Reykjavík - 08.10.1910, Blaðsíða 2

172
REYKJAVIK
miði. Mig varðar ekkert um það, hvort
bankastjórarnir heita Birnir eða Tryggvi,
eða gæzlustjórarnir Kristján, Eiríkur,
Oddur eða Jón. Nei, það er ekkert
aðal-atriði. Það er smávægilegt auka-
atriði fyrir okkur, sem stöndum eða
föllum eftir því, hvernig bönkunum
er stjórnað.
Jeg efast ekki um, að allar banka-
stjórnir hjer geri það eitt, sem þær
álíta bezt fyrir bankann í það og það
skiftið.
En það, hvernig þeim tekst það, er
undir því komið, hve vel þeim er ljós
aðal-tilgangur bankanna, og hve víð-
tæk þekking þeirra er á bankastörfum
yflrleitt.
Það getur naumast verið það hyggi-
legasta í vondum árum, að heimta,
að Pjetur eða Páll borgi skuld sína,
eða meira eða minna af henni, eða
ganga að honum ella og gera hann
gjaldþrota. Auðvitað verður Pjetur
eða Páll að sýna bönkunum skil, að
svo miklu leyti, sem honum er auðið;
en þegar bankamir hafa sett sig inn í
og athugað nákvæmlega hag hans, og
gengið úr skugga um, að maðurinn
getur ekki meira, en hann gerir, þá
reynir fyrst á hyggindi bankastjórnar-
innar — þá kemur það fyrst í ljós,
hve hyggilega henni tekst að skera úr
því, hvað bezt er fyrir báða máls-
parta. Sýni bankinn lipurð og nær-
gætni, þá gerir maðurinn áreiðanlega
það, sem hann mögulega getur til þess,
að standa í skilum. Þessa aðferð virð-
ist mjer íslandsbanki hafa haft, og gef-
izt vel. Sá banki er, eftir því sem
jeg hefl komizt næst, að ávinna sjer
meiri og meiri hylli almennings, ein-
mitt með lipurð sinni og nærgætni
við þá, sem skulda. Hann hugsar
auðsæilega sem svo: „Nú er skuldin
þarna, og við verðum að reyna að
gera við hana það, sem bezt gegnir
fyrir báða málsparta". Það er eftir-
tektavert, að það kemur naumast fyrir,
að auglýsingar sjáist. frá þeim banka
um sölu á húsi eða öðru. Og þó mætti
— að minsta kosti í fljótu bragði —
ætla, að sá banki stæði töluvert ver
að vígi, heldur en Landsbankinn, því
að þegar mesti bygginga-ógangurinn
var hjer í Reykjavík fyrir nokkrum
árum, þá kom það fargan aðallega
niður á íslandsbanka, því að um það
leyti var starfsfje Landsbankans ekki
aukið að neinum mun, og gat hann
því ekki lánað annað, en það, sem inn
borgaðist smám saman — aldrei lánað
neinar stórupphæðir, vegna peninga-
leysis. — En hvernig svo sem allt er,
þá lítur helzt út fyrir, að íslandsbanki
semji svo við sína skuldunauta, að
hvorki þeir nje bankinn bíði halla.
En hvernig er þessu farið, að því
er Landsbankann snertir?
Maður skyldi ætia, að þar væri allt
gert, sem auðið væri, til þess, að fara
svo með skuldirnar, að báðir aðilar
mættu vel við una.
Þegar landið kemur sjer upp banka,
þá hlýtur aðal-tilgangurinn að vera
sá, að hjálpa landsmönnum, en ekki
— eða að minnsta kosti ekki ein-
göngu sá, að græða fje á því.
Auðvitað verður að viðhafa hyggi-
iega varkárni, til þess að landið bíði
ekki verulegt tjón. En þótt svo færi,
að bankinn biði svo sem 25—50 þús-
und króna tjón eitt og eitt ár, þegar
verst Ijeti í ári, þá væru það engin ó-
sköp, ef hann gæti með því stutt eitt-
hvert framfarafyrirtæki i landinu, eða
varið það falli.
