Reykjavík - 17.08.1912, Síða 1

1R e v k \ a v t k.
Langardag' 17. Agúst 1913
XIII., 33
Ritstj.: Björn Pálsson
cand. jur.
Talsimi 34. Miðstræti 10.
Pósthólf A 41.
Heima daglega kl. 4—5.
Þingmál.
Thoretélags-samningurinn og strand-
ferðirnar. Það fréttist snemma í Maí
í vor, að Thorefélagið væri í fjárþröng
og hefði farið fram á skuldgreiðslufrest
við skuldheimtumenn sína, og að það
ætlaði að leita til landsstjórnar og
þings um uppgjöf á samningi sínum
um gufuskipaferðir. Þessa var þá get-
ið í „Reykjavík“ ogöðrum Reykjavíkur-
blöðum.
Þessi frégn sannaðist von bráðar,
því að 3. Júní reit félagið stjórnarráði
íslands, tjáði því fjárþröng sína og
skýrði frá, að það yrði að hætta til-
veru sinni (þ. e. verða gjaldþrota), ef
það fengi eigi uppgjöf á samningi sín-
um um íslandsferðir, og sótti sam-
kvæmt því um, að sér yrði gefinn upp
samningur sinn við landsstjórnina.
Jafnframt tók félagið það fram, að ef
það yrði leyst frá öllum skuldbinding-
um sínum eftir samningi þessum, þá
ætlaði það sér að halda áfram milli-
ferðum milli íslands og Danmerkur,
helzt, ef auðið væri, jafn-tíðum og nú.
Þessa málaleitun sendi svo stjórnin
alþingi í þingbyrjun, en neðri deild
setti fimm manna nefnd í málið, og
voru í henni: Guðlaugur Guðmunds-
son form., Halldór Steinsen, Jóh.
Jóhannesson, Jón Ólafsson, skrifari, og
Ólafur Briem.
Nefndin hafði töluverða fyrirhöfn
fyrir þessu máli og varð í mörgum
atriðum samdóma. Nefndin er þannig
öll á því, að réttast sé að gefa félag-
inu upp samninga, enda ekki annað
tiltækilegt eftir atvikum; telur eignir
félagsins svo veðbundnar, að engin til-
tök muni vera að félagið verði fært
um að greiða neinar skaðabætur, ef
það verði neytt til gjaldþrota.
En þá lá næst fyrir nefndinni það
vandamál, hversu auðið yrði að fá
strandferðum haldið uppi næsta ár.
Nefndin átti tal við sérstakan umboðs-
mann sameinaða félagsins (hr. Ander-
sen) og fékk þau svör hjá honum, að
það félag vildi ekkert boð gera í strand-
ferðirnar.
Stjórnin hafði ekkert gert til að fá
tilboð úr nokkurri átt og lágu því eng-
in tilboð fyrir nefndinni, og sakir naum-
leika tímans var enginn kostur að afla
sér tilboða frá erlendum gufuskipa-
félögum.
Nefndin gerði ýmislegt til að afla
sér vitneskju um og gera sór grein
fyrir, hvað aðallega ylli því, að strand-
ferðirnar bæru sig svo illa. Árangur-
inn af þessum rannsóknum varð sá,
að nefndin þykist mega fuliyrða, „að
viðkomustaðir strandbátanna séu svo
langsamlega of margir, að ekkert vit
sé í“. Þetta telur nefndin koma af
því, að útgerðarfélagið, sem kostnað-
inn ber, ráði minstu um viðkomustaði
og ferðaáætlun. „Þar er landsstjórn-
in með að áskilja viðkomustaði og fer
hún þar eftir óskum og kröfum al-
þingis. En alþingismenn hafa jafnan
reynst ótrauðir á að krefjast gufu-
skipaviðkomu, hver i sínu kjördæmi,
einatt á fráleitustu stöðum". Reynsl-
an hafi sannað, að á áætlunum strand-
bátanna sé margir þeir staðir, þar sem
ýmist er ekkert eða sama sem ekkert
að fiytja, hvorki fólk, farmur né póst-
sendingar. „Á sumum þessum við-
komustöðum er ýmist ekkert að flytja
eða þá eitt eða tvö póstkort og bréf,
stundum farmur sem fyrir fæst frá 50
aurum til 5 krónur í flutningsgjald,
og sumir eru þeir staðir, sem enginn
vinnur til að senda bát, frá úr landi
út í skipin, þegar þau koma. Sendi
skipstjóri bát í land, spyr fólkið, hvern
skollann þeir vilji; hér sé ekkert að
gera“.
Á þeim fjörðum og flóum, þar sem
landssjóður borgar háan styrk til gufu-
báta innan flóa, sleikja strandbátarnir
upp sömu hafnirnar samtíða flóabát-
unum og stundum millilanda skipun-
um og étur þannig hver frá öðrum.
