Reykjavík - 29.06.1912, Síða 1

1R k ] a\> t k.
Laugardag 29. .líini 1913
XIII., 36
Arni Eiríksson
Austurstræti 6.
Ódýrastar, vandaðastar og smekklegastar
Vefnaðarvörur
i bænum.
Alltaf eitthvað ngtl með hverri skipsferð.
F“ Mikið ngkomið núna með ,Ceres‘ og ,Vestu\
XIII., 36
M E Ð næsta blaði skiftir
»Reykjavík« um ritstjóra. I
stað hr. Stefáns Runólfssonar
tekur hr. cand. jur. Björn
I * á 1 s h o n (Ólafssonar
skálds) við ritstjórn blaðsins
að öllu öðru leyti en stjórn-
málum. Um þau ritar fyrst
um sinn Jón Ólafsson alþm.
eins og áður.
Daginn og veginn.
FlokJcaskifting og þingrmöi.
Hr. Björn Kristjánsson, alþm. og
bankastjóri, ritar í „ísafold* 22. þ. m.
grein með þessari yflrskrift. Höfundur
kemur víða við, og er sumt í grein
hans sem þarfnast nánari athugunar.
Hann byrjar á því, að flokkaskift-
ing á þingi hafi byrjað hér 1897;
„var hún talin nauðsynleg", segir
hann, „til þess að sá sæti jafnan að
völdum, er meiri hluti þings og þjóðar
bæri traust til“.
Hér hefir einhver ruglingur á orðið
hjá höfundinum. Hér var flokkaskipun
á þingi miklu fyr en þetta. Þegar á
dögum Jóns Sigurðssonar var oftast
nær ákveðin flokkaskipun á þingi. Ég
man til dæmis glögt eftir þingárunum
1867—’73; þá voru jafnan tveir, og
stundum þrír, flokkar á þingi. Ég sat
á þingi 1881, 83, 85, 86, 87 og 89,
og á öllum þeim þingum var mjög
ákveðin flokkaskipun, og á sumum
þeirra flokksfundir haldnir næstum
daglega.
Ekki getur það heldur verið rétt
hjá höfundinum, að orsökin til þess
að flokkaskifting hófst á alþingi hafi
verið sú, að hún væri nauðsynleg til
þess, að sá sæti jafnan að völdum, er
meiri hluti þings og þjóðar bæri traust
til. Slík nauðsyn á sér ekki stað, nema
þar sem þingræðisreglan er viðurkend.
En eins og kunnugt er, var það fyrst
er Hannes Hafstein tók við völdum
1905, að hann fékk konung til að
viðurkenna þingræðisregluna í opnu
bréfi til alþingis það ár. Áður var það
reglan, að fylgi þingsins var að engu
haft, og hafði engin áhrif á, hver við
völdin var.
Hitt má segja, að eftir 1874 lét
landshöfðingi sér ant um að koma sér
saman við meiri hluta þingsins. Svo
að þótt ráðgjafarnir hefðu öll þessi ár
vantraust þingsins, þá hafði þó meiri
hlutinn á þingi talsverð áhrif á stjórn-
ina í mörgu fyrir tilstyrk landshöfð-
ingja.
Þingflokkar mynduðust hér á þingi
alls ekki sem nein eftiröpun eftir út-
löndum, heldur kendi reynsla alþingis
sjálfs alþingismönnum það, að flokka-
skiftingin var í sjálfu sér nytsöm.
Það er og alls ómaklegt af höfund-
inum að kenna svo nefndum lærðum
mönnum á þingi um það, að þeir
„eigi örðugt með að líta praktiskum
augum á hlutina", og að þeim „hætti
við að taka hér upp ýmislegt, sem
geti verið gott og hagfelt hjá milíóna-
þjóðunum, en geti alls ekki átt hér
við“.
Hver sem vill gaumgæfilega kynna
sér þingsögu vora, getur ekki annað
en gengið úr skugga um það, að það
eru einmitt inir svo kölluðu „lærðu
menn“ á þingi, sem ekki að eins hafa
verið frumkvöðlar að öllum framför-
um, sem frá þinginu stafa, heldur meir
að segja verið þeir mennirnir, sem
lengst af gerðu það einir auðið, að
halda uppi nokkru alþingi, sem nokkur
mynd væri á. ' Þetta var og eðlilegt
framan af, því að í fyrstu höfðu leik-
menn hér enga hugmynd um fyrir-
komulag þinga, og þeir beztu að eins
óljósa skímu af því, hvert réttskilið
ætlunarverk þingsins var. Þeir voru
aldir upp við eiuveldis stjórn og lifðu
lengi fram eftir í einveldishugmyndum.
