Reykjavík - 19.11.1910, Blaðsíða 1

1R e £ fc \ a x> í ft.
XI., 53
6aflliúsi9 virka dajra 8—8.
Biskup88krif'5tofa 9—íi
Borgarstjóraskrifstofa 10—3.
Bókasafn Alp.lestrarfél. l'ósthAastr. H, 8—8.
Bréfburtur um bæinn 9 og 4.
BúnaðarfélagiS 19—9.
Bæjarfógetaskrifstofa 9—2 og 4—7.
Bæjargjaldkera8krif8tofa 11—3 og fi—7.
Bæjarsiminn v.«l. 8—10. sunnud. 8—7.
ForngripasafniS sunniid., þrd., fmd. jsl. 12—2.
Islandsbanki 10—2‘/» <>)í "’/t—7.
Laga8kólinn ók. luiftbeining 1. og 3. Id. 7—8 e.m.
Landakot88pitalinn \0'/t-18 og 4—6.
Landsbankinn 10 ■/«—2‘/»
LandsbókasafniS 12—3 og 5—8.
LandskjalasafniS á þrd., fmd. og ld. 12—1.
Landajóðsgj.k. 10-2, fi-8. þrjá 1. d íra. 10-2, fí-7
Land88Íminn v.d. 8—9, suniiud 8—11 og 4—6.
Læknaskólinn ók. lækning þrd. og ÍBd. 12—1.
NáttúrugripasafniS sunnud. l‘/i—2‘/t.
Pósthúsið 8-2 og 4—7.
Stjórnarráðið 10—4.
Söfnunarsjóður 1. md. i mán kl. 5.
Tannlækning ók. í P.str. 14, I. og 3. md. 11—12
„REYKJ AVl K“
Argangurinn kostar innaulands 3 kr.; erlendis
kr. 3,50 — 4 sh. - 1 doll. Borgist fyrir 1. júli.
Auglýsingar innlendar: á I. bls. kr. 1,50;
3. og bls. kr. 1,15. — Útl. augl. 33*'b#'. hærra. —
Afsláttur að mun, ef mikið er auglýst.
Ritstj. og áliyrgðarm. Htefiin 1*un<51t««ont
Pinghollsstr. 3. Talsími 18 8.
Ritstjóri er til viðtals virka daga
kl. 12—1. — iMnglioHsslr. 3.
Framfarafjelaosfandur
á
U<Stel íslarnl
20. nóvoinber kl. 6.
Umræðuefni: Fjárliagtiáa'tlun
Royk javíkur.
^kattamál.
i.
Nú fer að nálgast þingið, en ekkert
kvieast enn um það, hvað ráðherra
ætli að leggja fyrir þingið af frum-
vörpum. Hann þýtur land úr landi
út um allan heim, en af framkvæmd-
um hans til að búa mál undir þing
fara litlar sögur.
Áður en hann komRt ejálfur til
valda, taldi hann það brýnustu nauð-
syn, að þjóðin fengi að vita um heiztu
laganýmæli stjómarfrurnvaipanna æði-
iöngu fyrir þing, og svo heflr einn
dyggasti flokksmaður hans á þingi sagt
mér f hauat, að raðherra hafl i þjng-
lok lo/ad flokkmiönnum sínvm á þmgi
því, að stjórtiarfrumvóipin skyldu
ve>ða komin prentuð í liendur allra
alþinyismanna i September.
Allir vita nú, hverjar efndir hafa á
þessu orðið, eins og öðrum heitorðum
þess manns.
En þó að hann hafi ekki látið neitt
uppi um fyriiætianir sínar í þessu
efni, þá tjáir þó ekki að láta órædd
öll heiztu mál lartdsins, þau er við má
búast að koma hljóti til kasta næsta
þings.
Það heflr, ef til vill, verið dregið
helzt til iengi að ræða þau — af því
að menn hafa verið að búast við
efndum á heitorði ráðherra.
Stjórnarskrár-málið hefl ég rætt
all-rækilega í „Reykjavik*, en blöð
stjórnarsinna varast eins og heitan
eldinn að íökræða það mál. Þau þuifa
að halda sér öllum dyrum opnum; en
svo mikið má rába, af ummælum, sem
upp hafa skotist hjá þeim, og eins í
I^aug-arda.v 19.
leynilegum umburðar-skjölum, að til-
gangur forkólfanna þar sé sá, að láta
engri stjórnarskrárbreyting framgengt
vet ða.
II.
Anhað stærsta málið, sem fyrir þing
hlýttir að koma, er skat.tamálið — máltð
um tekju-auka handa landssjóði.
Þetta er mál, sem nauðsyn er að
bkoða frá ýmsum hliðum með stillingu,
og gera sér þá grein fyrir þvi, að
maður geti myndnð sér rökstudda
skoðun og taki ekki í það ettir ó-
rökstuddu hugboði eða blindum til-
flnningum.
