Reykjavík - 21.05.1910, Blaðsíða 2

86
REYKJAVÍK
þess á leit við ráðherra íslands,
að hann hlutist til um, að kvatt
verði til aukaþings á þessu sumri
svo fljótt sem unt er“.
Tillagan var samþykt með 77 at-
kvæðum. 9 voru á mót.
2. Fundurinn skorar jafnframt á
stjóm landsins, að leggja fyrir
væntanlegt aukaþing frumvarp til
breytingar á stjómarskránni sam-
kvæmt ályktun síðasta alþingis.
Tillagan var samþykkt með öllum
greiddum atkvæðum.
Fundi slitið.
Björgvin Vigfússon. Skúli Skxdason.
lúsakaupin í Olafsvík
meðgengin.
Hr. Einar Markússon hefir sent „Rvík“
eftirfarandi grein, sem hann kallar
„Leiðrétting", en er að vísu engin leið-
rétting, heldur játun spurningarinnar,
hvort nokkuð væri til í því, að lands-
sjóður hafi keypt í Ólafsvík hús af hr.
E. M.
Hr. E. M. segir svo :
„í 19. tölublaði „Reykjavíkur“ þ. á. fræðir
herra alþingismaður Jón Ólafsson lesendur
blaðsins á þvi, að landsstjórnin hafi keypt
af mér „hússkrokk“ í Ólafsvík. Ber grein
hans Ijóslega með sér, að hann álítur það
gert í heimildarleysi og til skaða fyrir
landssjóð. Þar sem frásögn þessi er mjög
svo villandi, skal ég í stuttu máli skýra frá
réttum málavöxtum.
Þegar ég vorið 1896 tók þjóðjörðina Ól-
afsvík til ábúðar, fylgdi henní mikið af
jarðarhúsum og þurrabúðum, sem stóðu
hingað og þangað um tún jarðarinnar. Fór
ég þá fram á við umboðsstjómina, að hús
þau yrðu lögð niður og að andvirði þeirra
og álag á þau yrði látið renna i landssjóð.
Þetta gekk umboðsstjórnin inn á. Nam
andvirði allra húsanna og álag á þau rúm-
um 4000 krónum, sem alt rann i landssjóð.
Til þess nú að geta notfært mér jörðina,
varð ég aftur að byggja peningshús á henni,
sem sé: hlöðu, fjós, hesthús, áburðarhús,
geymsluhús og 2 hjalla. Þessi hús bygði ég
öll á einum stað, en sléttaði yfir allar rústir
inna eldri húsa, sem, eins og áður er sagt,
stóðu víðsvcgar um tún jarðarinnar.
Þegar ég hafði ákveðið mig að flytja frá
ólafsvík, bauð ég landsstjóminni, sam-
kvæmt skgldu minni (sbr. lög um ábúð og
úttekt jarða, 12. jan. 1884, 10. gr.), að kaupa
þessi hús min þar. Gekk hún inn á að
kaupa þau fyrir aðeins 8/* hluta virðingar-
verðs, og fyrir það verð neyddist ég til að
selja þau.
Það vita allir, sem nokkum snefil hafa af
þekkingu á umboðsstjóra, að slík húsakaup
eru mjög tíð á þjóðjörðum, og þarf pví
ekki að verja þær gerðir landsstjórnarinnar,
enda er það ekki mitt hlutverk. Ég vildi
að eins með línum þessum sýna, hvort lands-
sjóður hefir haft hag eða óhag af viðskift-
unum við mig.
Þegar ég tók við Ólafsvík, runnu inn til
landssjóðs fullar 4000 krónur, sem ég átti
heimting á að taka við. Landssjóður hefir
því nú í 14 ár tekið vexti og vaxtavexti af
nefndri upphæð, sem ég, sem leiguliði jarð-
arinnar, hafði fullan rétt til að hafa milli
handa vaxtalausa. Enda greiddi ég sömu
landskuld af jörðinni húsalausri, sem áður
var greidd af henni með öllumhúsum. Þeg-
ar ég fer irá jörðinni, kaupir landssjóður af
mér hús mín fyrir tæpa 3/< hluta virðingar-
verðs, 3000 kr., og gerir þau að jarðarhús-
um, en landskuld jarðarinnar hækkar jafn
framt um 135 krónur úr 165 kr. í 300 kr.
