Reykjavík - 03.10.1908, Blaðsíða 2

174
RETí KJAVÍK
Setning Iagaskólans
fór fram 1. þ. m. — Yið þá athöfn
voru staddir ráðherra H. Hafstein, 2
af forsetum alþingis landshöfðingi M.
Stephensen og prestaskólakennari Eirík-
ur Briem, landritari Kl. Jónsson, bisk-
up Þórh. Bjarnarson, landlæknir 0.
Björnsson, prófessor B. M. Olsen, for-
stöðum. prestaskólans J. Helgason, for-
stöðum. hins almenna menntaskóla
Stgr. Thorsteinsson, forstöðum. kenn-
araskólans séra M. Helgason, skrif-
stofustjórarnir Jón Magnússon, Jón
Hermannsson, og Eggert Briem, bæj-
arfógeti H. Daníelsson, borgarstj. Páll
Einarsson, læknaskólakennari 0. Magn-
ússon, menntaskólakennararnir Þorl.
H. Bjarnason og Agúst H. Bjarnason,
póstmeistari Sig. Briem, landsbóka-
vörður J. Jakohsson, yfirréttarmála-
færslum. E. Claessen, 4 af nemendum
lagaskólans og margt fleira námsmanna
og annara.
Forstöðumaður lagaskólans L. H.
Bjarnason setti skólann með ræðu
þeirri er hér fer á eftir:
Háttvirtu tilheyrendur!
Mér finnst það hlýða að reyna að
gjöra sjálfum sér og öðrum nokkra
grein fyrir tildrögunum til stofnunar
lagaskólans og starfi hans, nú þegar
setja á skólann í fyrsta skiíti.
Skóiinn heitir lagaskóli. Hann á að
kenna lög. En hvað eru lög?
„Lög“ í þrengri merkingu eru þau
ákvæði, sem þar til skipaður löggjafi
setur þegnum sínum.
En í rýmri merkingu tákna „lög“
ekki aðeins þannig tilorðin ákvæði, held-
ur og þau, sem lögtízkan skapar.
Lögtízkan er eldri en löggjöfin, en
þó gætir hinna settu laga miklu meir
meðal menningarþjóðanna. Það dreg-
ur úr lögtízku mynduninni að sama
skapi og löggjafarvaldið dafnar.
Hér er víðast átt við hin settu lög.
Því óbrotnara sem þjóðlífið er, því
færri og óbrotnari eru lögin. í bernsku
þjóðanna eru lög þeirra fá og óbrotin.
Elztu lög Gyðinga t. d., boðorðin, voru
ekki nema 10 greinar. Þeir þurftu
ekki frekari laga við, um það leyti,
sem lögin urðu til. Þeir voru á leið-
inni úr þrældómnum í Egiptalandi til
frelsisins í fyrirheitna landinu. Þeir
voru ósiðuð, ómenntuð og efnalítil þjóð,
og þurftu því einkum tvenns við, til
að ná áfangastaðnum, leiðsagnar og
friðar. 1. 2. og 3. grein laganna lýt-
ur að leiðsögninni, en hinar greinarnar
að friðnum, heímilisfriðnum og frið-
helgi lífs og eigna.
Eftir því sem þjóðunum fer meira
fram, eftir því fjölgar lögum þeirra og
eftir því verða lögin margbrotnari. Meðal
menningarþjóðanna eru lögin nú orðin
svo mörg og margbrotin, að lagaleg
úrlausn bíður manns nálega við hvert
fótmál, innan húss og utan.
Vinnukonan brýtur blekglas húsbónd-
ans, þegar hún er að þurka rikið af
skrifborðinu hans. Þar rís spurning
úm það, hvort hún sé skyld að
bæta honum glasið.
Drukkinn maður brýst inn á fram-
andi heimili. Húsbóndinn vísar hon-
um út, en maðurinn hlýðir ekki. Þar
kemur fram spnming um, hvort hús-
bóndinn megi sjálfur láta manninn út
eða hvort hann þurfi að sækja lög-
regluþjón til þess.
