Reykjavík - 08.10.1910, Blaðsíða 1

Laugardag 8. Október 1910
XI., 46
wsr Nýja verzlun
með alls fcoaar vefnaðarvörur o. fl. opnar nníirritaíur
í Austurstræti 6
Þriðjudaginn 11. október.
Árni Eiríksson.
XI., 46
Ba9hÚ8Íð yirka daga 8—8.
Bi8kup8skrifstofa 9—2.
Borgarstjóraskrifstofa 10—3.
Bókasafn Alp.lestrarfél. PósthÚBstr. 14, 6—8.
Bréfburður um bæinn 9 og 4.
Búnaðarfélagið 12—2.
Bæjarfógetaskrifstofa 9—2 og 4—7.
Bæjargjaldkeraskrifstofa 11—3 og 6—7.
Bæjarsíminn v.d. 8—10, sunnud. 8—7.
Forngripasafnið sunnud., þrd., fmd. kl. 12—2.
Islandsbanki 10—21/* og 51/*—'7.
Lagaskólinn ók. leiðbeining 1. og 3. ld. 7--8 e.m.
Landakotsspítalinn 10‘/>—12 og 4—5.
Landsbankinn 101/*—2‘/«.
Landsbókasafnið 12—3 og 6—8.
Landskjalasafnið á þrd., fmd. og ld. 12—1.
Land8jóðsgj.k. 10-2, 6-6, þrjá 1. d. í m. 10-2, 6-7.
Landssiminn y.d. 8—9, sunnud. 8—11 og 4—6.
Lækna8kólinn ðk. lækning þrd. og fsd. 12—1.
Náttúrugripasafnið sunnud. I1/*—2*/s.
Pósthúsið 8—2 og 4—7.
Stjórnarráðið 10—4.
Söfnunarsjóður 1. md. í mán. kl. 6.
Tannlækning ók. í P.str. 14, 1. og 3. md. 11—12.
„RKYKJAYÍK"
Árgangurinn kostar innanlands 3 kr.; erlendis
kr. 3,50 — 4 sh. — 1 doll. Borgist fyrir 1. júli.
Auglýsingar innlendar : á 1. bls. kr. 1,50;
3, og bls. kr. 1,25. — Útl. augl. 33‘/»°/o hærra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Ritstj. og ábyrgðarm. Hteftln íiunólfnson,
Pingholtsstr. 3. Talsími 18 8.
yfygeiðsla .Reykjavíknr'
er i
Skólastræti 3
(beint á móti verkfræðing Knud Zimsen).
Afgreiðsla blaðsins er opin frá kl. 9
árd. til kl. 8 síðd. - Talsími 199.
Ritstjóri er til viðtals virka daga
kl. 12—1. — Pinsholtsstp. 3.
Smá-hugleiðingar
um
sij ó rnar skrár-brey tingar.
Eftir Jón Ólafsson.
XI.
Af þeim breytingum, sem þá er
eftir á að minnast, eru tvær, sem
máli skifta, svo að sórstaklega sé þörf
um þær að ræða. Hinar er nóg að
nefna.
Tek ég því allar þær breytingar,
sem nú er eftir að teija, í röð réttri
eftir greina-tölu stjórnarskráiinnar.
I. Við 2. gr. Á eftir: „Lands-
sjóður greiðir laun og eftirlaun ráð-
herrans" komi: „ef ráðherra fær eft-
laun“. Á eftir. „Nú deyr ráðherra"
komi: „eða verður ófær til að gegna
ráðherrastörfum eða skipar mann fyr-
ir sig til bráðabirgða á sína ábyrð“.
Þessar breytingar eru auðskildar.
In fyrri miðar til að taka af allan
efa um það, að ráðherra er enginn
eftirlaunaréttur ákveðinn með stjórn-
arskránni, heldur er það komið undir
sérstökum almennum lögum, hvort
ráðherra fái eftirlaun, og þá hver.
In síðari miðar til að fylla þá gloppu,
sem nú er í lögunum, um það, hve
með skuli fara ef ráðherra, án þess
að deyja, verður skyndilega ófær til
að gegna starfi sínu, t. d. strýkur
burt. úr ríkinu, verður skyndilega
rænulaus án þess að hafa gert ráð-
stöfun áður fyrir embættinu, eða því-
umlíkt.