Ég býst við að allir heilvita menn, að hr.
alþingismanninum meðtöldum, hljóti af þessu
að skilja, að landssjóður hefir ekki farið
halloka í viðskiftunum við mig.
In góðgjarnlegu ummæli hr. alþingis-
mannsins til min persónulega álít ég ekki
svara verð.
Honum hefir að líkindum þótt full þörf á
að „punta upp á“ málstað sinn með ein-
hverju og ekki haft annað betra fyrir hendi.
Lauganesi, 11. Maí 1910.
Einar Markússon.
Hr. E. M. meðgengur hér afdráttar-
laust, að landssjóður hafi keypt af sér
— ekki 1, heldur — 7 hús í Ólafsvík.
Þetta er nú gott, það sem það nær.
Enginn efar, að þessi grein hr. E. M.
sé samin „að tilhlutun" landsstjórnar-
innar, og því má víst taka þessa eigin
játning hans sem fulla sönnun fyrir
húsakaupunum. Sést þá, að ekki var
ástæðulaust af mér að spyrja.
Svo fer hr. E. M. að reyna að rétt-
læta húsakaup þessi. Hvort sem sú
tilraun hans er nægileg réttlæting eða
ekki, þá er hún sönnun þess, að ég
gerði vel í því, að spyrja um heimild
fyrir húsakaupunum. Það var orðið
heyrinkunnugt, að landssjóður hefði
keypt hús af hr. E. M., en hvaða hús,
eða hvernig á kaupunum stæði, var
ekki hljóðbært. Sé nú húsakaupin
réttlætt að fullu með grein hr. E. M.,
þá má landsstjórnin vera mér stórum
þakklát fyrir, að ég gaf tilefni til þess,
að réttlætingin kæmi fram.
En sé réttlætingunni eitthvað ábóta-
vant enn, þá er ekki óþarft að gera
betri grein fyrir kaupunum.
Ég skal nú nefna nokkur atriði í
þessu máli, sem þörf virðist á að gera
betri grein fyrir.
Hr. E. M. minnist á það, er hann
tók við jörðinni Ólafsvík 1896. Hann
segir, að jörðinni hafi fram til þess
tíma fylgt „mikið af jarðarhúsum og
~þurrabúðum“; þá hafi verið goldið
eftir hana 165 kr.
Nú gleymir hann að geta um það,
hvort ekkert hafi verið goldið eftir
þurrabúðirnar, og hvort það gjald hafi
ekki runnið í landssjóð. Sömuleiðis
gleymir hann að geta um, hvort
landssjóður hafi ekki fengið nein lóðar-
gjöld af kauptúnshúsum, uppsáturs-
gjöld o. s. frv.
Hann segir, að er hann tók við
jörðinni til ábúðar (hann var þá sjálfur
umboðsmaður), hafi hann sjálfur lagt
það til, að jarðarhúsin yrðu seld, og
andvirðið rynni í landssjóð.
Éetta er gert, og fást fyrir þau liðl.
4000 kr.
Hann segist hafa goldið 165 kr.
eftir jörbina án þessara seldu húsa,
eins og áður var goldið eftir hana
með þeim.
Þetta er nú ekkert undarlegt, því
að það er altítt, er jörð losnar, sem
lengi hefir verið í ábúð eftir gamalli
byggingu, að leigumáli hækkar.
Að hann bauð þetta eftirgjald, sýnir,
að jörðin ein var þess virði.
Hitt er fáránleg fásinna hans, að
halda því nú fram, að hann hafi „átt
heimting á“ að taka við andvirði seldu
húsanna (4000 kr.), og að hann hafi
haft „fullkominn rétt“ til að hafa það
leigulaust milli handa þau 14 ár, sem
hann bjó á jörðinni.
Hann hafði sjálfur lagt til, að húsin
væru seld og andvirðið rynni í lands-
sjóð, og sjálfur tekið bygging á jörð-
inni án húsanna fyrir 165 kr. — Hann
átti þvi enga „heimting" og engan
„rétt“ til þessara 4000 kr. eða vaxta
af þeim, samkvœmt samningum.