Það má ef til vill segja sem svo,
að það fyrirtæki, sem tap er á, sje
ekki þarfa-fyrirtæki, en menn verða
að hafa það hugfast, að það kemur
oft fyrir, að þessum eða hinum lánast
ekki að láta eitthvert nýtt fyrirtæki
bera sig, en svo hefir sá næsti lært
svo mikið af honum, að hann rekur
fyrirtækið með góðum ábata, og svo
ailir aðrir úr því.
Oft getur það líka átt sjer stað, að
ný fyrirtæki fari á höfuðið blátt áfram
af þeirri orsök, að forgöngumaðurinn
hefir ekki aðgang að nægu fje, til þess
að reka það með í byrjuninni — fær
ekki lán til þess, nema af skornum
skammti, og er svo krafinn vægðar-
laust um stórar afborganir af láninu,
áður en fyrirtækið er farið að bera sig.
Þetta og þvíumlíkt virðist mjer ekki
samkvæmt því, sem jeg álit að eigi
að vera aðal-tilgangur Landsbankans.
Og er ekki stefna þingsins sam-
kvæmari því?
Yeitir það ekki árlega fje til ýmsra
fyrirtækja, og ýmislegs þess, sem er
til hagnaðarauka fyrir landsbúa, svo
sem vegagerða, brúa, samganga á sjó
og landi, smjörbúa, síma og margs og
margs fleira?
Og hvað fær landssjóður svo í aðra
hönd — beinlínis?
Ekkert annað en það, sem auðvitað
er nú allra bezta borgun, sem sje það,
að landsbúar eru færari um að færa
sjer í nyt það, sem landið hefir að
bjóða.
Mjer virðist nú svo, sem þessi sama
hugsun hafl vakað fyrir gömlu banka-
stjórninni oft og einatt, og jeg álít þá
hugsun alveg rjetta.
Eða hver er mestur og beztur gróði
fyrir hvert land sein er? Er hann sá,
að hrúga samann peningum í lands-
sjóðinn? Er hann ekki miklu fremur
aukin velmegun landsbúa yflrleitt? Eng-
um mun blandast hugur um það, að vel-
megun landsbúa, er sá varanlegasti
stofn fyrir hverja þjóð sem er, fyrir
landsbúið í heild sinni.
Jeg heyrði oft gömlu bankastjórn-
ina segja: „Jeg verð að hugsa um
fátæklingana — fátæku mennina, þeir
eru líka heimilismenn á landsbúinu,
og ef við gerum þá óvinnufæra á bú-
inu því, þá bíður búið í heild sinni
tjón“.
En hvað gerir nýja Landsbanka-
stjórnin?
Auðsjáanlega vildi hún helzt hafa
það eins og gömlu karlarnir höfðu
það áður fyr: geyma alla peningana í
kistli, og hafa hann undir höfðalagi
sínu.
Við þann banka eiga sjer auðsæi-
lega stað mikil og megn vanskil, ef
dæma skal eítir því, hve oft hann þarf
að beita því neyðarúrræði, að ganga
að mönnum og húsum.
En hver er orsökin til þeirra miklu
vanskila?
Stafa þau af getuleysi eða viljaleysi
manna, eða er stirðleika og klaufa-
skap bankastjórnarinnar um að kenna?
Jeg held, að allt þetta, sem jeg hefl
nefnt, eigi nokkra sök á þessu, og þó
ekki sízt bankastjórnin eða — stjór-
inn, því að venjulega verða þeir, sem
vilja hafa tal af bankastjórninni, ekki
varir við það, að bankastjórarnir sjeu
tveir. Yenjulega situr annar við skrift-
ir, og snýr baki að mönnum, og læt-
ur sjaldan vilja sinn í ijósi. Hans
vilji er að líkindum að öilum jafnaði
sá, að vilja það sem hinn vill. Ann-
ars er það skaði, því að þá sjaldan er
hann lætur vilja sinn í Ijósi, er hann,
að því er flestir segja, hyggilegur fyr-
ir báða aðila. En vanalega er það að
eins einn, sem maður á við, og við-
mótmót hans er þannig oft og einatt,
að þó að maður hafl ætlað sjer, að
reyna að klífa þrítugan hamarinn með
að standa í skilum, þá fellur manni
allur ketill í eld, eftir að hafa átt tal
við bankastjórann, því að þar er enga
nærgætni að finna á neina hlið. Mað-
ur fær ekki einu sinni ráðrúm til þess,
að tala út um málið, því að móti
andar kuldi og ónærgætni. Þetta
verður til þess, að menn leggja árar í
bát, og láta svo bátinn reka hvert
hann vill.