II. Við 8. gr. — Fyrir: „leystupp
Alþingi“ komi: „rofið neðri málstofu".
Fyrir: „það var iejrst upp“ komi:
„hún var rofin".
Fyrir: „stefnt saman næsta ár“
komi: „stefnt saman eigi síðar en
næsta áv“.
Fyrstu tvær breytingarnar eru fyrst
og fremst íslenzkun á dönsku málfæri
stjórnarskrárinnar, og svo ákvæði um
það, að konungur geti ekki rofið efri
málstofu.
Síðasta breytingin er gerð fyrir þá
sök, að þá er þing er háð í Febrúar,
ber enga nauðsýn til að ákveða, að
nýkosnu þingi skuli eigi stefnt saman
fyrri en næsta ár. Alt öðru máli
var að gegna er stjórnarskráin var
samin, því að þá var þing háð í júlí
(og fram i Ágúst).
III. Við 11. gr. — Aftan við
greinina bætist: „Samþykki Alþingi
þau ekki áður en þingi slítur, enda sé
neðri málstofa eigi rofin áður en lög-
mætur þingtími er úti, falla þau úr
gildi. — Bráðabirgða-fjárlög má eigi
gefa út, ef fjárlög fyrir fjárhagstíma-
bilið liggja fyrir samþykt af Alþingi".
Það virðist svo eðlilegt, að bráða-
birðalög falli af sjálfu sér úr gildi, ef
Alþingi næsta samþykkir þau ekki, að
óþarfi ætti að vera að rökstyðja þá
breytingu. Sama er að segja um á-
kvæði þetta um bráðabirða-fjárlög.
IY. Við 19. gr. — í stað: “fyrsta
virkan dag i Júlí-mánuði“ komi: „15.
dag Febrúar-mánaðar eða næsta virk-
an dag“.
V. Við 25. gr. — í stað: „fyrir
tveggja ára fjárhagstímabil, sem í hönd
fer“ komi: „fyrir það fjárhanstímabil,
sem í hönd fer“.
Þetta hefði frá öndverðu átt að vera
svo orðað. Úr því að 19. gr. heimil-
ar að lögleiða árlegt þinghald með al-
mennum lögum, þá er ekkert vit í að
stjórnarskrárbreyting skuli þurfa til
þess að breyta því, að fjárhagstímabilið
skuli taka yfir 2 ár.
VI. Við 26. gr. — i). Fyrir:
„Hvor þingdeild kýs yfirskoðunar-
mann* komi: „Sameinað Alþingi kýs
þrjá yfirskoðunarmenn. Þeir skulu
kosnir með hlutfallskosningum*,
2) á eftir: „þeir geta“ komi: „hver
um sig eða hverir tveir eða allir“,
3) Orðin: „tveggja ára“ falli burt.
Þar sem stjórnin er umboðsmaður
meirihlutans, þá er það alveg ótil-
hlýðiiegt að meirihlutinn einn fái að
rannsaka reikninga stjórnarinnar. Eng-
inn hlutur getur verið brýnna verk-
efni minnihluta eða andstæðinga stjórn-
arinnar, en að rannsaka fjárstjórn
hennar og reikninga, svo að andstæð-
ingaflokkurinn geti gætt þess, að Al-
þingi sé einskis dulið í þeim efnnm.
Það er sjálfsagður réttur meiri hlut-
ans að skera úr öllum • ágreiningi um
landsreikningana, úrskurða allar til-
lögur um þá, sem fram koma. Og á
því ber hann ábyrgð.
En hitt er jafnsjálfsagt, að meiri
hlutinn megi ekki varna minni hlut-
anum eftirlits og að koma fram með
tillögur sínar og rökstyðja þær, svo að
þær verði heyrinkunnar og alþjóð eigi
kost á að leggja sinn dóm á. Annað
væri óhæfa, og ætti ekki að vera í mál
takandi.
VII. Við 29. gr. — í stað: „Al-
þingi sker sjálft úr“ komi: „Hvormál-
stofa sker sjálf úr“.
