Reykjavík - 19.02.1910, Page 1

1R k \ a\> í ft.
xi., s
Otbreiddasta blafi landsins.
Upplag 2,800.
Lauarardag 19. Febrúar 1910
Áskriiendur í b æ n u m
yfip IOOO.
XI., Ö
gQT ALT FÆST í THOMSENS MAGASÍNI. ^
Svar bankastjóranna
(Tr. G., E. Br., Kr. J )
„Athuga8emdir og andsvör
viO skýrslu Landsbanka-
rannsóknarnefndarinnar“.
Eftir Tryggua Gunn-
arsson, Eirík Briem
og Krislján Jónsson.
Gutenberg. 1910.
Þar er komið svarið frá gömlu
bankastjórunum. Það er 48 bls. í
Stjórnartíðindabroti („skýrslan" var 80
bls.)
Það er vert að benda á það, að
póstar fara næsta Miðkudag, svo að
ísafold hefir færi á að svara athuga-
semdunum og ljúga svo miklu sem
hún vill á móti þeim. Bankastjórarn-
ir hafa ekki viljað leika sama laun-
pukuisleikinn og ráðherrann lék með
skýrsluna, sem enginn fékk að sjá hér,
fyr en póstar vóru farnir.
Það hefir hvorki verið létt né
skemtilegt verk fyrir höíundana að
svara öllum inum órökstuddu fullyrð-
ingum „skýrslunnar“ eða ákæruskjals-
ins, einkum þar sem þeir hafa ekki
fengið að sjá nein skjöl nefndarinnar,
nema þetta sem birt var um daginn
og kölluð #„skýrsla“.
Hefðu þeir t. d. fengið að sjá nöfn-
in í 1. og 2. ílokki mats-flokkanna
(um efnahag skuldunauta), þá hefðu
þeir, þótt engin nöfn væru birt, getað
fengið færi á að hrekja lið fyrir lið
með rökum þetta fáránlega „mat“.
Það er hverju orði sannara sem þeir
segja á einum stað: „Það er að vísu
ekki alls kostar gaman að eiga að
berjast við tilbúnar tölur, sem svífa
lausar eins og loftsjónir. Pnð er eins
og að berjasl við drauga í myrkri«.
fin þrátt fyrir þessa erfiðleika, sem
mestir eru í þessum kafla, hefir höf-
undunum að mínu áliti tekist að tæta
sundur grundveilinn undir fullyrðing-
um nefndarinnar og sýna, að þær, og
sjálfar tölurnar, standa í skýrslunni
ekki að eins í ósamræmi, heldur jafn
vel í beinni mótsögn hverjar viðaðra,
stangast þar eins og hrútar, eða, til
að nota orð séra Jóns á Bægisá:
„eitt rekur sig á annars horn
eina Og graðpening hendir vorn“.
Þá má naerri um fara, að ekki hafi
síður tekist á hinum köflunum, þar
sem tilraunir höfðu þó verið gerðar til
að rök8tyðja.
Ég hefi hvorki rúm né tóm til í dag,
að gefa neinn útdrátt úr svörum þess-
um og athugasemdum. — Allir þurfa
líka að lcsa þau sjálfir.
Þess eins vil ég geta, að höfundarn-
ir segja m. a.: npa(f var ómögulegt
að fá nefndina til að bóka rétt það
sem milli för. Svörin eru meira og
minna skœld og skakt bókuðu. (bls. 5).
Ennfremur segja bankastjórarnir um
annað atriði: „telur það eitt, sem
annað, er nefndin hefir rangt bókað,
svo að ekki sé annað sterkara1 orð
um bókanir hennar haft“. (20. bls.).
Enn segja bankastjórarnir (á 23. bls.):
„Svarið, sem nefndin teggur oss i
munn, , . . er svar, sem vér aldrei
höfum gefið nefndinni, heldur skáld-
skapur2 sjálfrar hennar".
Loks geta höfundarnir þess (á 5. bls.),
að í „skýrslunni“ hafi nefndin á ein-
um stað (66. bls.), „búið til“ heilan
fund (12. Nóv. kl. 9 árd.), þar sem
gæslustjórarnir eiga báðir að hafa mætt
og eru þar prentuð ýmis svör eftir
þeim upp á ýmsar spurningar. Fund-
urinn er heil blaðsíða prentuð.
En bankastjórunum er alveg ó-
kunnugt um þennan fund, að hann
hafi nokkur verið. Því síður kannast
þeir við „svör“ þau, sem þeim eru
eignuð þar.
Fundurinn með öðrum orðum allur
„til búinn" skáldskapur!
Eða aðrir finna ef til vill betur við-
eigandi orð um slíka bókun!
Hvað virðist mönnum nú um trú-
verðuleik nefndarmanna? ,
Þeir eru ófáanlegir til að bóka rétt;
þeir neita að leiðrétta rangar bólranir;
þeir bóka að þessi og þessi bankastjóri
hafi kannast við, að rétt sé bókað, þó
að hann neiti að undirskrifa gerðabók-
ina, af því að hún er röng. Og loks
„skálda“ þeir heila fundi, sem aldrei
hafa átt sér stað og bóka þar spurn-
ingar, sem ekki vóru bornar þar upp
fyrir gæslustjórum, og svör, sem þeir
hafa aldrei gefið.
