Reykjavík - 11.05.1910, Blaðsíða 2

78
REYKJAVIK
yðar er ófyrirleitin æsingagrein. Er
von að pólitískir vinir yðar, sem þekkja
yður að góðri greind og skarpsýni,
verði hissa, að sjá svona skrif á prenti
frá yður. Nokkur vorkunn samt, að
þjer virðist hafa haft lítinn tíma af-
gangs frá öðrum störfum. Ef svo
hefði ekki verið, skil eg ekki annað,
en þjer hefðuð haldið yður við aðal-
ástæður málsins, heldur en aukaatriði,
hártoganir og dylgjur, sem koma illu
til leiðar og sverta yður sjálfan.
Vinsamlegast.
Staddur á Seyðisflrði 23. apríl 1910.
Jón Jónsson frá Hvanná.
Artíöaskrá Heilsuhælisins.
Minningargjöfum er veitt viðtaka
í skrifstofu landlæknis á hverjum
degi kl. 5—7.
Hælinu hafa þegar borist nokkrar
minningargjafir.
Viðtökuskírteinin eru nú fullgerð.
Það eru stinn spjöld, gylt á röndum.
Á aðra spjaldhliðina er markaður
hvítur skjöldur, upphleyptur, á dökk-
bláum feldi. Skjöldurinn er með
sporöskjulagi. Á hann er ritað nafn
hins látna og dánardægur og nafn
þess, er gjöf gefur, en gjöfin því að-
eins skráð á skjöldinn, ef þess er
óskað.
Iðnaðarmannafélag Reykjavlkur vill
stuðla til þess með því að halda sýningu
á íslenskum iðnaði fyrir land alt sumar-
ið 1911. Er ætlast til að hún hefjist 17.
Júní — á aldarafmæli Jóns Sigurðssouar.
Miklu skiftir, að sýning þessi takist vel.
Það þarf að sýna almenningi, svo ekki
verði móti mælt, að ýmislegt er nú þeg-
ar unnið í landinu, sem þolir saman-
burð við alla útlenda keppinauta, að hinn
forni heimilisiðnaður vor er ekki aldauð-
ur, og hefst vissulega aftur í nýrri mynd,
til vegs og valda. Það þarf að gefa iðn-
aðarmönnum tækifæri til þess, að reyna
kraftana, og sýna, hvað þeir geta best
gert. Alt þetta getur sýningin gert, ef
allir taka höndum saman og styðja hana.
Iðnaðarmenn í öllum iðn-
g r e i n u m ! Látið sjá, hvað þið getið.
Sendið sýningunni úrvalsmuni, sem verði
yður og ísl. iðnaði til sóma.
K o n u r! Sendið oss úrval, er sýni
hið besta, sem ísl. heimilisiðnaður og
hannyrðir hafa að bjóða.
Sýslunefndir og bæarstjórn-
ir! Styðjið drengilega þessa tilraun til
þess að efla þann iðnaðarvísi, sem vér
höfum.
Þér, sem óskið upplýsinga viðvíkjandi
sýningunni, sendið fyrirspurnir til ein-
hvers af oss undirrituðum.
Reykjavik 4. Maí 1910.
Carl F. Baftels
Laugaveg 5.
Alt er þetta gert í lfkingu við
málmskildi þá (silfurskildi) er tíðkast
hafa að fornu fari hjer á landi, áður
en kransarnir komu til sögunnar.
Þá er utanbæjarmenn senda minn-
ingargjafir, eru þeir beðnir að skrifa
greinilega fult nafn hins látna, aldur,
heimili, stöðu, dánardægur og dauða-
mein; ennfremur nafn sitt, heimili og
stöðu. Þeim verður þá tafarlaust
sent viðtökuskírteini. Gjafirnar skal
senda til Jóns læknis Rósenkranz,
Reykjavík.
G. Bjórnsson.
r
Islenzk íðflsýnmg í Reykjavík
1911.
íslendingar!
Sú var tlðin, að íslenskur iðnaður stóð
1 engu verulegu að baki nágranna vorra.
Frá landnámstíð og fram á miðja síðustu
öld unnu flestir verkfærir menn, konur
sem karlar, að iðnaði allan veturinn. og
á þennan hátt vorum vér sjálfbjarga 1
flestum greinum. Húsin, búsgögnin, skip-
in, verkfærin, fötin, alt var þetta íslenskt
smfði. Stutta sumartfmann unnum vér
að jarðrækt, langa veturinn að iðnaði.