Maður mætir manni á förnum vegi.
Þeir stefna hvor á annan. Þar rís
spurning um, hvor þeirra eigi ab víkja
fyrir hinum.
En þar sem löggjöfin er orðin svo
umfangsmikil, er almenningi ókleift
að þekkja lögin. Lögin eru þar orðin
allt of mörg til þess og margbrotin.
Auk þess eru lögin oft torskilin,
stundum þannig löguð, að skilja má
þau á marga vegu, og aldrei ná þau
fjölbreytni lífsins. Hversu fyrirhyggju-
samur sem löggjafinn er, þá leikur lífið
samt alltaf á hann að meira eða minna
leyti. Lífið er alltaf ríkara að atburð-
um en mennirnir að fyrirhyggju.
Það er t. d. árangurslaust að leita
að beinni úrlausn nýnefndra 3 spurn-
inga í lagasöfnunum, svo aigengar sem
þær eru. Þar fæst ekki einu sinni full-
komið svar við auðveldustu, síðustu
spurningunni. Að vísu stendur í 56.
gr. nýju vegalaganna, að „vegfarendur“
skuli halda sér „á vinstri helmingi veg-
arins", og i því á líklega að liggja, að
menn skuli víkja úr vegi til vinstn
handar. En spurningunni er samt ekki
svarað til fulls. Þá er eftir að skera
úr því, hvort greinin eigi við alla vegi,
jafnt í kaupst.öðum og til sveita. — Um
svar við hinum 2 spurningunum má
deila og er deilt enn. Til úrlausnar þeirra
þarf vísindalega sérþekkingu, þekkingu
á skilyrðum fyrir skaðabótaskyldu yf-
irleitt og þekkingu á því, hvar varnar-
rétti einstaklingsins sleppir og hvar
varnarskylda almennings valdsins tek-
ur við.
Lögin er sú vog, sem flest eða öll
mannleg viðskifti eru vegin á, að meira
eða minna leyti.
En lögin eru auk þess einhver sterk-
asta lyftistöng hverskonar framfara, þar
sem rétt er haldið á þeim. — Það
nægir ekki að lögin séu góð, sé þeim
annaðhvort ekki beitt eða sé illa hald-
ið á þeim. Þau eru þá líkust „sjá-
legu skafti, sem að vantar blaðið “. Það
verður að fylgja lögunum fram, fast
og vel. Blaðið verður að fylgja skaft-
inu. Því er réttlætisgyðjan látin halda
á vog í annari hendinni og sverði í
hinni.
Loks eru lögin einhver helzti og
elzti þátturinn í menningarsögu hverr-
ar þjóðar.
Af öllum þessum ástæðum og fleir-
um hér ótöldum, er lögfræðin einhver
hin þarfasta fræði, enda víða meðal
elztu fræðigreina.
Meðan löggjöfin var fáskrúðug og é-
margbrotin, öfluðu menn sér lögfróð-
leiks af eigin ramleik.
En tilsagnarmenn komu þó snemma
til sögunnar. Þannig kenndi Njáll Þór-
halli Asgrímssyni lög.
Og seinna risu upp skólar og skóla-
deildir, sem kenndu mönnum lög. í
Bologna á Ítalíu var fyrst tekin upp
kennsla í lögum, og þar stóð lagakennsla
lengi í bezta blóma. Síðar voru há-
skólar stofnaðir í flestum löndum, þar
á meðal í Danmörku, Kaupmannahafn-
arháskóli. Þangað hafa íslendingar sótt
lagamenntun sína fram á þenna dag.
Þorsteinn Magnússon, sýslumaður í
Rangárvallasýslu lauk þar, fyrstur ís-
lendinga, lagaprófi árið 1738.
íslendingar hafa alltaf unað því illa,
síðan þeir vöknuðu til meðvitundar um
sjálfa sig, að þurfa að sækja lagapróf
til Kaupmannahafnar, til þess að geta
fengið embætti lagamanna hér á landi.