Það mun tiðkanlegt, að landsstjórnin
selji fyrir fult verð jarðarhús, sem ó-
þörf þykja. Hitt er víst fátíðara, að
hún selji hús, er einn ábúandi (sem
ekki vill gjalda eftir þau) flytur á jörð,
og kaupi svo aftur af sama manni
önnur hús, er hann fer frá. Að lík-
indum mun það í þessu tilfelli ekki
verða talið óheimilt í sjálfu sér. En
óviðfeldið er það dálítið. Og víst yrði
það að vera, að húsin vœru þá þess
virði, sem fyrir þau er gefið, og eins
hitt, að jörðin hefði ekki getað bygst
eins hagfeldlega án þeirra húsakaupa.
Að svo hafi staðið á hér, er alls
ósannað.
Hvað hús eru „ virt", er vitanlega
einatt ekkert að marka, eins og dæmi
er sýnt til á öðrum stað í blaðinu í
dag. — En hvað eru hús þessi stór
hvert um sig ? Og úr hverju eru þau
gerð?
Það væri fróðlegt að vita.
Landssjóður kaupir þessi 7 hús af
E. M. fyrir 3000 kr. Ef að eins eru
taldir 4°/o vextir af peningum, þá eru
ársvextir af þessu 120 kr. En 120 kr.
+165 kr., sem áður var goldið eftir
jörðina án húsa, eru 285 kr. En hr.
E. M. sfegir, að jörðin hafi nú bygst
með húsum fyrir 300 kr. afgjald, eða
einum 15 kr. meira en áður.
Það er nú sennilegt, að jörðin gæti
bygst fyrir meira. Eða hefir hún ekki
batnað meira við 14 ára fyrirmyndar-
ábúð hr. umboðsmannsins? Og hefir
hún ekki orðið útgengilegri fyrir það,
að í stað þess að í ársbyrjun 1896
voru í Ólafsvíkur-kauptúni að eins 328
manns, þá eru þar nú fult 600 íbúar?
Og annað! Mundi ekki eftirgjald
eftir niðurlögðu þurrabúðirnar hafa
numið 15 kr. ?
En svo er á hitt að líta líka, að
landssjóður verður nú að greiða 472°/»
af peningum, og er því næst að reikna
472% af 3000 kr., og kemur þá út:
135 kr.+ 165 kr.=300 kr., eða ná-
kvæmlega núverandi eftirgjald, og
geldst þá engu meira eftir jörðina nú
en áður — ef til vill minna (þurra-
búðargjöldin).
En hefði ekki verið auðið, hr. um-
boðsmaður, að fá hærra eftirgjald en
þetta eftir Ólafsvík nú?
Er nokkuð til í því, að þér hafið
boðið ýmsum mönnum ábúðina á
Ólafsvík nú (t. d. Halldóri Steinsen
lækni, séra Guðmundi Einarssyni, Jóni
faktor Proppé) og viljað fá þá til (nú
er þér vóruð burt að flytja þaðan), að
borga yður álitlega upphæð (500 kr.?)
fyrir að standa upp af jörðinni (sem
þér urðuð að sleppa hvort sem var)?
Er nokkuð til í því, að þeir hafi heldur
viljað greiða ofurlítið hærra eftirgjald
eftir jörðina, en sleppa við þessa þóknun
til yðar?
Varð sá sem nú fékk bygginguna,
að greiða yður slíkt gjald (550 kr.?)?
Og ef svo er, mundi þá ekki lands-
sjóður hafa fengið í við hærra eftir-
gjald, ef ekki hefði verið um þetta
gjald til yðar að ræða?
Ef þetta er ekki svo, þá veit ég að
þér teljið ekki eftir yður að bera það
af yður.
Jón Ólafsson, alþm.
yíukaþingskrö/nr.
Yestur-ísafjavðar8,ý8la. í 13. tbl.