Jeg hefl heyrt fleiri en einn segja:
„Jeg veit ekki, hvort það er rjett af
mjer, að láta Landsbankann hafa allt
mitt veð, því að jeg gæti vel trúað
honum til þess — þegar hann er bú-
inn að fá veðið — að ganga þá að
mjer, og láta seija eignirnar þegar verst
gegnir".
Þegar þessi hugsunarháttur er ríkj-
andi hjá fóiki um eina bankastjórn,
þá er ekki að spurja um skiiin.
Við íslandsbanka er þetta alveg
þveröfugt. Þar búast menn við, að
bankinn geri sitt ítrasta til þess, að
koma lánunum svo fyrir, að báðir geti
verið óhræddir. Og jeg hygg, að í
vondum árum gangi sá banki ekki að
eigum manna, svo framarlega sem þeir
standa í skilum með vexti, og er það
auðvitað alveg rjett, þvi að' sje veðið
gott, og því haldið við, þá er mun
hyggilegra, að láta skuldina standa
þar til eitthvað greiðist úr, heldur en
að láta selja veðið, ef til vill fyrir
miklu lægri upphæð en á því hvílir,
eins og auðveldlega getur átt sjer stað
í illu árferði.
En aðalatriðið er það, að samvinn-
an milli bankanna og viðskiftamanna
þeirra sje þannig, að báðir geti treyst
því, að allt sje gert sem til góðs má
verða fyrir báða aðila. Athugull.
Hvaö er að frjetta?
Bágt Heilsufar lítur út fyrir að hafa
verið á ísafirði síðasti. mánuð, því að þar í
bænum hafa i þeim má-nuði ekki fœrri en
80 nafngreindir menn, karlar og konur —
mest konur auðvitað — fundið ástæðu til
þess, að láta prenta „innilegasta hjartans
þakklæti til herra J. L. Nisbet trúboða,
fyrir þá ómetanlegu hjálp í læknislegu til-
liti“, er hann hefir veitt þeira. — Vonandi
tekst trúboðanum með þessu áframhaldi að
útrýma öllum sjúkdómum úr ísafjarðarkaup-
stað, og með því að blessaður trúboðinn
lætur „alla þá miklu læknishjálp... í tje...
án nokkurs endurgjalds, af einskærum mann-
kærleika og göfuglyndi“ — eftir því sem
þessu þakkláta fólki farast orð, — þá sýnist
svo, sem aðrir læknar ættu að fara að verða
þar óþarfir, og væri það enginn smáræðis
vegur og menningar-merki fyrir bæinn, ef
hann gæti sparað landssjóði þann kostnað.
Laus sýslan, sem ráðherra veitir:
Póstafgreiðslumanns-sýslanin á Þingeyri við
Dýrafjörð. Árslaun 400 kr. Umsóknarfrestur
til 20. desember næstk. Póstafgreiðslumað-
urinn verður að setja veð, sem stjórnarráðið
tiltekur.----„Lögr.“ skýrði frá því nýskeð,
að ráðherra hefði nýlega hækkað laun ems
póstafgreiðslumanns upp í 2500 kr. á ári, og
annars upp í 2000 kr. á ári, en — þeir hefðu
líka báðir verið dyggir flokksmenn ráðherra.
Ein umsókn um launahækkun segir hún að
hafi komið frá póstafgreiðslumanni, sem er
i minni hlutanum, en þá hafi ráðherra sagt:
„Það er bezt, að slá póstafgreiðsluDni upp“. —
Og nú hefir hann „slegið honni upp“.