Og sú óánægja var ekki ástæðulaus.
Fyrst stendur nú ekki á sama hvar
lög tiltekinnar þjóðar eru kennd. Það
útheimtir ósjaldan þekking á lands- og
þjóðarháttum til að skilja lög rétt, þó
að slík þekking sé auðvitað enn nauð-
synlegri löggjöf en lögskýring.
í annan stað hefir engin tilsögn feng-
ist við háskólann í íslenzkri lögfræði.
Þar eru eingöngu kennd dönsk lög, og
aðeins bent til íslenzkra afbrigða á stöku
stað, en það er með öllu ónógt. Það
er sitt hvað dönsk og íslenzk lög. Þau
eru víða svo ólík, að ekki verður jafn-
að til reglu og afbrigða, og sumstaðar
gagn ólík. Réttarsaga vor, landsrétt-
ur og iandsstjórnarróttur eru alíslenzkar
fræðigreinar, og hinar greinarnar sem
kenna þarf íslenzkar að meira eða
minna leyti, sérstaklega sumir þæl.tir
í svokölluðum 2. borgararétti. Enda
er þetta ekki undarlegt, því að danskra
áhrifa á iöggjöf vorra gætti ekki að
ráði fyr en einveldið komst á, og vér
höfum nú átt þátt í löggjöf landsins í
liðuga 2 mannsaldra.
Nytsemi laganámsins við háskólann
hefir því oft orðið fremur lítið fyrir
Islendinga, þegar leysa hefir átt úrís-
lenzkri lagaspurningu. Efnilegustu kand-
ídatar, sem orðið hafa embættismenn
upp úr prófinu hafa sumir framan af
þekkt minna til íslenzkra laga en marg-
ur alþýðumaðurinn, sem þeir áttu yflr
að segja.
í þriðja lagi fer illa á því, að þurfa
að sækja til annara landa það,
sem er auðfengnara heima, og svo sam-
gróið þjóðerni og öllu lífl almennings
sem mest, má verða, en svo er um
lögfræði, flestum fræðum fremur.
Þetta hefir alþingi líka alltaf séð.
1845, í fyrsfa skifti sem alþingi kom
saman eftir endurreisn þess 1843, var
borin fram ósk um innlenda lagakennslu
Frá 1855 — 1887 var málið á dagskrá
hvers þings, og bænarskrár eða frum-
vörp send frá öllum þingunum nema
frá alþingi 1876 og 1881. Svo lá mál-
ið niðri um hríð, var síðan borið upp
og samþykkt á þingunum 1893, 1895
1897, en stjórnin kvað málið jafnoft
niður og þingið afgreiddi það frá sér.
Málið var tekið upp aftur 1903 og
samþykkt á alþingi það ár, enda lán-
aðist ráðherranum að útvega frumvarpi
alþingis kgl. staðlestingu 4. marz 1904.
Loks voru lögin frá 1904 bætt að nokkru
leyti með breytingar iögunum frá 16.
nóv. f. á.
Jón Sigurðsson forseti bar málið upp
á alþingi 1845, og var síðan mestur
og beztur styrktarmaður þess meðan
hans naut við. Sá sem bar það síð-
ast fram hót Hka Jón. Það var Jón
Magnússon. Annars hafa margir aðrir
góðir menn beitzt fyrir málið, svo sem
einkum þeir Eir. Kúld og Bened. Sveins-
son sem hvor um sig hélt því fram á
5 þingum í röð og ennfremur Kl. Jóns-
son, Jón Jakobsson, Jón Ólafsson, Sk-
Thoroddsen o. fl.
Þannig er þá lagaskólinn, þriðji og
yngsti embættismannaskólinn orðinn til.
En vinnan er að miklu leyti eftir,
og hún verður ekki erflðismunalaus
fremur en önnur vinna.
Mór finnst starf okkar kennaranna
ebki vera ólíkt manna, sem byggja eiga
hús í heldur blautri mýri.
