Reykjavík - 07.06.1913, Blaðsíða 1

1R e^p kj av tk.
Liaugardag 7. .1 úní 1913
XIV., 24
Ritstj.: Björn Pálsson
cand. jur.
Talsími 215. Kirkjustræti 12.
Pósthólf A 41.
Heima daglega kl. 4—5.
jHiSnrmáls-jriðnn.
II.
Dönsk örnefni á íslandi. Út af
Breiðdal í Suður-Múlasýslu liggur all-
mikið sker, 5 mílur (20 sjómílur) und-
an landi. Það heitir Geirfuglasker.
Þar var geirfugl fram í byrjun
síðustu aldar. Árið 1859 ferðað-
ist Eiríkur Magnússon austur á land
fyrir Englending, til að vita, hvort enn
lifði Geirfugl í skerinu; en hoDum gaf
aldrei út um sumarið. Danir nefna
skerið HvalbaJc eftir lögun sinni, og
hefir það nafn smeygt sér inn í íslands-
lýsing Þorv. Thoroddsens (j afnframt rótta
nafninu þó).
Á Austurlandi var nefnt Geirfugla-
sker í ungdæmi mínu, og man ég fyrst
glögt eftir að ég heyrði talað um það
or ég var 9 ára, sumarið sem Eiríkur
var eystra, því að hann dvaldi þá um
hríð hjá föður mínum. En nú síðari
árin, er ég hefi komið austur í átt-
haga mína, heyrði ég alla nefna,Hval-
bak; var það karlkent hjá sumum
(Hvalbakur), en kynlaust hjá öðrum.—
Skerið hefir frá alda öðli heitið Geir-
fuglasker, og er engin þörf á að láta
danska sjómenn endurskíra það fyrir
oss eða uppnefna það. Ættum vér
ekki að apa það eftir, heldur halda ís-
lenzka nafninu. Og þess vil ég biðja
blöð vor og sjómenn, bæði hér og
eystra, að nefna skerið Geirfuglasker,
eins og það heitir.
Málarar afskræma málið. — Þeg-
ar menn biðja málara að mála fyrir
sig nafnspjald eða auglýsingu, ættu
þeir vandlega að gæta þess, að nöfn
og önnur orð, sem mála skal, sé skrif-
uð upp vandlega rétt fyrir málarann,
því að góðir málarar geta verið af-
dæma-afieitir stafsetningarmeistarar.
Ólafur kaupmaður Amnndason er
öllum bæjarbúum að góðu kunnur.
Hann skrifar góða rithönd og ritar
bæði skýrt og rétt: Ólafur Amunda-
son, því að hann veit, hvað faðir hans
hét. En er hann fær nafnspjald málað
á verzlunarbúð sína, þá afbakar málar-
inn það, og málar: Ámundarson, eins
og faðir Ólafs hefði heitið Ámundr, en
eigi Ámundi. Það er of mikil góð-
menska af Ólafi, að þola málaranum
að afskræma föðurnafn sitt. Hann á
að láta málarann mála spjaldið upp
aftur og mála nafnið rétt — alveg
endurgjaldslaust.
— Ein snyrtilegasta og stærsta fata-
verzlunin hér í bænum hefir látið mála
í gluggana á efra lofti hjá sér: „stærðsta
úrval". Ég geng þar hjá daglega og
fæ sting í brjóstið í hvert sinn sem
ég sé þetta hneyksli „stærðstu". Lýs-
ingarorðið er stór, miðstig stœrri, efsta
stið stérstr. ð-ið í stærð er afleiðslu-
ending til að mynda það nafnorð, en
á hvergi heima í lýsingarorðinu. Stór
— stærri — stærstur alveg eins og
langr — bngri — lengstur (en ekki:
lengdstur, þótt nafnorðið sé lengd).
Th. Thorsteinsson & Co. er of prúð-
mannleg verzlun til þess að þola slíkt
afskræmi í glugga sínum, eftir að at-
hygli eiganda er vakin á því. Það er
óþolandi að leyfa málaranum að gera
þannig verzlun sína að athlægi.
— Ýmsir menn, sem eru Gunnlaugs-
synir, skrifa sig „Gunnlögsson". Eng-
inn íslendingur hefir enn heitið Gunn-
lögur, en Gunnlawgur er algengi nafn
og rammíslenzt (Gunnlaugur Orms-
tunga).