Ef samvizkusemin og rétthermið er
nú svona á því, sem bankastjórarnir
geta borið um og dæmt — hvernig
má þá búast við að þetta sé í þeim
atriðum, sem bankastjórum er synjað
um að sjá — t. d. matinu ?
Sannsögli bankastjóranna, alþektra
valinkunnra sæmdarmanna, jafnvel að
dómi ráðherrablaðsins, hvað þá ann-
ara, dettur engum manni eitt augna-
blik í hug að draga efa á.
En þá eru rannsóknarmennirnir ekki
heldur öfundsverðir af því áliti og
trausti, sem þeir hljóta að ávinna sér
með „skýrslu" sinni.
En — ég ræð hverjum, sem vill
verða sannfróðari í máli þessi, til að
lesa y>Athugasemdirnar« sjálfir.
Enginn maður getur lesið þær, án
þess honum verði ijóst, að Iwertatriði
í „skýrslunni" er hrakið — með rök-
um.
1) falsanir? éða hvað ? — J. Ó.
2) =« uppspuni. — J. Ó.
í henni stendur ekki steinn yfir
steini óhaggaður.
Útreiðin, sem nefndin fær, er verri,
en mér eða nokkrum manni fyrir utan
bankann hefði getað dottið í hug.
Og þegar Alþingi samkv. 21. gr.
stjórnarskrárinnar skipar nefnd til að
rannsaka gerðir rannsóknarnefndarinn-
ar — verður útreiðin vafalaust miklu
verri þó.
Jón Olafsson, alþm.
„Viltu ðropana mína?“
Sinnaskifti nefnist leikrit það, sem
Leikfjelag Reykjavikur sýndi hjer i leik-
húsinu um síðustu helgí. Höfundur
þess er rússneskur maður, er tekið hefir
sjer gervinafnið Stepniak, en heitir rjettu
nafni Sergei Mikailovilsch Kravshinski.
Hann er eða var aðalsmaður að ætt, og
því snemma til mennta settur. Var hon-
um ætlað að ganga i herinn, eins og
títt er um marga stjettarbræður hans,
og varð hann foringi í stórskotaliðinu.
Hann ljet þó fljótt af þeim starfa, og var
orsökin til þess sú, að hann þegar í
æsku hafði liaft töluverð kynni af bænd-
unum rússnesku, og þeim högum, sem
þeir áttu við að búa. Segir hann svo
sjálfur í þessu leikriti, að það sje jafn-
aðarlegast byrjunin til þess, að verða
»nihilisti«, að taka þátt i kjörum bænd-
anna, og hafa meðaumkun með þeim,
og að endirinn verði oft sá, að gripið
sje til sprengikúlunnar, sem örþrifa-
úrræðisins. Má hann lijer trútt um tala,
því að þetta er lífsreynsla hans sjálfs.
Þegar hann lagði niður herforingja-
starfið, ferðaðist hann um, sem dular-
klæddur farandkennari, reyndi til að
fræða og kenna þeim, sem bágast voru
staddir andlega, en varð út úr því, að
flýja land. Hann tók þátt í uppreist
Herzegovinumanna á móti Tyrkjum 1875,
og í uppreist ítala 1877. Fyrir það varð
hann að sitja eitt ár i fangelsi á Ítalíu.
Til Rússlands kom hann aftur 1878, og
gekk þá i lið með »nihilistum«. Fólu
þeir honum á hendur, að ráða af dög-
um formann leynilögreglunnar, Mesent-
sev hershöfðingja. Hann sýndi þar bæði
karlmennsku og snarræði. Hann vatt
sjer að hershöfðingjanum á stræti úti,
og vó hann með rýtingi, en svo rösk-
lega var að þessu undið, að lögreglunni
heppnaðist ekki, að hafa hendur í þári
hans, og óskemmdur komst hann af
landi burt, þótt ofTjár væri lagt til höf-
uðs honum. Að hann hefir ekki iðraö
þessa verks, kemur ljóslega fram í þessu
leikriti, sem að ofan |er nefnt, því aö
þar verður leynilögreglan fyrir sömu
útreiðinni, og dettur víst engum í hug,
sem á sjónleikinn horfir, að álita það
ódæðisverk. Svo megnt óálit hefir hann
á leynilögreglunni, að honum finnst það
vera að misbjóða djöflinum, þessum
stórláta uppreistaranda — eins og hann
kemst að orði um hann — að líkja hon-
um við hana. Eftir flóttann úr Rúss-
landi hatðist höfundnrinn fyrst við í
Sviss, en siðan á Englandi. Hefir hann
skritað fjölda rita á enska tungu, og er
einna merkast þeirra skáldsagan »The
career of a Nihilist«. Kravshinski fædd-
ist 1852, og ljezt 23. des. 1895 (varð undir
járnbrautarvagni). Pó hefir sá kvittur
gosið upp síðar, að liann muni aidrei
hafa oröið fyrir járnbrautarlestinni,
heldur mundi lifa í góðu gengi á Eng-
landi, og stýra rússneskum uppreistar-
mönnum þeim, sem þar hafast við.