Nefndin telur vist, að af 47 við-
komustöðum „Vestra“ mætti að skað-
lausu fella úr 23 viðkomustaði, nokkra
þeirra í öllum ferðunum og nokkra í
sumum. Af 26 viðkomustöðum
„Austra“ telur nefndin mega fella nið-
ur á líkan hátt að minsta kosti 9 við-
komustaði. En ef Suðurlandsskipinu
yrði slept og önnur úrræði tekin með
samgöngur við Vík og Stokkseyri,
kynni aftur að þurfa að bæta við ein-
um eða tveimur höfnum á Austur-
landi í nokkrum ferðum.
Með þessu móti mundi vinnast tími
til að láta „Austra" koma við á Horna-
firði í einum 3 ferðumogiáta „Vestra“
fara einar 2 eða 3 hraðar hringferðir,
eins og þær sem „Austri“ fer. Auð-
vitað ætti þetta eins við um hver 2
önnur strandferðaskip, sem koma kynnu
í stað „Austra“ og „Vestra". Nefnd-
in getur þess, að allar inar hröðu
hringferðir „ Austra" hafi borið sig og
oft gefið álitlegan arð.
Hér telur nefndin eina höíuðástæð-
una til þess, að strandferðirnar hafi
ekki borið sig. En jafnframt nefnir
hún þó fleiri ástæður, t. d. það, að
þegar strandbátarnir taka við vörum
úr millilandaskipunum til að flytja þær
á aðrar hafnir, þá fái bátarnir fyrir
það að eins V3 af tarmgjaldinu milli
útlanda og íslands; þetta sé of lítið,
enda engin frágangssök að láta greiða
ofurlítið aukafarmgjald fyrir slíkar um-
fermdar vörur; það munaði viðtakend-
ur litlu i samanburði við hagræðið við
að fá vörurnar á höfn til sín. „Safn-
ast þegar saman kemur", ogþetta gæti
dregið skipsútgerðina svo að talsverðu
munaði. Farþegagjald milli næstu
hafna einatt alt of lágt; ekkert vit í,
að hafa fargjald farþega á strandbát-
unum eina 50 aura milli hafna, þar
sem flóabátarnir taka kr. 1,50 til kr.
2,00. En öllu þessu sé auðgefið að
kippa i lag.
Suðurlandsbáturinn („Perwie") hefir
verið stærsti ómaginn, og fullreynt, að
ekki er vit í að halda þeim ferðum
uppi. Áður bent á, að „Austri" gæti
tekið Hornafjörð, sem er engin vand-
ræða höfn, ef viðkomustöðum hans
öðrum er fækkað.
Fyrir þinginu liggur beiðni frá Rang-
æingum og Árnesingum um, að láta
stóran mótorbát ganga milli Víkur,
Vestmannaeyja, Stokkseyrar (Eyrar-
bakka) og Reykjavíkur. í þessu virð-
ist nefndinni mikið vit, hvort heldur
sem yrði ofan á, að landssjóður kost.-
aði þessar mótorbátsferðir, eða þá hitt,
sem lægi öllu nær, að landssjóður
styrkti þessar sýslur til að halda sjálf-
ar úti mótorbátnum, eða jafnvel að
hann gæfi þeim lientugan mótorbát
(Disel-motor) og önnuðust þær svo
sjálfar ferðirnar ásamt Vestur-Skafta-
fellssýslu. Hver kosturinn af þessum
þremur, sem tekinn yrði, myndi verða
landssjóði miklu ódýrari, heldur en
Suðurlandsbáturinn.
Þetta tekur nefndin fram til bend-
inga við væntanlega samninga.
Annars sér meirihluti nefndarinnar
engan annan veg út úr ógöngum þessa
máls, en að fela stjórninni að leita
samninga eins og bezt hún getur um
um strandferðir næsta ár. En þar sem
ferðirnar mundu takmarkast stórum
við það, að Suðurlandsferðirnar og Ham-
borgarferðirnar falla burt, þá vill meiri-
hlutinn láta 40,000 kr., eða því sem
næst, nægja til strandferðanna, og legg-
ur því til:
1. Að Thorefélagið sé leyst frá sam-
ningi pess 7. ágúst 1909 frá lok•
um þessa árs.
2. Að stjórninni sje fálið að leita
fyrir sér um samninga, hvar sem
liún getur, um strandferðir, svo
göðar sem kostur verður á, án
þess að verja til þess meiru
fje en svo, að eigi fari að stór-
um mun fram úr 40,000 krónum.
Um alt þetta mál er öll nefndin sam-
dóma, nema niðurlagsatriðin (úrræðin).