Ætíð var nóg gagnlegt starf fyrir hönd-
um.
Nú er öldin önnur! Á örfáum ára-
tugum hefir útlendur verksmiðjuvarning-
ur, oft af lökustu tegund, tekið höndum
saman við skammsýni vora og viðburða-
leysi og nærfelt kollvarpað hinum forna
innlenda iðnaði. Nú er nálega alt keypt
frá útlöndum, þarft og óþarft, skaðlegt
og gagnlegt. Annríkið og iðjusemin
gamla horfin, og í hennar stað kom at-
vinnuleysi og iðjuleysi að vetrinum, fá-
tækt og skuldir. Vér, sem áður vorum
sjálfbjarga sækjum nú alt til annara!
Þetta verður að breytast. íslenskur
iðnaður skal blómgast og þroskast á ný,
svo honum sé engin hætta búin af léleg-
um útlendum varningi. Vér skulum aftur
verða sjálfbjarga, aftur gera veturinn arð-
saman.
Jón Halldórsson
Skólavörðustíg 6 B.
Jónalan Þorsteinsson
Laugaveg 31.
Th. Krabbe
Tjarnargötu 40.
Glóðin og kakan.
„Við, Siggi, Jón og jeg, vorum búnir
að gera okkur góða glóð (=eld) til að
baka á kökuplenturnar okkar. Þá vaða
þeir inn í eldhúsið, Jón Boli og Sör-
ensen, með sínar stóru kökur; þeir
leggja kökur sínar á glóð okkar, hrifsa
til sín skörungana, og skara glóðinni
að sínum, en frá okkar kökum. Þvi
meiri glóð sem við gerum, þess meira
skara þeir að sínum kökum, svo okkar
kökur bakast ekki nema að nokkru
leyti. Við stöndum ráðalausir . . . .“
Þannig lét Árni „dæluna ganga“.
Litlu síðar kemur Jón, og segir:
„Sörensen og Jón Boli eru „að
skara eld að sínum kökum í eldhús-
inu okkar“.
Árni og Jón skýra báðir frá sama
verknaðinum. Árni greinir hvernig
hann er framkvæmdur, en Jón nefnir
hann sínu nafni. Sá, er á hlýðir, heyrir
og skilur þegar, að báðir skýra frá einu
og sama eíni.
Ef nú maður (látum hann'TTeita J. Ó.)
skýrir frá samskonar efni, fyrst með
ýtarlegri lýsing þess, hvernig verknað-
urinn er framkvæmdur, með hverjum
meðulum (t. d. peninga-einveldi) og af
hverjum (útlendingum t. d.), og hverjir
fyrir hallanum verða (t. d. íslenzkir
fiskimenn), tekur þátt í gremju þeirra,
er fyrir skaðanum verða (glóðinni=
eldinum, er skarað frá), og bætir síðan
við:
En þeir, sem þetta vinna, eru víta-
lausir; því það „er eðlilegt, að hver skari
eld að sinni köku“ (—geri það, sem
þeir eru að gera) — þá nefnir hann
aftur sama, verknaðinn i færri orðum:
sínu algenga (likingar)-«a/ní, („að skara
eld að sinni köku“).
Ef ég nú hermi orð hans (J. Ó.) á
þann hátt, að taka upp frásögnina
fulla og rétta, en sleppi endurtekning-
unni, nafninu —- getur hann þá sakað
mig um, að ég „byggi á því, að hann
hafi sagt alt annað, en hann hefir sagt“ ?
Það er ólíklegt um skynsaman mann.
Og þó hefir þetta átt sér stað („Rvík“
XI., 18.). Þaðan sem ég átti þess sízt
von.
Ekki er ég sá sjálfbirgingur að ætla,
að mín skoðun sé hin eina rétta.
Skoðanamunurinn liggur í því (milli
J. Ó. og mín) að ég tel ekki sama, að
„skara eld að köku“, og að „glæða eld
gera glóð) undir (eða við) köku“=
baka köku við eiginn eld. Á því byggj-
ast mótmæli mín gegn því, að dæmið
(í „Rvík“ XI., 16.) ætti við lýsinguna
á þeirri „skörun elds að sinni köku“,
sem þar var rætt um.
„Eldurinn" er = framleiðslan (upp-
spretta auðsins).
