Reykjavík - 24.06.1911, Síða 2

102
REYKJAVÍK
tveggja f senn, ímynd þjóðarinnar og ýyrirmynd þjóðarinnar.
Jeg fæ eigi betur einkent hann I stuttu máli.
Hann er sjálfur holdgan og ímynd þeirra eiginlegleika,
sem bestir hafa með þjóðinni búið frá alda öðii. Hann er
t sannleika hold af hennar holdi og blóð af hennar blóði.
Þjóðin „þekkir sig sjálf f hans svip", eins og skáldið kemst
að orði.
Það er þetta, sem er undirrótin að hinum djúpu og
sterku áhrifum hans á þjóðina, — sem tvöfaldar þau, þre-
faldar þau, margfaldar þau —, að hann er fyrst og fremst
sannur fslendingur, að hjá honum koma þjóðareinkennin, ís-
lendingseinkennin, skýrar fram í heild sinni en hjá nokkrum
öðrum einstökum manni, og í svo fagurri mynd, að allir
stara undrandi og sjá það og skilja, að það er ekki minkun
og vansi, heldur sœmd og tign, að vera fsltndingur, — sann-
ur íslendingur.
Fyrir sakir þessara kosta og þessara eiginlegleika er
það, að hann gerist leiðtogi þjóðarinnar, verður eldstólpinn,
sem lýsir henni á framsóknargöngunni til fyrirheitna landsins.
Fyrir sakir þessara kosta er það, að hann gerist fyrir-
mynd þjóðarinnar, sem allir vildu helst kjósa sjer að líkjast,
sem allir vitandi eða óvitandi stæla og vitna til f stóru og
smáu. Og þótt engum hafi enn tekist að ná honum, þá
hefur hann samt örvað menn til atorku, starfa og dugnaðar
í þarfir þjóðarinnar. Hann er orðinn nokkurs konar hug-
sjónarmynd, sem allir hafa augun á. Jeg veit að vísu þá til-
hneiging margra manna, að gera lítið úr hugsjónunum og
kenna þær við skýjareið og draumóra. En varlega skulu
menn gera það. Það er svipað um hugsjónirnar og stjörn-
urnar. Það gerir sjer enginn von um að ná í þær eða festa
hendur á þeim. En því aðeins halda menn í horfinu og ná
heilu í höfn, að þeir hafi þær til hliðsjónar og leiðbeiningar
í ferðavolki lífsins.
Það er þetta, sem jeg á við er jeg sagði, að Jón Sig-
urðsson hefði verið og væri fyrirmynd þjóðarinnar, fyrirmynd
hennar í öllum þeim kostum, er góðan íslending og góðan
mann mega prýða, eigi síst í opinberu lífi. Hann hefur
örvað hana og hvatt í ræðu og riti hverjum manni betur, en
líý hans og eftirdœmi er þó margfalt áhrifameira. Það er
þúsund sinnum áhrifameira en hin ágætasta stólræða.
Jón Sigurðsson er fyrirmynd þjóðarinnar í emurð og
hreinskilni.
Hann fer ekki í felur með skoðanir sfnar eða heldur
því einu fram, sem mestan byr hefur í svipinn. Hann beygir
ekki knje fyrir tískunni og tíðarandanum, auðnum og völd-
unum. Hann segir það svart, sem hann álítur svart, þótt
allir aðrir segi það hvítt. Hann rís upp á móti því, sem
honum finst rangt og skaðlegt, þótt allur þorri manna sje á
annari skoðun, þótt lýðhylli hans sje í veði. Það er ekki
hundrað í hættunni, þótt lýðhyllinnar missi við, en hitt er
honum óbærileg tilhugsun, að glata virðingunni tyrir sjálfum
sjer. Þess vegna er hann jafnan sjálfum sjer og sannfæringu
sinni trúr og tryggur í öllum greinum. Hann stendur fastur
fyrir og gengur rakleiðis sannfæringarbrautina hvert sem hún
liggur og hverjar sem afleiðingarnar verða fyrir sjálfan hann.