Það er eins og Jón Sigurðsson segir á
einum stað í bréfum sínum, að það
getur verið mikið gott að hafa bænd-
ur á þingi, en þar verður þó að vera
einhver, sem er fær um að skrifa
nefndarálit.
Undantekningarnar fram að 1875
eru svo fáar og einstakar í sinni röð,
að þær staðfesta að eins regluna.
Tökum þá burtu Einar í Nesi og Jón
á Gautlöndum, ásamt öllum lærðum
mönnum, og hugsum oss svo, hvers
konar þing það hefði orðið, sem hinir
hefðu háð. Það hefði orðið hrafna-
þing, hlægilegasta skrípamynd af þjóð-
fulltrúaþingi; það hefði væntanlega
orðið sjálfdautt eftir eitt ár. Með
þessu er ekki sagt, að ekki hafi fund-
ist amlóðar á þingi -einnig meðal skóla-
genginna manna. Nú er þetta nokkuð
breytt. Nú eigum vér á þingi nokkra
leikmenn, sem færir eru til hvers sem
vera skal á þingi, jafnvel menn eins
og Jón í Múla, sem ekki standa skóla-
gengnum mönnum í neinu að baki;
vér eigum nú leikmenn á þingi, sem
standa framar en sumir skólagengnir
þingmenn. En jafnan eru þetta þá
menn, sem á einhvern hátt hafa aflað
sér nokkuð almennrar og veigagóðrar
mentunar, þótt ekki hafi þeir sótt
hana á mentaskólann né embætta-
skólana.
Ég hefi fjölyrt svo um þetta af því,
að það bólar víðar á þessari skoðun,
að skólagengnir menn geti ekki verið
eins praktiskir, og því ekki eins hollir
á þingi eins og leikmenn. Hins er
ekki gætt, að mentunin gerir mann-
inn víðsýnni, og þar af leiðandi einatt
praktiskari, heldur en hina, sem ment-
unina skortir, og hafa ekki annað en
hversdagsreynslusínaogsjóndeildarhring
hennar við að styðjast. Nú játa það
allir, sem til þekkja, að vér íslend-
ingar stöndum öðrum þjóðum að baki
að praktiskri þekkingu í flestum grein-
um. En nú geta kynslóðirnar skrá-
sett reynslu sina og þeir sem það
lesa, öðlast þaunig annara manna
reynslu og þekkingu til viðbótar reynslu
sjálfra sín. Sá sem mentun hefir til
að lesa sér til gagns, eða hefir með
eigin augum kynst háttum annara þjóða
og atferli, hann getur því, ef hann kann
að hagnýta sér þetta, staðið þeim
framar, einnig í praktiskum efnum,
sem ekki hafa þetta til brunns að bera.
Það er dagsanna, að margt fer vel
hjá einni þjóð, sem ekki á við hjá
annari. En oftar mun það á skyn-
bærra manna færi, að sjá við slíku,
ef þeir eru kunnugir högum og eðli
ættjarðar sinnar. Og hitt er að minsta
kosti eins víst, að alment slagvopn
fáfræðinnar, gegn því sem nýtt er og
hún skilur ekki, er sú mótbára, að
þetta og þetta eigi ekki við hér á landi,
þótt það gefist vel annarstaðar. Og
þetta er oft notað hugsunarlaust, án
þess að nein grein sé gerð íyrir því,
hvað því valdi.
Höfundinum þykir flokkaskifting hafa
reynst hér á landi afar illa. Og af því
dregur hann þá ályktun, að hér á landi
eigi alls ekki við að menn skiftist í
stjórnmálaflokka, þó að það gefist vel
hjá öðrum þjóðum. En þótt svo væri
að flokkaskifting hafi ekki gefist, vel
hér á landi (ég held nú reyndar að
hún hafi oftara hverju gefist hér fremur
vel en illa; en um það geta vitanlega
verið skiftar skoðanir) — en þótt svo
væri, að flokkaskiftingin hefði reynst
hér illa, þá virðist það fljótfærni að
fullyrða strax fyrir það, að flokkaskipun
eigi hér ekki við.