Það er ekki neitt geðfelt að hreyfa
því, með því að hver sá sem ekki
játar rannsóknarlaust ógerlegustu, van-
hugsuðastu og ranglátustn tillögunum,
sem fram hafa komið í því máii, má
eiga víst að fá yflr sig steypt heilum
næturgögnum af getsökum úr undar-
legustu átt — frá sumuin templurum.
Svo er nefnilega mál með vexti, að
það er orðin föst meinloka í höfði
sumra templara, að ef þjóðin gleypi
ekki hugsunarlaust við faktúru-tolli
eða farm-tolli, þá sé aðflutningsbanns-
lögin í voða.
Það er skamt síðan að ég fékk það
framan í mig hjá góðvini mínum, sem
er templari, að þeim sem væri mót-
fallnir faktúru-tolli eða farm-tolli, gæti
elckert til þess gengið annað en óvild
við banttlógin.
Satt að segja þótti mér það, og
þykir, æði-hart, þar sem ég við allar
umræður greiddi atkvæði með bann-
lögunum og talaði með þeim, — þvert
ofan í vilja meiri hluta kjósenda minna
— og þar sem ég heft jafnan fyigt
því máli, fiá því 1886, og þar sem ég
samtímis á þingi baiðist manna harð-
ast gegn farmgjaldinu, og átti ekki
minstan þátt í að fella það, að fá nú
frá vinum bannlaganna þá getsök
framan i mig, að ég hafl verið and-
vigur farmtollinum af óvild við bann-
lögin, sem ég studdi með oiði og at-
kvæði.
Þetta er í mínum augura vottur
um, að stimir vinir aðflutningsbannsins
eru annaðhvort svo ofstækisfullir, að
þeir horfa ekkert í, hvaða ranglæti
þeir bjóða þjóðinni í álögum, eða þá
að þeir hafa alls ekki haft fyrir að
hvgsa málið og kryfja röksemdir til
roorgjar.
En þetta er in mesta skammsýni
þeirra af templurum, sem svona fara
að ■—skammsýni i málefni sjálfra þeirra.
Ef nautn og sala áfengra drykkja i
landinu bakar þjóðinni svo mikið böl
— eins og ég álít að hún geri —, að
vert sé að leggja á persónufi elsi manna
þau höft, sem gert er með aðflutn-
ingsbanni, þá hlýtur nauðsynin lika að
vera svo mikils verð, að hún sé virði
þeirra výrra álagna, sem af banninu
leiða.
Úr því að kjósendur landsins, þeir
sem atkvæði greiddu um málið, urðti
mun fleiri, sem vildu aðflutningsbannið,
þá hljóta þeir inir sömu, að minsta
kosti, að vilja allar afleiðingar banns-
ins, þar á meðal þær nýju álögur, sem
af því leiða.
Um þetta ættu allir að hljóta að
Nóvember 1910
vera sammála. Ég er að minsta kosti
á þvi máli.
Aðllutningsbannið hafði svo mikið
fylgi á síðasta þingi, að engin ástæða
er til að ætla, að þeir inir sömu þing-
monn fari nú að afturkalla lögin, eða
fresta þeim.
Það er því síður ástæða til að ótt-
ast þetta, sem eigi verðttr hjá komizt
að útvega Jandssjóði nýjar telcjur, þó
að bannlögunum yrði frestað.
Á fjáriögunum er sá tekjuhalli (án
alls tillits til vinfangatollsius), sem úr
þarf að bæta hvort sem er. Og sá
halli hJýtur að vaxa, þótt vínfanga-
tollur héldist, sakir þess að þarfir
þjóðarinnar vaxa og kröfur vm fé úr
Jandssjóði tii nytsamra og óhjákvæmi-
iegra fyrirtækja vaxa með vaxandi
þöifum og vaxandi framfara-viðleit.ni.
Það er því óhjákvœmiJegt að finna
gjuJdstofn fyrir auknitm gjöJdum i
Jaudssjóð.
Þessi riýju gjöld verða nokkru meiri
eða minni ettir því, hvort vínfanga-
tollurinn hverfur eða ekki — en í
báðum tilfellum þarf að útvega lands-
sjoði meiri tekjur.
Pó að framkvæmd bannlaganna væri
frestað, þá yiði ekki hjá þessu komizt
að heldur. Nýjum álögum yrði samt
ekkí auðið að fresta.
Framkvæmd bannlaganna á lög-
ákveðnum tíma, eða frestun þeirra um
tvö ár enn, hefir því að eins áhrif á
upphœð inna nýju gjalda; en engin
áltrif á hitt, hver gjaldstofn sé hent-
astnr eða réttlátastur.
Sá gjaldstofn, sem í sjálfu sér
er ranglátur, er og verður jafn-
ranglátnr, hvort sem gjaldið er
hátt eða lágt.
Það er ekki um það að fást, hvort
útgjöld þjóðarinnar eru há eða lág, ef
þau eru nauðsgnleg (eða að minsta
kosti nytsöm).