Þar er minnihlutinn (Jón Olafsson) á
öðru máli. Bendir hann á, að uppgjöf
sú, sem félagið biður um, nái einnig
til Hamborgarferðanna. „Ferðir þessar",
segir hann, „hafa bakað félaginu tjón;
en verzlunarstétt íslands mun þykja
einkar-meinlegt að missa þær, án þess
að neitt annað samband við Þýzkaland
komi í staðinn. Var fyrir nokkrum
árum vakið máls á því, að millilanda-
skip Sameinaða íélagsins skytust til
Lúbeck frá Kaupmannahöfn, meðan
þau dvelja þar ferða á milli. Þetta er
ekki langur vegur, 12 stunda ferð,
ámóta langt og héðan til Stykkishólms,
en þangað skreppa millilandaferðaskipin
hér oft fyrir minni farm heldur en 1
Lubeck mundi fást“. Borgarráðið í
Lúbeck hafði látið í Ijósi, að það vildi
undanþiggja íslandsskipin hafnargjöld-
um, ef þau kæmu þangað. Lubeck sé
ódýr staður að sigla til og liggi mæta
vel við útskipun varnings hvervetna
frá Þýzkalandi. Nefndin hafi fengið
vitneskju frá Handelsbanken í Kaup-
mannahöfn um, að hann vilji stuðla að
því,aðfélagið haldiuppi milliferðum milli
íslands og Danmerkur; en Handels-
banken er sá sem mest á hjá félaginu
og vill hjálpa því til að rétta við og
halda áfram, ef það fær uppgjöf á ís-
lands-samningnum.
Minnihlutinn vill því binda uppgjöf-
ina því skilyrði, að ef félagið haldi eigi
við Hamborgarferðum, þá láti það skip
sín skreppa í nokkrum ferðum frá
Kaupmannahöfn til Lúbeck.
XIII., 33
í annan stað er minnihlutinn þeirrar
skoðunar, að rétt væri af landinu að
reyna að reka sjálft strandferðir sínar,
og vill, að það leigi til bátana „Austra0
og „Vestra", ef þeir fást á leigu, en
kaupi þá ella; bátarnir voru bygðir
fyrir 2—3 árum, og var þá ódýrt að
byggja skip. Þeir kostuðu þá hvor um
sig 169,000 kr., en eru nú 180,000
kr. virði, eftir því sem skip hafa hækk-
áð í verði. En félagið kveðst vilja
vinna það til, að selja landinu bátana
fyrir það sem það gaf fyrir þá, og með
sömu afborgunarkjörum (10 ára), ef
það losnar við samninginn, og býður
þó Gstasiatisk kompani nú íélaginu
180,000 kr. fyrir hvorn bát. Nú standa
skip í geysiháu verði um allan heim,
og skipaskortur svo mikill í heiminum,
að útlend blöð ensk, dönsk og amerísk
telja, að það muni taka skipa-
smiði heimsins 2—3 ár að minsta
kosti, að fullnægja eftirspurninni. At-
vik liggja því þannig til, að telja má
alveg víst, að auðið væri að selja bát-
ana aftur eftir 1—2 ár fyrir sama verð
sem nú væri gefið fyrir þá. Hættan
væri því engin að kaupa bátana nú
og reyna eitt eða tvö ár, hvernig út-
gerðin bæri sig. Tækifærið er nú svo
hagfelt sem framast má verða, til að
gera tilraunina, og öll líkindi til, að
margir áratugir muni líða áður en
sviplíkt tækifæri býðst aftur. Slík skipa-
ekla, sem nú er nýbyrjuð, er næsta
fágæt, en víst hátt verð næstu tvö ár.
Þá gerir minni lilutinn grein fyrir,
hvernig hann hafi hugsað sér einfalda
og kostnaðarlitla stjórn útgerðarinnar,
og nefnir þá staði, er sleppa mætti af
áætlun eftir einhuga áliti nefndarinnar.
Tillögur minnihlutans eru:
1. Að Alþingi veiti stjórninni heim-
ild til, að gefa Thorefélaginu upp
samning sinn með þeim skilyrðum:
a) að félagið fari nokkrar ferðir
eftir ákvörðum Stjórnarráðs-
ins milli Liibeck og Kaup-
mannahafnar á millilanda-
skipum sínum.
b) að félagið annaðhvort leigi
landssjóði skipin „Austsa“ og
„ Vestrau með því verði, er
stjórnin telur aðgengilegt, eða
selji landssjóði skipin þannig,
að landssjóður gangi inn í
kaup félagsins á þeim með
þeim skilyrðum um afborganir
o. s. frv. sem félagið nýtur nú
sjálft.
2. Að landssjóður leigi eða kaupi
skipin „Austra“ og „ Vestra“ og
halai þeim út á landssjóðs kostn-
að, og sje landsstjórninni heimilt
að nota til þess þá fjárupphœð,
sem nauðsynleg er, og fá þá upp-
hæð að nokkru eða öllu að láni,
ef á þarf að halda. J. Ó.
Einar Mikkelsen.
Frá honum er mikið sagt í dönsk-
um blöðum. Hafa þeir félagar ratað
í margar raunir, en árangurinn af för-
inni virðist harla lítill. Jú, eftir á að
hyggja, Peary-land kvað ekki vera
eyja heldur áfast við Grænland.