Fyrst þarf að veita vatninu burtu
og hreinsa byggingarstæðið og þurka.
Svo þarf að draga byggingarefnið sam-
an, sitt úr hverri áttinni og loks verð-
ur að byggja úr efninu.
Lagaskólinn á að búa til iagaem-
bættismenn landsins. En til þess þarf
hann fyrst að byggja íslenzka lögfræði
upp frá grunni. í henni hefir engin
kennslubók nokkru sinni verið til.
Og á þessu byggingarsvæði er býsna
mikið af stöðnu vatni og öðrum óhrein-
indum. Það eru útlendu lagaboðin,
sém notuð hafa verið hér á landi og
þó aldrei löggilt. Það þarf að vinsa
þau úr og vísa þeim burt.
Efnið, sem úr á að byggja, íslenzk
lög, íslenzkar venjur og íslenzkir dóm-
ar, er sitt í hverjum staðnum, skrifað
og prentað og innan um óskyld efni.
Þetta þarf allt að tína saman.
Og svo er eftir að byggja úr efninu
Það er eftir að koma rannsóknunum
fyrir í kerfi og búa til kennslubækur.
Hins vegar eru vinnukraftarnir ekki
að sama skapi og verkið. Kennararnir
eru að eins 2, en þeim er ætlað að
kenna 6 námsgreinar, eða hvorum um
sig 3 greinar. En við líkar stofnanir
í öðrum löndum er hverjum kennara
ekki ætluð nema 1 grein, og þó er
hver námsgrein þar margrannsökuð af
mýmörgum fyrirrennurum og greiður
aðgangur að öllum hjáiparmeðölum,
gömlum og nýjum. — Við læknaskól-
ann og prestaskólann eru líku miklu,
fleiri kennarar. Við læknaskólann eru
3 fastir kennarar og 4 aukakennarar,
og 5. aukakennarinn kvað vera á leið-
inni. Og við prestaskólann eru 3 fastir
kennarar og 2 aukakennarar. Við
læknaskólann mun engin grein vera
sérkennileg fyrir ísland og við presta-
skólann ekki aðrar en kirkjuréttur og
kirkjusaga að nokkru leyti. Og við
báða skólana má yfirleitt komast af
með útlendar kennslubækur. Það sannr
ast því ekki á löggjafanum, sem ann-
ars kvað vera títt um flesta foreldra,
að hann hafi mest dálæti á yngsta
barninu sínu, lagaskólanum; en það
vex vonandi með vexti skólans.
Þessi samanburður er ekki gjörður
af því, að við lagaskólakennararnir öf-
undum bræðraskóla okkar. Við unn-
um þeim þvert á móti þeirra mörgu
og góðu kennslukrafta af heilnm hug.
Og óg vona, að enginn skilji heldur
orð mín sem æðruorð. Hins vegar
þætti mér vænt um, ef þing og stjórn
minntist þeirra að einhverju leyti, verði
lagaskólamállð borið undir þau á ný.
En sérstaklega eru þau töluð til þess
að vara menn við að búast við of miklu
af skólanum, að minsta kosti í bráðina*.
Einkum er ekki gjörandi ráð fyrir því,
að skólinn gjöri nemendur sína að vís-
indamönnum. Það gjörir yfirleitt eng-
inn skóli, enda er iagaskólanum ekki
ætlað það.
Aðaltilgangur lagaskólans ersá að búa
nemendur sína undir það, að geta gegnt
þeim embættum og öðrum störfum,
sem lagakunnátta útheimtist til. Og
það vonum við kennararnir að skól-
inn geti gjört, ekki lakar en lögfræðis-
deild háskólans í Kaupmannahöfn hefir
gjört hingað til.
En til þess að skólinn komi að haldi,
þarf tvent að fara saman, alúð kenn-
aranna og alúð nemendanna. Og ég
vona að svo verði, vona að óskastundin
só yfir oss.
Ég vona að lagaskólinn og skólar
vorir yfirleitt vaxi og dafni með ári