„Kakan" er — atvinnan (brauðið).
Auður flskimannsins er fiskurinn
(flskvörur), er hann dregur úr djúpinu
(framleiðir); af því hefir hann atvinnu
sína: bakar köku sína við þann eld,
er hann heflr sjálfur kynt (glætt) undir
henni (við hana). Hann nýtur þessa
elds að fullu, og fær „bakað köku“
sína svo sem föng eru til, ef hann
fær það verð fyrir vörur sinar, sem
neytandi borgar — auðvitað að frá-
dregnum nauðsynlegum kostnaði —,
bakar þá köku sína við eiginn eld=
er „sjálfur (einn) um sina hitu“.
En ef þriðji maður getur gert sér
að atvinnu, að vera milliliður milli
þeirra (framleiðanda og neytanda), og
kemur svo „ár sinni fyrir borð“ (0:
nær í skörunginn), að fiskimaðurinn
verður (neyðist til) að fá honum i
hendur framleiðslu sína (auð sinn =
eldinn) fyrir mihna verð en sannvirði
á markaðinum, o: minna en neytandi
borgar -f- kostnaði við að koma vör-
unni til háns, verðinu aftur til fram-
leiðanda 0. s. frv. — þá bakar milli-
liðurinn köku sína við eld, sem hann
skarar frá köku fiskimannsins —
„skarar eld að sinni köku“. Millilið-
urinn hefir þá atvinnu af framleiðslu
(auði) fiskimannsins, sem fyrir það
hefir minni atvinnu af framleiðslu sinni
sjálfur.
Og ef landbóndinn, sem „bakar köku“
sína við framleiðslu búfénaðar, úti-
lokar milliliði í verzlun með íram-
leiðsluvörur sinar —jafnhliðaumbótum
á framleiðslunni — og fær fyrir það
meiri hagnað af þeim, án þess verðið
hækki óeðlilega eða nokkurri einokun
sé beitt við kaupendur (neytendur) —
þá glœðir hann eldinn undir sinni
(við sína) köku = er sjálfur um sína
hitu, en skarar ekki eld (frá öðrum)
að köku sinni.
Eg gat ekki felt mig við saman-
burðinn í „Rvík“ XI, 16, vegna þess,
að mér virðist kaupmanna (= milli-
liða) — hringmyndun sem þar er lýst,
vera dæmi upp á íélagsskap, til að
„skara eld að sinni köku“, eins og
það er þar réttilega nefnt, en bænda-
félagsskapurinn (Sláturfél. t d.“), sem
tekinn er til samanburðar, vera dæmi
upp á félagsskap, til að „vera sjálfur
um sína hituu.
Og mér skilst ekki enn, að þetta
hvorttveggja sé eitt og hið sama, eigi
sama nafn.
Hvorttveggja mun vera jafn-„löglegt“;
en skiftar geta verið skoðanir um,
hvort aðferðirnar eru báðar jafn „ráð-
vandlegar" eða samvizkusamlegar.
Og eg get ekki dulist þess, að mér
finst það eðlilegri réttur, að „vera
sjálfur um sína hitu", heldur en hinn:
að „skara (annara) eld að sinni kökuu.
Lái mér hver sem vill.
Auka-atriði má það telja fremur,
hverrar þjóðar skarandinn er, eða hvar
kakan, sem hér er bökuð, er etin.
En ef eg get eigi hjá því komist, að
glóð mín sé sköruð að annars köku,
kynni eg þó, — sem íslendingur — bet-
ur við, að hún yrði brauð fyrir sam-
landa mína, heldur en annarra þjóða
menn. I því liggur mismunur á út-
lendu og innlendu „kökubökunarfélagi“,
þó að öðru væru jöfn. Til þess benti
J. Ó. í fyrstu og eg einnig í grein
minni.
Þetta er aðalefni greinar minnar í
„Rvík“ XI., 18., og hefir J. Ó. leitt
(ekki „knúið“) mig til að skýra það;
því eftir svari hans að dæma, mun
þess ekki vanþörf.