Efni sjónleiksins er þetta: Ríkurkaup-
maður í Pjelursborg, Murinov að nafni,
hefir stritast við það alla æfi, að kom-
ast í höfðingjatöluna. I’eningana, sem
til þess þarf, hefir hann náð sjer í með
dugnaði sínum, og nú stendur að eins
Öllum sem heiðruðu útfdr móður okkar,
tengdamóður og ömmu, frú Þorbjargar
Jónsdóttur, þökkum við hjartanlega.
Jón Ólafsson alþm., Hclga Ólafsson
og börn þeirra.
á því, hvort Katia, dóttir hans, vill verða
við þeirri bón hans, að taka biðlinum,
sem hann hefir á boðstólum handa henni.
Takist það, þá er öllu borgið, því að
biðillinn, Volkov herforingi, er systur-
sonur Mentirovs greifa, sem um sömu
mundir er gerður að forsætisráðherra.
Katia hefir komizt i kynni við ungan
stúdent, Narov að nafni, sem er »nihíl-
isti«, og afleiðingin er sú, að hún hefir
meiri löngun til að hjálpa þeim, sem
bágstaddir eru, en sitjasem skrautbrúða
innan um liðsforingja. Hún er því
fremur fráhverf biðlinum, og þegar hún
kemst að því, að hann hefir svikið í
hendur lögreglunni systkini, sem hann
þekkti, þá tekur hún af skarið, og segist
aldrei verða konan hans. Volkov vill
ekki gjarnan kannast við, að hann hafi
verið hryggbrotinn, en notar sjer það,
að ávarp frá »nihilistum« hefir dottið
innan úr bók, sem Katia á, og hann og
frændi lians, greifinn, þykjast því vera
tilneyddir, að láta bónorðið falla niður.
F'aðir Katiu reiðist henni ákaflega fyrir
tiltækið, og lofar liún honum því, að
þagga allt niður, og hverfur burt af
heimilinu.
Föt hennar finnast síðar á bökkum
Nevafljótsins, og syrgja báðir foreldrar
hennar hana sem dauða, og að stúlk-
unni er ekki framar leitað. Foreldr-
arnir fá því að vera í friði fyrir lögregl-
unni, — en ekki fyrir sorginni. Hún
hvílir eins og mara yfir öllu heimilinu.
Móðirin, mild og mjúk, á enga aðra
gleði, en að hugsa um dótturina dánu,
einkabarnið sitt; en hún verðurað hafa
lágt, því að maðurinn liennar má ekki
heyra það. Hann þolir það ekki. Og
sjálf er hún skar, og hjartað er lúið.
»Lúið hjarta er eins og visnað trje; það
vex ekki, þótt greinarnar standi«; svo
lýsir hún sjálfri sjer. Allir strengirnir
eru brostnir, utan einn — hjartastreng-
urinn, en hann má ekki við miklu, þá
brestur hann líka. Föðurnum líður enn
þá ver, því að hann er ekki sýkn saka.
Honum líður illa í myrkri, enveríljósi,
því að þá sjer hann allt, sem minnir á
þá, sem hann er einlægt að hugsa tim
og getur aldrei gleymt. Hann telur
stundirnar til háttatíma, en þá tekur
andvakan við. Hann hefir orðið fyrir
reyðarslagi. »Stundum kemur óveðrið á
undan eldingunni, og þá er það tákn
þess, að nú sje tími til að búast, signa
sig og biðja; en stundum skellur eldingin
og þruman á fyrirboðalaust, og þá hjálpi
guööllum. Pað getur litið svo út, að
takast ætli að afbera það, en sje betur
að gætt, þá er hárið orðið hvitt fyrir
hærum«. Þannig lýsir faðirinn þvi,
hvernig honum sje innanbrjósts. Petta
er sorgarsvipurinn, sem hvílir yfir leik-
sviðinu í byrjun 2. þáttar, sami svipur-
inn, sem hvilir yfir öllum þcim heimil-
um, þar sem gott fólk á heima og sorgin
er gestur. »Viltu dropana mína?« spyr
gamla konan, þegar hún heyrir mann-
inn sinn stynja af sálarkvölum; en hann
hefir ekki vit á pð þiggja þá, því aið
liann veit ekki, að þetta eru sorgar-
dropar, sem stilla kvalir þeirra, sem
trúa á þá. Ætli það sje til nokkur
gömul og mædd kona í víðri veröld,
sem ekki á sorgardropana sína?
Svo litur út, sem þessari sorg ætli að
ljetta af heimilinu, því að öllum óvör-
um kemur Katia heim aftur. Hefirhún
hafzt við hjá »nihilistum« allan þennan
tíma, er menn ætluðu hana dauða, og
flýr nú á náðir foreldra sinna undan
lögreglunni, sem komizt hefir á snoðir
um fylgsni hennar og fjelaga hennar.
Foreldrarnir taka hcnni tveim höndum,