Einurð og hreinskilni eru grundvallareinkenni allra sannra
mikilmenna, styrkur þeirra og leyndardómur. Með falsi og
fláttskap hefur aldrei nokkur maður undir sólunni unnið
nokkurt þarft verk, því sfður nokkurt stórvirki. Alt gott, alt
göfugt, háleitt og mikilfenglegt á rót sína að rekja til hrein-
skilninnar og sannleikans.
Jón Sigurðsson er fyrirmynd þjóðarinnar í drenglyndi.
Hann situr ekki á svikráðum við mótstöðumenn sína,
því síður við fylgismenn sína. Hann fer enga krókavegi,
engar myrkragötur, læðist ekki aftan að mönnum með grímu
fyrir andliti og eiturvopn í höndum. Hann gengur beint
framan að mótstöðumönnum sínum með opinn hjálm og skygð-
an skjóma. Hann fer ekki með neinar ósæmilegar dylgjur
undir hjákátlegum dularnöfnum, sem enginn kann deili á, ekki
með neinar nafnlausar árásir haturs og ályga. Hann segir
skoðun sína skýrt og afdráttarlaust, hallar aldrei víssvitandi
rjettu máli, hver sem í hlut á, fer aldrei f felur með neitt,
enda þarf hann engu að leyna, því í hans hjarta eru engin
svik fundin.
Jón Sigurðsson er fyrirmynd þjóðarinnar í kjark og þrelci.
Hann veit að lífið er látlaust stríð og barátta fyrir einn
og alla, sem þjóna vilja undir sannleikans merki. Hann er
jafran reiðubúinn að ganga á hólm fyrir sannfæringu sfna,
þótt sýnilegt ofurefli sje annars vegar. Hann vill heldur
svelta, en hopa á sannleikans vígvelli um einn skref. Hann
skilur það og veit, að það er engin minkun að fátæktinni,
en hitt er óafmáanteg smán, að kaupa auð og tign og alls-
nægtir með því að selja sjálfan sig og sannfæringu sfna.
Hann skilur það og veit, að það er ekki einhlítt að lifa,
heldur ber að lifa þannig, að menn þori að bera höíúðið hátt
og horfast í augu við sjálfan sig og samvisku sína.
Hann er fyrirmynd þjóðarinnar í staðfestu og þolgceði.
Hann rís æðrulaust undir hita og þunga baráttunnar í
fullan mannsaldur og lætur aldrei hugfallast, hversu óvænlega
sem á horfist, lætur aldrei undan síga, hvikar aldrei frá rjettu
máli, sættir sig aldrei við hálfan rjett eða hálfan sannleika.
Svo kveður eitt af þjóðskáldum vorum:
Þá sór hann að hræðast ei hatur og völd
nje heilaga köllun að svíkja,
og ritaði djúpt á sinn riddaraskjöld
sitt rausnarorð: „aldrei að vikja!"
En umfram alt er hann dýrleg fyrirmynd í ósjerplœgni
og œttjarðarást.
Hann hefur aldrei augastað á sjálfum sjer eða sínum
eigin hagsmunum í baráttunni. Hann neytir ekki hinna miklu
áhrifa sinna hjá þingi og þjóð til að skara eldi að sinni eigin
köku, til að auka tekjur sínar eða krækja sjer í störf og
hlunnindi, þótt ærin freisting hefði verið fyrir hvern mann
annan í hans sporum og í hans peningaþröng. Hann gleymir
sjálfum sjer og lítur eingöngu á heill og hag ættjarðarinnar.
Og fyrir það hefur hann hlotið trúrra þjóna verðlaun. Á
engum manni hefur það betur sannast, „að hver sem týnir
lífi sínu, mun finna það". Hann afneitaði sjálfum sjer og
lífi sínu í þjónustu ættjarðarinnar, hann fann það aftur í
blessunarríkum ávöxtum, f þeirri einlægu og fölskvalausu ást
og virðingu, sem hann naut hjá þjóðinni í lifanda lífi, þeirri
helgu lotningu, sem minningu hans er sýnd, þeirri geisladýrð,
sem stafar af nafni hans enn í dag og mun jafnan stafa um
ókomnar aldir meðan íslenskt þjóðerni lifir.