Lægi ekki nær að rannsaka fyrst
orsakirnar til þess, að flokkaskipunin
hefir reynst illa. Slíkt hefir komið
fyrir víðar en hér, og bendir það á,
að það muni ekki vera neitt sérstakt
fyrir þetta land, að flokkaskipun geti
gefist illa. — Hvað er flokkaskipun ?
Hún er ekki annað en hagkvæm verka-
skifting. Og hagkvæm verkaskifting
hefir í öllum greinum reynst nytsam-
leg. Öll verkaskifting er skipulag, en
skipulag reynist hvervetna betur heldur
en skipulagsleysi. Ef tvær fylkingar
ættu að berjast, hvor mundi þá lík-
legri til sigurs, sú sem hefði gott
skipulag undir góðri forustu, eða hin,
sem hefði ekkert skipulag, en hver
ryddist fram fyrir sig og hagaði sér
að öllu eftir eigin geðþótta ?
Nei, sé málið skoðað ofan í kjölinn,
þá mun það koma 1 Ijós, að hvar sem
flokkaskifting gefst illa, hvort heldur
hér eða annarstaðar, þá er það af því,
að flokkaskipunin er á skökkum grund-
velli bygð.
Fyrst og fremst á flokkaskipun að
vera um málefni, en ekki um menn.
í annan stað á flokkaskipun á þingi,
og 1 stjórnmálum yfir höfuð, að bygg-
jast á ákveðnam grundvallarskoðunum,
og að eins að ná til þeirra mála, er
svo eru vaxin, að þau standa í sýnilegu
sambandi við grundvallarskoðun flokks-
ins. Menn mega ekki setja upp stefnu-
skrár, sem ekki eru annað en alment
orðaglamur og fimbulfamb, svo alment,
að alla flokka og ólíkustu skoðanir á
einstöku málum má rúma innan
stefnuskrárinnar vébanda. Hún má
heldur ekki vera sundurlaus upptalning
einstakra mála, sem ekki tengjast
saman af neinni sameiginlegri frum-
reglu.
Loks er flokksaginn á þingi. Hann
má hvorki vera svo einstrengingslega
harður, að 1 misboðið sé samvizkum
manna og skoðanafrelsi. En hann má
heldur ekki vera svo slakur, að mönn-
um haldist uppi að brjóta ótvírætt í
bág við grundvallafskoðanir flokksins.
Það er algerð misbeiting á flokks-
aganum, að heimta af mönnum að
þeir greiði atkvæði svo eða svo í mál-
um, sem ekki standa í neinu sambandi
við stefnuskrá flokksins. Ég skal taka
dæmi: Fyrir þingi liggur tillaga um að
reisa vita, sem er bráðnauðsynlegur
bæði hafskipa umferð og fjölmennu
mótorbáta úthaldi. Ef nú þingflokkur
gerir það að flokksmáli að drepa þessa
fjárveitingu, af því að vitinn verðr að
gagna kjósendum tveggja þingmanna
úr mótflokknum, þá væri þetta ein in
versta misbeiting á flokksaga. Eða ef
flokkur á sama hátt misbeitti flokks-
aganum til að fella fjárveitingu til
nauðsynlegrar brúar á yfirferðarillu
vatnsfalli, sem fjölfarið er yfir, af því
að áin væri í kjördæmi tveggja þing-
manna úr mótflokknum, en veitti aftur
fé til að brúa ómerkilega keldu, sem
aldrei hefir neinum farartálma valdið
og ekki er fjölfarið um, bara af því að
keldan er í kjördæmi flokksmanns.
Slík dæmi má æði-mörg finna, sem
fyrir hafa komið á þingi, og það ein-
mitt í þingflokki, þeim sem hinn hátt-
virti höfundur heyrði til, og mun hanh
sjálfur hafa lotið þessum flokksaga,
Ég nefni þetta sem dæmi þess, hvernig
misbeita má flokksvaldi. Ég segi þetta
ekki svo mjög höfundinum til áfellis,
heldur öllu fremur til ámælis flokks-
skipulagi því sem hann heyrði til, og
hefði alls ekki minst á þetta, ef hann