Ekki skal eg deila um það, til hvers
félagsskapur íramleiðenda á landi hér
Markús Þorsteinsson
Frakka8tíg 9 — Reykjavík
selur hljómfögur, vönduð og ódýr
--- Orgel-Harmonia. -------
gæti leitt eða kunni að leiða, ef hann
yrði allur annar en nú á sér stað og
útlit er til. Taka mundi eg því einnig
með jafnaðargeði, þótt mér yrði láð
það, að „taka upp þykkju“ fyrir sam-
taka tilraunir bænda til að hafa sjálfir
not síns eiginn elds, ef mér virðist
við þeim amast. Viðleitni landsmanna
til að verjast því, sem þeir haía orðið
að búa við öldum saman: að þeirra
eiginn eldi sé skarað að annara (að
mestu erlendra þjóða) kökum, til að
„vera sjálfir um sína hitu“, er enn
ekki svo þroskamikil (— er í fæðingu
eða enn skemra á leið komin, t. d.
hjá fiskimönnunum —), að það gæti
talist karlmenskubragð, að rétta henni
löðrung. Hún þarfnaðist fremur lífg-
unartilrauna og næringar.
Einn og sami verknaður er ekki
jafn nytsamur undir öllum kringum-
stæðum. Sá, er eytt gæti fóstri skað-
legustu sníkju- og rándýra (lúsa, músa,
rotna, refa) mundi talinn þjóðnýtur
maður. Öðru vísi yrði á það litið, ef
hinu sarna væri beitt við búfénað og
notfisk.
Þjóðarvelgerð væri það, að koma í
veg fyrir myndun félagsskapar til að
féfietta landsmenn á þann „löglega og
ráðvandlega" hátt, sem lýst var í
„Rvík“ XI., 16. En — enn sem komið
er, virðist engin þörf á, að hnekkja
félagsskap landsmanna, bænda né anu-
ara, sem að eins er veik byrjunar-
tilraun, til að verjast áreitni og „vera
sjálfur um sína hitu“.
Grh., 28. apr. 1910.
B. B.
Athug-as.: Ritstj. „Rvíkur“ hefir
sýnt mér framanritaða grein, ef ég fyndi
ástæðu til að svara henni nokkru.
Ég er í vanda með það. Annaðhvort
sækir mig nú elliglöp eða Björn vinur
er að hjala úti á þekju.
Öll hans dæmisaga um, hvernig
menn geti skarað ranglega eld að sinni
köku, kemur málinu ekkert við.
Hvert mannsbarn hélt ég að vissi
það, að það að „skara eld að sinni
köku“ þýðir það eitt, að efla sjálfs
síns hag — það og ekkert annað. Það
liggur alls ekki í þvi, að sá eldur sé
ranglega frá öðrum tekinn. Það getur
verið eldur mannsins sjálfs, sem hanri
skarar hagsýnilega að köku sinni, svo
að hún bakist.
Hér þarf engar málalengingar um
eða dæmisögur. Spurningin er sú:
Reynir sláturfélagið, eins og aðrir fé-
sýslumenn (menn, sem viðskifti reka)
að „skara eld að sinni köku“ (efla hag
sinn) eða ekki? Mér skilst það sé til
þess stofnað. Geri það ekki það, þá
er eigi gott að sjá tilveru-rétt þess.
í guðsþakka-skyni mun það ekki stofnað.
Hitt er annað mál, á hvern hátt það
geri það. Ég vona, að ein aðferðin sé
sú, að vanda vöruna (og spara til-
kostnað?). En ég veit — og það vita
allir —, að einn af vegum þeim, sem
það notar, er einokun.
Einokun er viðleitni til að útrýma
keppinautum, til að geta verið einn
um hituna. Þetta gerir félagið vitan-
lega — eftir megni. Þá getur það
skamtað verðið úr hnefa.
Ef bændur yfirleitt á því svæði, sem
hingað sækir, binda sig flestallir sam-
tökum um það, að selja engum fé
nema félaginu, þá er samkeppni úti-
lokuð. Þá getur félagið t. d. sett það
verð á hausa og fætur af fé, að það
gangi ekki út; og til að kenna mönn-
um, að þeir verði að sætta sig við
verð félagsins, getur félagið þá lofað
hausunum og fótunum að úldna, heldur
en seija þá ódýrara, og þegar þetta er
orðið að óæti, má ferma nokkra báta
með því, róa það út á höfn og sökkva
því í sjóinn, eins og mælt er að fé-
lagið hafi eitt sinn gert.
Vinur Björn getur náttúrlega barið
sér á brjóst og sagt, að allir sjái, að
það geti ekki borgað sig fyrir félagið-
ab eyða þannig vörunni. >