Þeim gjöldum, sem nauðsgnleg eru,
verður ekki hjá komisl.
Þjoðin hlýtur að bera þau.
Purfi þjóðin að halda á t. d. 300,
000 kr. tekjum handa landssjóði um-
fram það sem nú er, eða að sumu
leyti í stað einhverra tekna, sem menn
eru ásáttir um að svifta hann, þá
veiður þjóðin að borga þá uppliœð
(og hvorki meira né minna) með nýj-
um álönum.
Hvernig sem hún er álögð, sann-
gjarnlega eða ósanngjarnlega, þá borg-
ar þjóðin hana.
Hu.t er annað mál, og það er aðal-
atriðið, að gjuldið komi sem sann-
gjarnlegast niður á einstaklingana.
III.
Ef nú aðflutningsbannsvinir, hvort
heldur þeir eru temp'arar eða ekki,
vilja vel málstað sinum, vilja ekki
heint spilla fgrir því, að aðflutnings-
bannið geli haldist, þegar það er
komið á, þá verða þeir umfram alt
að lála sér ant um, að það ngja
gjald, sem á þjóðina verður að leggja
og að nokkru legti á að bœta upp
áfengis-tollinn, verði sem sanngjarn-
ast og réjtlátast.
Fiuni þjoðin, að ið nýja gjald komi
óréttvíslega og ósanngjarnlega niður,
þá verður það^óvinsælt, hatað, og þá
XI., 53
er hætt við að óvinum bannsins verði
létt verk að fá það numið aftur úr
lögum.
Það er því in mesta skammsýni
bannvina, að hugsa að eins um að
samþykkja einhverja álögu í tollsins
stað, án tillits til þess, hvort hún sé
sannnjörn eða ósanngjörn.
Af því að ég er bannlögunum fylg-
jandi, þá hefir það fallið mér illa, að
heyra suma templara halda fram af
kappi (órökstuddu og forsjálausu kappi)
einmitt þeim álögum, sem ég tel auð-
velt að sanna, að séu þær ósanngjörn-
ustu og ranglátustu, sem nokkrum
manni heflr í hug komið í þessu
skyni.
Ég á við farmgjaldið (vörumagns-
tollinn) og faktúrugjaldið (verðmætis-
tollinn). Ég hygg það megi sýna
fram á, að i ýmsum tilfellum kæmu
þeir ranglátara niður heldur en hreinn
og beinn ne/skattur, sem þó er tal-
inn skatta ranglátastur, — auk annara
gaila og anmarka, sem einir út af
fyrir sig gera þá óhafandi.
Yiði slík ranglætisgjöld lögð á menn
meðal annars til að bæta upp vín-
fanga-tollinn, þá er ég sannfæiður
um, að það yrði beinasti vegurinn til
að gera aðflutningsbannið skammlift.
En auk þess heftr það sært mig að
sjá aðra eins aðferð af hálfu templara,
eins og brjef ritara stórstúkunnar1)
ber með sér að sá maður beitir, lík-
lega með samþykki framkvæmdanefnd-
ar stórstúkunnar. Ritarinn (Jón Páls-
son bankaassistent.) er vandaður mað-
ur og eg hygg vel greindur. Sama
má segja um fleiri nefndarmenn. Ég
þykist því vita, að þetta háska-tiltæki
ritara sé sprottið af skammsýni eða
íhugunarskorti, en ekki öðru lakara.
En hvað gerir ritarinn?
Hann sendir, í embsettisnafni, laumu-
bréf til stúknafulltiúanna, og leggur
fyrir þá að vinna i laumi að því að
fá einn og einn í senn til að lofa að
greiða á þingmálafundum atkvæði með
íaktúru-tollinum.
Hann tekur stranglega fram að fara
legnt með þetta; tekur vara fgrir að
rœða málið á stúkufundnm; reynir
ekki til að færa nokkur minstu rök
fyrir sanngirni gjaldsins. Hann er
drjúgur yfir, að hann viti til þess, að
þá muni kaffitollur og sykurfoilur ekki
hækka, heidur jafnvel líklegt að hann
muni lækkaO).
En um alt þetta ráðabrugg, sera
hann segir að einnig sé verið að vinna
dyggilega að i Jaumi hór í Reykja-
vik, segir hann svo: „En þetta
ntcgn engir vita að svo komnu“.
Hvað er nú maðurinn að gera með
þessu ?
Ég vona, að honum hafl ekki verið
það sjálfum ljóst.
Hann er að reyna að leika inn
gamla leik sinna pótitisku flokksbræðra,
að ginna menn til að binda alkvœði
sitt um mikilsvarðandi landsmál fyrir-
fram að óhugsuðu, órannsökuðu og
óræddu máli. »
Og hann leggur strengilega undir
við starfsbræður sína í þessu þokka-
1) Prentað i „Ingólfi“ 17. þ. m.