum mun betra en
erindisbrjefið gerir ráð fyrir.
það er enginn vafi á því eptir
almennum lögskýringarreglum að
í ákvæðinu um þjóðasamningana
verður álitin liggja sú grundvall-
arsetning, að utanríkismálum yfir
höfuð, sem snerta ísland sjerstak-
lega, verði ekki skipað án vors
samþykkis, og þá heldur ekki kon-
súlamálum. T. d. gætum vjer
vafalaust fengið skipaða sjerstaka
konsúla er hefðu aðeins íslenzkra
hagsmuna að gæta, en vjer yrðum
auðvitað að launa þeim.
ísafold segir að mjer sje sama
um það eða gjöri ekkert úr þvi,
þó að Danir misbeiti valdi sínu á
oss eins og þeir vilji. Mjer er ein-
mitt ekki sama um þetta. Jeg
vil einmitt taka frv. af því að þá
geta Danir ekki lengur misbeitt
valdi sínu á oss. Þeir missa þá
einmitt tökin á oss til þess að gjöra
*) Leturbroyting af ritstj.