„Reykjavíkur“ var lauslega skýrt frá
fundarhaldi á Þingeyri í Dýrafirði. Til-
laga sú, sem samþykt var á fundinum,
var svo hljóðandi:
„Fundurinn lýsir megnri óánægju
yfir ýmsum stjórnarathöfnum núver-
andi ráðherra, og telur þar sjerstak-
lega til:
1. Aðfarir hans allar í bankamálinu,
sem auk þess að þær stofna land-
inu í fjárhagslegan voða, eru ský-
laus lagabrot og augljóst virðing-
arleysi fyrir þingi og þingræði, og
virðast fram komnar af persónu-
legum og pólitiskum hvötum.
2. Skipun verzlunarráðanautsins —
ekki eingöngu af því hafnað var
færum manni, en í hans stað tek-
inn maður, sem engin skilyrði
hafði til þess að gegna þeirri
stöðu sæmilega, heldur og vegna
hins, að fjárlögin eru bersýnilega
brotin með því að veita einum
manni það fje, sem fleirum var
ætlað.
3. Samningurinn við Thorefjelagið,
sem, hvernig sem á hann er lit-
ið, er bersýnilegt fjárlagabrot, og
auk þess, bæði hvað snertir skip
og ferðaáætlanir, er miklu verri
en svo, að geta heimilað ráð-
herra að gera slíkan samning til
10 ára.
4. Framkoma ráðherra á íslandi og
í Danmörku, sem hjer heima
kemur fram í hroka og Danahatri
sem eðlilega hefur skaðleg áhrif á
alla sambúð þjóðanna, en sem í
Danmörku kemur þannig í ljós,
að hún er ósamboðin hverjum
frjálsum manni og oss Islending-
um til vanvirðu.
— Af ofangreindum ástæðum telur
fundurinn nauðsynlegt, að haldinn sje
fulltrúafundur innan kjördæmisins, til
þess að ræða þessi mál og krefjast
aukaþings, og kýs í því skyni 4 full-
trúa af sinni hálfu, og felur þeim að
koma málinu á framfæri í öðrum
hreppum kjördæmisins.
Yerði aukaþing haldið, krefst fund-
urinn þess, að það taki stjórnarskrár-
málið fyrir og afgreiði það“.
Fulltrúar þeir, sem fundurinn kaus,
skrifuðu svo oddvitum hreppanna, og
báðu þá halda fundi, hver í sírium
hreppi, og leita atkvæða kjósenda um
það, hvort ekki væri ástæða til að
krefjast aukaþings; og ef þeir kysu
fulltrúa, skyldu þeir mæta á Þingeyri
18. apríl. — Allir hrepparnir, að und-
anskildum Suðureyrarhreppi, hjeldu
fundi þessa fyrir 18. apríl, og á öllum
fundunum voru fulltrúar kosnir, nema
í Mosvallahreppi og Mýrahreppi.
Alls voru á fundum þessum greidd
81 atkv. með aukaþingskröfu, en að
eins 22 atkv. á móti, og allir kosnir
fulltrúar eru eindregnir aukaþings-
kröfumenn.
Af fulltrúafundinum á Þingeyri 18.
apríl gat þó ekki orðið vegna veikinda
sumra fulltrúanna (þar gekk þá „influ-
enza“), enda kom fundarboðendunum
þá saman um, að þörf fundarins væri
engin, með því að atkvæðagreigslan í
hreppunum væri „óræk sönnun fyrir
því, að mikill yfirgnæfandi hluti kjós-
enda kjördæmisins krefðist aukaþings“
Sunnmýlingar. Eins og skýrt var
frá í næst síðasta blaði, hafði Jón al-
þingismaður Jónsson frá Múla boðað
fulltrúafund fyrir Suður-Múlasýslu að
Búðareyri við Reyðarfjörð 12. þ. m.
Fundarefnið var: Bankamálið og
aukaþingskröfurnar.
Vegna símslita á Smjörvatnsheiði
náði fregnin af fundi þessum ekki í
síðasta blað, kom ekki hingað fyr en
á laugardagskvöld.
Á fundinum mættu kosnir fulltrúar
úr öllum hreppum kjördæmisins, nema
úr Mjóafirði og Norðfirði, og voru þeir
21 að tölu.
Þeir samþyktu í einu hljóði rök-
studda kröfu um aukaþing, og var á-
lyktun fundarins símuð ráðherra, segir
símskeyti að austan.