Reykjavík - 09.03.1912, Page 1

1R k í a\> t k.
Laugardag 9. Marz 1912
XIII., ÍO |
I In gleiÖin gar
iim nitt og- þetta.
I.
i^ygi
„Þá var mörgu logið“.
Heljarslóðarorrusta.
Annálað lygabæli er Reykjavík. Það
er engin ný bóla. En aldrei hefir víst
fyrri verið jafn-miklu logið sem nú.
Mest er það um Landsbankann, sem
logið er, og flest virðist það úr sömu
áttinni; að minsta kosti er það alt á
eina bók lært.
Ofurlítið sýnishorn er þetta, sem stóð
i „Vísi“ 7. þ. m. :
„ Úr dagbók bankamálsins. —
Á Þriðjudagskvöldið seint var
haldinn fundur í Islandsbanka.
Þar vóru þeir saman komnir til
raðagerða: Hannes Hafstein,
Schou, Halldór Daníelsson,
Klemenz landritari, Kristján
Jónsson, Jón Ólafsson og Jón
Laxdal. Hefir bæjarmönnum
oröið tíörætt um þennan
fund“.
Enginn þessara manna hefir komið
á nokkurn fund til ráðageröa um
bankamálið, hvorki í íslandsbanka nó
annarstaðar, hvorki á Þriðjudaginn né
nokkurn annan dag, síðan mál þetta
fyrst var vakið, nema hvað þeir E. Schou
og H. Ð. komu saman í Landsbank-
anum til rannsóknarstarfs og hafa átt
tal við ráðherra um málið, og J. Ól.
hefir setið á þeim tveim bankastjórnar-
fundum í Landsbankanum, sem um
mál þetta hafa verið haldnir.
Er því nokkuð kynlegt, að „bæjar-
mönnum hafi orðið tiðrætt" um fund,
aldrei var til.
,n.
Meiri lygi.
Á Þriðjudagsmorgun (þ. e. á undan
„fundinum", sem aldrei var til) höfðu
bankastjórarnir í Landsbankanum heyrt
þá áreiðanlegu frétt, að þann dag ki.
1—2 ætti að setja þá báða af. Það
er nú hvorttveggja að ég geri fáförult
út, enda frétti óg ekki þessi fyrirmáls-
tíðindi fyrri en daginn eftir.
En til afsetningarinnar hefir ekki
frétst síðan.
III.
Meðferð bankagjaldkera-málsins.
Það er ekki lítið af skömmum, sem
hefir dunið yfir ráðherrann á blendings-
fundum hér nýverið. Ég kalla fundina
blendings-fundi af þvi, að það vóru
ekki kjósanda-fundir, heldur vóru þar
einnig kvenfólk og unglingar; á siðara
fundinum (Sunnudag) er mér sagt, að
helmingur fundarmanna, eða þar um
bil, hafi verið konur og unglingar, þ. e.
ekki kjósendur.
Hvað er það svo, sem menn liggja
ráðherra á hálsi fyrir?
Það er aðallega tvent.
Fyrst það, að hann þaut ekki til og
setti gjaldkerann af embætti, án þess
að heyra, hvað hann hefði að segja til
varnar sér, heldur fór eftir tillögum
frá fundi bankastjórnarinnar um, að
láta rannsaka fyrst þrjá siðustu mán-
uðina (Sept.—Nóv.) þ. á. í bókum
gjaldkera og vita, hvort gjaldkeri gæti
gert íulla grein fyrir þeim upphæðum,
sem tölubreytingarnar á því timabili
námu; ef hann gæti þaftekki, þáhoifði
málið svo við, að nauðsyn væri fyllri
rannsóknar; en ef hann gæti það,
lægi nær að ætla, að eins mundi á
standa með hinar breytingarnar, sem
þá hafði verið kært yfir (Jan. 1910).
Á þessum fundi vóru auk bankastjórn-
ar (B. Kr., B. S., E. Br., J. Ól.) yfir-
skoðunarmenn bankans (B. Sv., Egg.
Briem). Bankastjórarnir höfðu bókað
tillögu frá sér um málið (frávikning
um stund og nánari rannsókn af til-
kvöddum mönnum) áður en fundur
byrjaði; en er framangreind tillaga
kom fram, féllust báðir gæzlustjórar á
hana og annar yfirskoðunarmaðurinn
(B. Sv. taldi alt málið sór „óvið-
komandi"). Og oss skildist ekki betur,
en að annar bankastjórinn tjáði sig
henni samdóma.
Ég sé ekki að ráðherra verði með
rftkum álasað fyrir, að fara eftir þess-
ari tillögu.