Úr því að kosið er sér í lagi sitt til
hvorrar málstofu, og það sitt á hvor-
um grundvelli, þá leiðir að sjálfsógðu
af því, að hvor málstofan um sig
skeri úr því, hvort þingmenn hennar
séu löglega kosnir.
VIII. Við 33. gr. — í stað: „í
einhverjar þær kringumstæður, er
svifta" komi: „i eitthvert það ástand,
er sviftir".
IX. Við 45. gr. — Aftan við grein-
ina bætist: „Breyta má þessu með
lögum“.
Það virðist réttast, að heimila lög-
gjafarvaldinu að bróyta þjöðkyrkju-
ákvæðinu með einföldum lögum.
X. Hvervetna í sjórnarskránni skal
breyta orðunum: „efri deild“, „neðri
deild“, „þingdeildir(nar)“ í „efri . mál-
stofa“ „neðri málstofa", „málstof-
ur(nar)“.
Hér hefi ég þá tint til helztu breyt-
ingarnar, sem þörf virðist að gera á
stjórnarskránni.
Hér er sannarlega mikið og alvar-
legt íhugunarefni og umræðuefni fyrir
alla, sem um stjórnmál hugsa, og þá
sérstaklega fyrir öll blöð landsins. —
Á því, hve rœkilega þau taka nú til-
lögur þessar til umrœðu, má sjálfsagt
marka það, hver alvara þeim er með
að vilja endurbœtur á stjórnarskránni.
Tillögurnar eru svo vaxnar, að þótt
um ýmsar þeirra geti eðlilega orðið
skoðanamunur og ágreiningur,þá verður
sá skoðanamunur væntanlega laus við
alla pólitíska flokkaskipun; því að bú-
1 ast má að líkindum við samþykki eða
c3ón c^rausU.
Guðmundur Magnússon prentari les
upp nýsamdar, óprentaðar skáldsögur
föstudag, laugardag og sunnudag í
næstu viku í Bárulmsinu.
Aðgöngumiðar verða til sölu í bóka-
sölubúðum Sigfúsar Eymundssonar og
Arinbj. Sveinbjarnarsonar frá næsta
miðvikudegi, og kosta 50 au. fyrir
eitt, kvöld en I ltr. fyrir öll þrjú
kvöldin.
Nánar á götu-auglýsingum.
andróðri meðal skynbærra góðra manna
úr öllum flokkum.
Tillögurnar eru algerlega hreinar af
öllum flokkskeim. Ég get alveg jafnt
búizt við meðhaldi frá ýmsum mót-
flokksmönnum, og mórbárum og ósam-
þykki frá ýmsum samflokksmönnum.
En einkar-fróðlegt ætti það að geta
orðið og gagnlegt, að heyra nú tillög-
urnar rökræddar skynsamlega frá öll-
um liliðum.
Þakka ég svo þeim öllum, sem með
þolinmæði hafa hlýtt á þetta mál, sem
er orðið ekki all-stutt.
Bankarnir.
Margt og mikið hefir verið ritað og
rætt um peningamálin hjer á landi.
Einkum hefir mikið verið taJað um
þau nú í seinni tíð, sjerstaklega síðan
bankafarganið sæla hófst 22. nóv. f. á.
Jeg ætla ekki að fara neitt út í þá
sálma, að dæma um það, að hve miklu
leyti það hafi verið rjetttmætt af stjórn-
inni, að hegða sjer í því máli eins og
hún gerði, svo sem t. d. með því, að
reka stjórn bankans burt eins og stór-
glæpamenn — þessa bankastjórn, sem
um nær fjórðung aldar hafði stjórnað
Landsbankanum að allra eða flestra
áliti mjög vel og skynsamlega.
Ekki ætla jeg heldur að dæma neitt
um það, hve hyggilega landsstjórnin
hagaði sjer í veitingu bankastjóra-
sýslananna, með því að veita þær þeim
mönnum, sem hlutu þær, en ganga
fram hjá mjög vel bankafróðum mönn-
um, sem voru að flestra dómi —
annara en ráðherra — miklu hæfari
til þess, að stjórna Landsbankanum,
eins og hann nú er orðinn.
Jeg ætla að eins að athuga banka-
' starfsemina ofurlítið frá almennu sjónar-