Og þá ættjarðarástin hans. Hún var ekki nein tilgerð,
fleipur, mont eða sjónhverfing, eins og því miður á sjer stað
oft og einatt. Hún vcr ekki neitt skrum og orðagjálfur um
kosti og ágæti þjóðarinnar, samfara lítilsvirðingu og niðrun
í garð annara þjóða. Nei, hún brann sem helgur fórnareld-
ur í hjarta hans, hún var heit og viðkvæm tilfinning, sem
knúði hann til sívakandi skyldurækni í stóru og smáu, til
sífeldrar umhugsunar, sífeldra starfa, sífeldrar baráttu og
framkvæmda í þarfir lands og þjóðar. Hann var enginn
málrófsmaður eða lýðskrumari; hann var stillingarmaður og
framkvæmdamaður. „Að vera og ekki virðast", það var ein-
kenni hans.
Svona var hann í öllum greinum, á öllum sviðum, sönn
fyrirmynd þjóðarinnar, sönn þjóðarprýði, sönn þjóðhetja,
djarfur til vígs, öruggur til sóknar og varnar, sannur maður
í orðsins fylstu merkingu, maður, sem hataði og fyrirleit
af hjartans insta grunn alla lygi, fals og vesalmensku, hug-
prúður riddari sannleikans og rjettlætisins, borinn leiðtogi
lýðsins, „höfði hærri en alt fólkið«.
Sje það eitt öðru framar, sem vjer vildum kjósa þessari
fámennu, fátæku þjóð til handa, þá er það sameinig, sam-
lyndi. Við erum svo kraftalitlir, að við megum ekki til
lengdar við þessari stöðugu sundrung, innbyrðis hatri og
óeirðum. Við verðum að geta tekið höndum saman, ef á
li£gur- Nú er það einkum tvent, sem hefur slíkt sameining-
arafl í sjer fólgið. Annað er sameiginleg þjóðarógœfa, þjóð-
arb'ól, þjöðaráýóll, ofsókn af hendi erlends ofurvalds eða ann-
að þess háttar. Hitt er sameiginleg göfug og glæsileg þjóð-
arminning. Ógæfu vil jeg ekki æskja þjóð minni, böls vil
jeg ekki biðja henni, jafnvel þótt það mætti leiða til hag-
sældar í framtíðinni. Þvf verði vil jeg ekki að svo stöddu
kaupa sameiningu kraftanna. En hins vil jeg biðja af heilum
hug, að þessi minningarhátíð, sem vjer höldum í dag, verði
oss öllum, — öllum íslendingum — sameiningarhátíð, ekki
skoðananna, heldur hjartnanna, í ósjerplægnu starfi fyrir land
°g lýð, í bróðurlegri samvinnu á öllum sviðum þjóðlífsins.
Og að endingu er það ósk mín og von, — og jeg býst
við allra, sem hjer eru saman komnir —, að það eigi fyrir
þjóð vorri að liggja, að halda 200 ára minningu þessa dags,
300 ára, mörg hundruð ára. Vjer trúum því fastlega, að sú
almættishönd, sem hefur leitt þjóðina á þessar afskektu slóðir
endur fyrir löngu, sem hefur látið hana ná furðulegum vexti
og viðgangi, svo hún jafnvel hefur í sumum efnum klætt
öndvegissess meðal Norðurlandaþjóða, sem hefur varðveitt
hana frá kyni til kyns á langri og örðugri og hættulegri
göngu um brautir fátæktar og vanmáttar og margskyns
þrengsla, muni einnig framvegis leiða hana og styðja til
þroska og farsældar, þrifnaðar og sjálfstæðis. Og sje það
eitt meðal öðru fremur, sem sú almættishönd notar til upp-
örfunar og hvatningar og hughreystingar landsins börnum, þá
held jeg áreiðanlega, að það sje minning Jóns Sigurðssonar,
þess mætasta manns, sem ísland hefur alið, mannsins, sem í
sannleika var óskabarn þjóðarinnar, sómi hennar, sverð og
skjöldur á fyrsta framsóknarskeiðinu, sern er það enn í dag
öllum öðrum framar og mun verða rneðan íslensk tunga er
töluð og íslensk hjörtu slá.