Vitawerðir nýlr. Ráðherra hefir 26.
júlí siðastl. skipað Guðbrand Þorsteinsson
á Loftsölum vitavörð við Dyrhólaeyjar-
vitann.
Markús Þorsteinsson
Frakkastig 9 — Reykjavík
tekur aö sjer allskonar aðgerð á
---- HljóOfærum. -------
— 13. sept. veitti sami Jónatan Jónssyni
vjela-aðstoðarmanni íRvik vitavarðarstöðuna
við Stórhöfðavitann á Vestmanneyjum.
— 27. sept. skipaði sami Kristján Þor-
láksson í Skoruvík vitavörð við Langaness-
vitann.
Laus sýslan, sem ráðherra veitir.
Sýslanin, sem umboðsmaður Þingeyrar-
klausturs er laus. Umsóknarfeestur til 20.
desbr.
Fjármája-tíðindi.
Yerzlnnarfélagið norðvestræna
þeirra milíónaranna hr. E. Benedikts-
sonar, Rawsons og kumpána, á að
hafa að höfuostóli £ 200,000 (o: krón-
ur 3,600,000). Hve mikið af hlutum
enn er út gengið í því, veit enginn
hér, og ekki heldur hve mikið greitt
er í byrjun af hverjmm hlut. — Ef til
vill eru hlutirnir ekki allir út gengnir
enn, né þeir seldu allir fullborgaðir.
Brezka norðvcstur-samlagið heitir
hitt „stóra" félagið, sem heflr fengið
„leyflsbréf" til að stofna banka og ætlar,
ef á þarf að halda, að leggja fram
milíónir til hafnargerðar, járnbrautar-
lagningar, Flóa-áveitunnar, og kaupa
helming hlutanna í félaginu „Gigant“
(Risafélaginu), sem á að hagnýta Detti-
foss, og gera ótal önnur fleiri tákn og
stórmerki (sem hamingjan láti öll vel
lánast). En hvað haldið þið, piltar og
stúlkur, að sé ákveðinn höfuðstóll þessa
félags ?
Hvorki meira né minna en heil
£ 16,000 (—280,000 krónur!) — það
er að segja — ef — ef hlutabréfin
seljast öll. En hlutabréfin eiga að vera
35,000 talsins, 15,000 hlutabréf hvert
á £ 1 (18 kr.) og 20,000 hluta1>réf
hvert á 1 sh (—90 aura!! I). Nei, haldið
þið bara um magann og farið þið ekki
að hlæja. Það er satt. Ég get sýnt
það svart á lwítu frá félaginu sjálfu.
90-aura hlutabréf!!!
Það slæddist hingað með „Botnia“
boðsbréf félagsins (sem ég hefi haft
milli handa) til manna um að kaupa
hluti.
Efst á skjalinu er prentað með
blóðrauðn letri, að nú hafl islenzka
stjórnin gefið út leyfislréf (concession)
fyrir bankann. „Bréf forsetans um það
er til sýnis á skrifstofu vorri“, segir
skjalið.
Ég ætla nú ekki að segja meiri
tíðindi í dag, þótt ég kynni að vita
eitthvað. En vill ekki systir ísa segja
okkur. ofurlítið meira næst um efna-
hag og fésýslu-afrek „mikilsháttar
fjármálamanns" síns?
Ég vil ekki taka alla nýjunga-bita
frá munninum á henni. <7. Ól.
Cook. AVhitney norðurfari er ný-
lega kominn úr veiðiför, er hann fór
til Grænlands. Hann fann kofa Cooks,
þann er hann þóttist hafa hafzt við í
bæði fyrir og eftir för sína til heim-
skautsins, og þar sem hann fullyrti,
að geymd væru mælinga-áhöld sín,
dagbækur o. fl., er sanna myndi full-
komlega sögu hans. Witney fann ekk-
ert, sem benti í þá átt, að Cook hefði
til heimskautsins komið.
Danskur prlns. Frá Konstantino-
pel kemur sú fregn, að verið sé að
þinga um það, að fela dönskum prins
landstjórastöðuna á Krít.