Rannsóknarmenn gerðu svo skýrslu
sína, en lótu ekki uppi áiit sitt um
neina sviksemi, enda gátu það varla,
þar sem gjaldkeri hafði tjáð þeim að
hann mundi gera stjórnarráðinu full-
nægjandi grein fyrir allmikilli upphæð
(breytingum). Hann sendi og stjórnar-
ráðinu gremargerð, sem því þótti ekki
ástæða til að véfengja (kvittanir fyrir
útborgunum). Þó að reiknings-villurnar
væru margar á þessu tímabili, þá var
þó eigi ástæða til að teija þær sakar-
-efni, er grein virtist gerð fyrir breyt-
ingunum. En hitt (reiknings-Viilurnar)
hafði hann endurgreitt.
Því ritaði stjórnarráðið bankastjór-
unum, að það fyndi ekki ástæðu til
að gera frekara út af þessari kæru.
Síðari kæran mun hafa borizt sljórn-
arráðinu eftir að það hafði afráðið þetta,
en 3—4 dögum áður, en bréfið fór
til bankastjórnarinnar. Stjórnarráð-
ið mun þá ekki hafa haft tíma til
að atbuga hana nánara eða leita um-
sagnar gjaldkera um hana. Það er
fleira að gera, fleiru að sinna, í stjórn-
arráðinu, en þessu eina máli.
En er ráðherra fékk tóm t.il að at-
huga kæruna (síðari), hefir hann þegar
sóð, að hér var um svo alvarlegar
misfellur að ræða, að ekki væri tiltök
að ráða úr um hana þegar í stað,
heldur væri þörf á nánari rannsókn.
Fól hann því yfirskoðunarmönnum
landsbankans að yfirfara kæruna.
Og fyrst í skýrslu þeirra fær hann
bending um, að ástæða væri til að
vísa til dómara rannsóknar.
Gagnvart 2h1^ árs starfsmanni bank-
ans, sem naut almennings-trausts, var
eðlilegt og rétt af ráðherra að taka
ekki upp þá leið, nema líkur yrðu svo
sterkar, að dóms-úrskurður einn gæti
með fullri vissu úr skorið.
fegar svona var komið, hefir ráð-
herra auðvitað viljað hafa sem beztar
heimildir fyrir sig að bera (hvorugur
yfirskoðunarmaðurinn er bankafróður)
og einnig viljað )áta rannsaka það sem
vera mætti gjaldkera til málsbóta, hvort
sem yfirsjónir hans reyndust meiri eða
minni. Því fól hann enn einum banka-
fróðum og einum lögfróðum manni að
rannsaka málið og segja afdráttarlaust
álit sitt um ýmis atriði, áður en hann
fyrirskipaði sakamáls-rannsóknímálinu.
Ráðherra .heíir þvi á engan hátt
dregið úr rannsókn málsins, en þvert
á móti gert sitt ýtrasta til, að rann-
sóknin yrði óhlutdræg og sem vendi-
legust, svo að engu yrði að flanað.
Það annaö, sem ráðherra er ámælt
fyrir, er það, að hann kvaddi þá há-
yfirdómara Halldór Dansson og banka-
stjóra Emil Schou til að rannsaka
kærurnar.
Svaraverð er nú eigi sú ósæmilega
getsök, að ráðherra hafi tilnefnt Hall-
dór Daníelsson til þess að gera hann
óbæran til að sitja 1 dómi, er mál þetta
kæmi fyrir yfirdóm. Slík tilgáta er
svo vaxin, að hún getur ekki verið
af öðru sprottin en illgirni einni.
Hvaða sýnilega ástæðu getur ráð-
herra haft til að vera hlutdrægur í
þessu máli? Hann er hvorki skyldur,
tengdur né á neinn hátt vandabundinn
gjaldkera; ekki einu sinni, svo menn
viti, neinn sérstakur vildarvinur hans;
ekki skólabróðir hans, ekki skoðana-
bróðir né flokksbróðir í pólitík. Hann
hefir enga sérstaka hvöt í máli þessu
til neins annars, en að gera rétt, gera
skyldu sína gagnvart einstaklingi,
stofnun og þjóð.
Út af tilnefniugu Schou’s hefir verið
gerður mikill úlfaþytur. Hann átti að
vera keppinautur Landsbankans; hann
átti að geta vaðið gegnum allar bæk-
ur bankans. Ritstj. þessa blaðs hafði
nú svarað þessu í síðasta bl., bent á,
að bankarnir hér gætu hvorugur full-
nægt sínum skiftavinum, hefðu því
enga ástæðu til að ásælast hvor ann-
an; enda væri það hagur hvors bank-
ans um sig, að hinum bankanum
vegnaði sem bezt, og þetta skildi Schou
bankastjóri manna bezt, og því hefði
hann ávalt hlynt að Landsbankanum
eftir föngum.