Lengi lifi minning Jóns Sigurðssonar!
[Framh. frá 1. bls.]
í neðri deildar sal alþingis.
Háskólaráöið hafði boðið öllum
háskólagengnum mönnum, er
til náðist, og auk þess konsúl-
um öllum og nokkrum öðrum,
að vera við athöfnina, og fylltu
boðsgestir salinn. Efri deildar
salur, lestrarsalur alþingis og
önnur herbergi kringum neðri
deildar salinn voru opin fyrir
almenning, og voru þau öll
troðfull. Athöfnin byrjaði á því,
að sunginn var fyrrihluti kvæða-
flokks eftir Þorst. Gíslason ritstj.,
er prentað verður í næsta blaði,
sem einnig kemur út í dag. Því
næst fluttu þeir KI. Jónsson
landritari og prófessor B. M.
Olsen, rektor háskólans, ræður,
sem einnig verða birtar í næsta
blaði. Að þeim ræðum loknum
var sunginn síðari hluti kvæða-
flokksins. Söngflokkurinn var
á áheyrendapallinum, og stýrði
Sigfús Einarsson söngnum. Frú
Stefanía Guðmundsdóttir las
sóló-erindin.
Skrúðgangan.
Kl. I1/2 síðdegis var múgur
og margmenni saman komið á
Austurvelli. Talið, að það muni
hafa verið að minnsta kosti um
sjö þúsundir, og heflr víst aldrei
sjezt hjer annar eins raann-
fjöldi saman kominn á einn
stað. Lagði hópur þessi allur
af stað i skrúðgöngu suður að
kirkjugarði. Lúðraflokkur gekk
í fararbroddi. Þar næst var
landsstjórnin, konsúlar erlendra
ríkja, álþingismenn, bæjarstjórn
Reykjavíkur og þeir, er blóm-
sveiga ætluðu að leggja á leiði
Jóns Sigurðssonar. Þar næst
kom barnaflokkur, barnaskóla-
böm og önnur börn, líklega nær
1000 að tölu, þá Stúdentafje-
lagið, Iðnaðarmannafjel., Yerk-
mannafjelagið og ýms önnur
fjelög og skólar, og að síðustu
allir þeir, sem ekki tilheyrðu
neinu af þessu. Hjelt skrúð-
gangan eftir Kirkjustræti og
Suðurgötu, unz þeir, er blóm-
sveiga höfðu meðferðis, komu
að kirkjugarðshliðinu. Gengu
þeir þá úr röðinni, fóru inn í
kirkjugarðinn og lögðu blóm-
sveigana á leiðí Jóns Sigurðs-
sonar og konu hans. En mann-
fjöldinn nam staðar á meðan.
Helztu blómsveigarnir voru
þessir: frá landsstjórninni, bæjar-
stjórn Reykjavíkur, Þjóðvina-
fjelaginu, Bókmenntafjelaginu,
verzlunarstjet.t Rvíkur, Ragnar
Lundborg í Karlskrona (sænsk
samhyggð), Heimastjórnar-
flokknum, bróðurbörnum Jóns
Sigurðssonar (Jens sál. rektors)
og börnum þeirra, Tryggva
Gunnarssyni (til minningar um
frú Iogibjörgu Einarsdóttur),
Ungmeyjafjelaginu „Iðunn“,
Ungmennafjelagi Reykjavíkur
o. s. frv. Meðan sveigarnir voru
lagðir á leiðið, Ijek lúðrasveitin
„ó, guð vors lands".
Þegar þeir, er sveigana lögðu
á leiðið, voru aftur komnir á
sinn stað í skrúðfylkingunni,
hjelt skrúðgangan áfram suður
úr Suðurgötu og um Tjarnargötu
og Vonarstræti ofan á Austur-
völl aftur, og nam staðar fram