Misþyrming á málinu. Þeir sem
ganga inn á Öskjuhlíð, verða varir
auglýsinga, sem upp eru festar hér og
þar fram með veginum. Á þeim standa
þessi óskiljanlegu orð: „Gœtið ykkar
á lestinni!“ Þau geta eftir orða-
laginu að eins átt við menn, sem eru
á vagnlest. En af hverju er viðsjár-
verðara að aka vagni þar enn annar-
staðar? Eða er þetta ekki viðvörun
til verkamannanna á járnbrautarvögn-
um hafnargerðarinnar? Og sé svo,
hví er þá auglýsingin ekki fest upp í
sjálfum vögnunum eða á þeim? —
Þetta var óskiljanlegt.
En svo fræddi einhver mig um það,
að þetta væri hafnargerðar-tungumál,
sem mun vera alveg nýtt tungumál í
heiminum; þetta væri stýlað til fólks,
sem væri á gangi nærri járnbrautinni
eða þyrfti eða vildi ganga yfir um
sporið, og merkingin ætti að vera:
„Gœtið yðar fyrir lestinni* eða
„ Varið yður á vögnunum".
Það er ofdirfð af hr. Kirk að fara
að reyna atð skrifa íslenzku eftir svo
örstutta dvöl hór. Hann hefði átt að
snúa sér til verkfræðingsins, skóla-
gengins manns, sem hann hefir í sinni
þjónustu, eða jafnvel til fáfróðasta dag-
launamannsins, sem hjá honum starfar.
Enginn þeirra hefði látið slíkt hneyksli
fara sér úr munni eða penna.
„Húsvanr“ er gott íslenzkt orð, og
er haft um hross, hest eða meri, sem
ekki er vant að láta liggja úti á gadd-
inum á vetrum, heldur hýsa. Þetta
er alkunnug og eðlileg merking orðs-
ins, eins og það er tíðkað í málinu.
En á Þriðjudaginn (3. þ. m.) stendur
auglýst í „Vísi“ : „Hfisvön stúlka ósk-
ast á fáment heimili í Reykjavík". —
Af því að ég veit ekki til, að það sé
vandi að láta vinnukonur né aðrar
stúlkur ganga á gaddinum eða liggja
úti hér á landi, furðaði mig á þessu
orðalagi. Hér er víst engin stúlka til
í landinu, sem ekki er „húsvön".
„Réð“ en ekki „réði“ er þátíð
rétt af ráða. Sögnin hefir sterka
beyging, þ. e. eintala þátíðar er ein-
kvæð (ein samstafa).
Þessar sagnir beygjast alveg eins:
blása, blæs, blés, blásið
gráta, græt, grét, grátið
láta, læt, lét, látið
ráða, ræð, réð, ráðið.
Talsvert títt er farið að verða að
segja og rita réði fyrir réð í þátíð.
Þannig t. d. í Lögréttu 4. þ. m. í grein
um „dönsku stjórnarskiftin“ á 3. bls.
— Að myndin „réði“ sé r'óng, má
meðal annars sjá á því, að nútíð (ræð)
er einkvæð; en einkvæð nútið er ekki
til í sögnum með veikri beygingu,
nema um 100 sögnum, sem enda í
nafnhætti á -ja (telja, hylja, flýja,
skilja o. s. frv.). Nú er ráða einkvætt
í nútíð (rœð) og endar á -a, en ekki
-ja í nafnh., og beygist því sterkri
beygingu, og því er einkvæða myndin
í þátíð (réð) rétt, en tvíkvæða myndin
(réði) röng.
Rangsett tilvísunarorð. í grein
eftir séra Hallgrím Thorlasíus (í ísaf.
4. þ. m., 3. bls. 3. dálki) kemur fyrir
kostulegt dæmi þessa, svipað því sem
ég gat um í síðasta blaði. Þar stend-
ur svo: „ýmsum heiðursmönnum er
jafnvel borinn þjófnaður á brýn og
hvers konar varmenska, er jafnan hefir
farið sæmdarorð af“. Eftir réttum
málskipunarreglum verður að skilja
þetta svo, að jafnan hafi farið sæmdar-
orð af varmensku. En auðvitað hefir
inn heiðr. höfundur ekki ætlað að
segja jbað.
— í sömu grein (á 4. dálki 3. bls.)
er sagt: „miklu fleiri en ég renni
gruniííw á“. Þetta er vafalaust rang-
mæli; enda hefi ég aldrei fyrri heyrt
það nó séð. En „að renna grun
(þáguf. eint.) í eitthvað" er rétt mál
og altítt.
Ofaukið. „Hversu oft er eigi búið
að sýna fram á“ (ísaf. 4. þ. m. l.bls.).
„Eigi“ er hugsunarrangt; það er danskt,
og því er ofaukið í slíkum setningum.
Hugsum oss setningu eins og þessa:
„Hve oft hafa spár hans eigi reynst
sannar!“ Hvernig á að skilja hana?
Og hvernig á eigi að skilja hana?