Um þetta segir Ólafur Eyjólfsson
(á fundi), að þessi rökleiðsla væri góð,
það sem hún nái, „ef ekki vantaði
stórt atriði inn í hana“\
Og hvert er svo þetta atriði ?
„Það er ekki nóg að geta lánað fé.
Eins mikið er í hitt varið, að geta
lánað það þannig, að það komi að góð-
um notum og sé vel trygt“, segir hr.
Ó. E.
Mér finst þetta vera talað alveg út
í hött. Hér var ekki um að ræða, að
bankarnir hefðu svo mikiö fé, að þeir
væru í vandræðum með að koma því
út vel trygðu; þvert á móti um hitt,
að þeir hefðu svo lítið fjármagn, að
þeir gætu ekki íullnægt skiftavinum,
sem hefðu öruggar tryggingar að bjóða.
Ekki finst mér neitt rofa til í huga
hr. Ó. E. þegar hann fer að lýsa hugsun
sína með dæmi.
Dæmið byrjar svona: Maður, sem
hefir nokkur efni undir höndum, eða
að ööru leyti er illa stæður vegna
skulda . . .“ Hr. Ó. E. álítur það að
„vera illa stæður" að „hafa nokkur
| XIII., ÍO
teikfjelag Reykjavikur:
eftir Schiller.
Snnnndaginn 10. marz kl. 8. síðd.
efni undir höndum". Hann leggur
þetta tvent. að jöfnu : „að hafa nokkur
efni undir höndum" „eða vera að öðru
leyti illa stæður“ svo sem vegnaskulda.
Skilji nú hver, sem skílið getur. Ég
leiði minn hest þar frá.
En áfram með dæmið.
Þessi maður (sem er ilia stæður,
annaðhvort af því að hann hefir svo
mikið undir höndum eða af öðrum á-
stæðum) hann skuldar sínar 20,000 kr.
í hvorum banka (ekki hverjum, þar sem
að eins er um tvo að ræða). Schou
sér við rannsóknina, hvað maðurinn
skuldar í Landsbankanum, hrekkur við
og fer að heimta af manninum veð og
aðrar tryggingar og hærri afborganir.
Landsbankinn veit ekkert um, hvað
illa stæði maðurinn skuldar í íslands-
banka, og tapar fví meiru eða minna
af sinni skuld.
Hr. Ó. E. byggir hér fyrst og fremst
á því, að bankarnir hér hvor um sig
láni stórupphæðir eins og 20,000 kr.
án fullrar tryggingar.
Kann vera að hann gerði það, ef
hann væri bankastjóri; en ég ætla
bankastjórunum við hvorugan bankann
hér þá fásinnu. Þeir myndu spyija
manninn, hvað hann skuldaði öðrum
og heimta af honum efnahags-reiking
hans áður en þeir veittu lánið, og af
honum sæju þeir eignir hans og skuld-
ir, og hr. Ó. E. veit vel, hvað við því
liggur, að gefa falska slíka skýrslu.
Ef nú samt sem áður Landsbankan-
um hefði orðið það glappaskot að lána
slíkum braskara, sem dæmið er af tek-
ið, 20,000 kr. án nægra trygginga,
þá mætti hann sjalfum sér um kenna
en ekki hr. Schou, ef hann tapaði á
því. En ef Landsb. hefir góða trygg-
ing fyrir sínu láni, en ísi. banki hofir
lánað manninum án nægrar trygging-
ar, skaðar það þá Landsbankann nokk-
uð þótt ísl. banki reyndi að auka sín-
ar tryggingar?
Annars er nú óþarfi um þetta að
ræða, því að þeir Schou og Halldór
Dan. höfðu lokiö rannsókn sinni á
Föstudagskvöld —- tveim sólarhringum
áöur en mótmæla og verndaráskorun-
ar-fundurinn á Sunnudags-kvöldið var
haldinn. Hr. Schou sýndi það full-
komlega meðan hann var við rannsókn
sína, að hann var ekki að forvitnast
neitt um bækur bankans, umfram það
sem var óhjákvœnnlega nauðsynlegt.
Alt þetta uppþot var vitanlega ekki
annað en selbiti í vasann, aðallega
settur á stað af mönnum, sem höfðu
eitthvert horn i síðu ráðherrans og
langaði til að svala sér á honum, og
öðrum, sem höfðu eitthvert horn í
síðu hr. Sehou, ef til vill sumir fyrir
það, að þeir hafa ekki íengið lán í íal.
banka án boðlegrar tryggingar.