Hvað á að bjóða upp? í Lög-
birtingablaðinu 5. þ. m. stendur svo í
uppboðsauglýsingu: „verður vélarbát-
ur«n Víta. . . eign ungfrú Vítu Rost-
gaard, boðin upp og seld“. Hvað á að
selja? Vélarbátinn eða ungfrúna?
„Hólar“ er fleirtala, og því á að
segja „Hólar komu í nótt“, en ekki:
„Hólar kom í nótt“, eins og Vísir
sagði í gær.
J. Ól.
Fyrirætlanir Vilhjálms Stefánssonar.
Frá því er skýrt í ensku blaði, að
landi vor Vilhjálmur Stefánsson fari á
tveim skipum í rannsóknarferð sína.
Robert Barlett, sá er stjórnaði „Roose-
velt“, skipi Peary’s, þá er hann fann
Norðurheimskautið, verður stýrimaður
hjá Vilhjálmi. Vilhjálmur ætlar að
dvelja í norðurhöfum þangað til 1916
að minsta kosti. Leiðangur þessi er
aðallega farinn í því skyni að komast
að raun um hvort nokkuð sé hæft í
því að meginlandið nái norður til heim-
skautsins, og að gjöra vísindalegar at-
huganir, gjöra uppdrátt af ókönnuðum
svæðum og kynnast siðum Eskimóa.
Þeir fólagar hafa með sér tæki til
þráðlausrar firðritunar.
XIX., 24
Drekkið
EgilsmjöA og; Maltextrakt frá
iiiiilenclri
ölgerðinni
„jlgli Skallagrímssyni“.
Ölið mælir með sér sjálft.
Sími 390.
Ingólfshúsið.
Ingólfsnefndin — sem allir kannast
við — hefir nú loks eftir 6 ára tíma
gefið almenningi skýrslu um hag sam-
skotasjóðsins til Ingólfsmyndarinnar,
og er hún þannig :
S k ý r s l a
um hag Ingólfs-samskotasjóðsins
31. Desember 1912.
Tekjur:
Peningagjafir (áður en byrjað
var á lotteríi).................Kr. 4468,22
Ágóði af tombólu í Marz 1907 — 1207,53
(Óseldar gjafir til tombólu :
1. Málverk eftir Ásgrím Jóns-
son, en borgun upp í það er
fengin 60 kr., sem eru geymdar
í sérstakri sparisjóðsbók. 2.
Vasaúr).
Vextir af samskotafé...............— 237,62
Fyrir sölu á fyrirlestri Guðm.
Finnbogasonar....................— 44,15
Gjafir til Ingólfsbússins (efni,
lóð o. fl.)......................— 3435,94
Andvirði 2442 seldra lotteríseðla — 4884,00
Leigutekjur af Ingólfshúsinu . — 1610,00
Eftirstöðvar af veðdeildarláni til
Ingólfshússins(upphafl.5000k.) — 4421,10
Kr. 20308,56
Gjöld:
Útgáfukostnaður á fyrirlestri
Guðm. Finnbogasonar .... Kr. 127,85
Borgað Einari Jónssyni upp í
greiðslu fyrir Ingólfsmyndina — 5000,00
Ýmislegur kostnaður.............— 530,60
Byggingarkostn. Ingólfshússins — 11655,76
(Að meðtaldri lóð kr. 976,00).
Viðhald hússins, vatnsæðar,
skattar o. fl.................— 523,28
Vextir af láni til hússins ... — 1163,70
Kostnaður við lotteriið (sölu-
laun o. fl.)..................— 843,41
Peningar i sjóði................— 463,96
Kr. 20308,56
Jafnframt hefir hún sent áskoranir
til fjölda margra manna um að taka
að sér sölu á lotterí-seðlum, og býst
nefndin við, ef salan gengur greiðlega,
að hægt verði að draga um húsið
2, Janúar 1914. Sumir kynnu að hafa
búizt við að bráðum færi að koma að
því að Ingólfsmyndin yrði reist. En
svo er ekki, og það á sjálfsagt langt
í land enn. Neíndin hugsar ekki hærra
en að reyna að koma í íramkvæmd
drætti um Ingólfshúsið, og til þess
þarf hún nú ca. 4000 kr. í viðbót við
það sem áður hefir verið gefið.
Áður en nefndin byrjaði á lotteríinu
höfðu farið fram samskot til minnis-
varðans. Námu þau, samkv. skýrslu
nefndarinnar, kr. 4468,22. Auk þess
fékk sjóðurinn í ágóða af tombólu 1907
kr. 1207,53, og vexti af samskotafénu
telur nefndin kr. 237,62. Samtals hafa
þá komið í minnisvarða-sjóðinn, fyrir