Reykjavík - 12.07.1913, Blaðsíða 1

1R k í a v t h.
Laugardag' 13. Jitlí 10X3
XIV., 29
Ritstj. Kr. 1 ^innet
Laugaveg 37.
Heima kl. 7—8 siðd.
Feluleikurinn.
Brot úr íslenzkri stjórnmálasögu.
Eftir próf. Lárus H. Bjarnason.
II.
Því var lýst í síðasta tbl. „Rvíkur"
hversu hr. H. Hafstein sprengdi
Heimastjórnarflokkinn í þingbyrjun,
eftir að hann hafði setið um líf hans
í meira en ár.
Hér skal nú lýst hinum grómlausa
undirbúningi hans og aðstoðarmanna.
Er þá fyrst til þess að taka, að
Heimastjómarþingmenn stofnuðu í
þinglok 1911 til allslierjar sambands
Heimastjórnarmanna um land alt, og
settu sér jafnframt lög og stefnuskrá,
og kusu sér flokkstjórn. Við hr. H.
Hafstein_ vorutn,- meðal annara, báðir
í stjórninni.
Efst á stefnuskránui var : „að ná,
þegar færi gefst, samningum við Dani
um ríkisréttarsamband íslands og Dan-
merkur á sama grundvelli og Heirna-
stjórnarflokkurinn hélt fram á alþingi
1909“, en seinasti liður stefnuskrár-
innar hljóðaði svo : „að hafa sem allra
•bezt samtök og samvinnu um tilgang
þenna“.
Flokksstjórn sú, miðstjórnin, er
kosin var í þinglok 1911, skyldi gegna
stjórnarstörfum til loka nœsta alþingis
eða til þingloka 1912.
Um verkahring miðstjórnar var
meðal annars ákveðið : „Komi fyrir
milli þinga óvænt verkefni, er til flokks-
ins tekur, svo sem þingkosningar eða
annað álíka mikiivægt, ræður mið-
stjórnin fyrir aðgjörðum sambandsins
í því máli. Til allra íramkvæmda,
er miklu varða fyrir sambandið, skal
miðstjórnin leitast við að hafa sam-
ráð við fulltrúa og stjórnendur sam-
bandsdeildanna eftir því, sem við verð-
ur komið með samtali og bréfaskrift-
um“. Auk þess skyldi miðstjórnin
„hafa trúnaðarmenn í þeim bygðar-
lögurn þar sem ekki myndast deildir"
og skyldú Heimastjórnarþingmenn vera
sjálfkjörnir trúnaðarmenn miðstjórnar.
Upp á þetta vorum við hr. H. Haf-
stein, auk 5 annara, kosnir í miðstjórn
flokksins, og var ég kosinn formaður
stjórnarinnar.
Ég bið það haft í huga við lestur
eftirfarandi lína, að vér miðstjórnar-
menn áttum ekki að eins samkvæmt
hlutarins eðli, heldur og samkv. tví-
mælalausum bókstaf laganna að vera
brjóst, heilt brjóst, flokksins, og skyldum
þó jafnframt vinna með hreinskilni að
tiJgangi flokksins með þingmönnum
vorum og öðrum trúnaðarmönnum
flokksins um öll meiriháttar mál.
III.
Nefnd lög voru ekki orðin ársgömul,
þegar það kom í ljós, hvern skilning
hr. H. Hafstein lagði í kosningu sina
sem einn af aðal-trúnaðarmönnum
Heimastjórnarflokksins og í hreinskilna
samvinnu við aðra trúnaðarmenn
flokksins.
Það sást á bræðingnum sæla og
launungarskjalitm alræmda frá Apríl
1912. En af því, hvað til stóð, fékk
ég fyrst fregnir fyrir munn hr. Jóns
Magnússonar 6. Apríl 1912.
Þann dag átti hr. Jón Magnússon
stundartal við mig á heimilí mínu,
kl. 6—7 síðdegis. Hr. J. M. sagði
mér, að einn af helztu Sjálfstæðis-
mönnum hefði orðað það við sig að
Sjálfstæðisflokkurinn væri fús til sam-
komulags við Heimastjórnarflokkinn
um sambandsmálið. Sjálfstæðismenn
væru fúsir til að falla frá frumvarpi
þeirra á alþingi 1909 og til að hallast
að frumvarpi vor Heimastjórnarmanna
það ár, en óskuðu þó „einhverra lítil-
fjörlegra breytinga eða viðauka", svo
sem að Danir mættu ekki gera hér
hervirki án samþykkis íslendinga, eða
íslendingum leyfðist að hafa sendimann
við hlið utanríkisráðherrans í Kaup-
mannahöfn. Ég réði hr. J. M. til
að afla sér slcriflegra, nafnfestra til-
boða frá Sjálfstæðismönnum, er svo
skyldu rædd með miðstjórnarmönnum
vorum og öðrum áhrifamönnum flokks-
ins, en varast skyldi að lofa nokkru
af vorri hendi. Hr. J. M. var von-
daufur um að sér mundi lánast að fá
nafnfest tilboð, en sagði sjálfgefið, að
ekkert yrði afráðið af vorri hendi, fyr
en miðstjórn vorri hefði gefist kostur
á að ráða ráðum sínum.
12. Apríl hitti hr. J. M. mig aftur
að máli á heimili mínu, og sagði alt
standa við sarna. Ég réði nú, að þar
til gefnu tilefni, til þess að lengra yrði
eigi farið fyr en miðstjórn vorri hefði |
gefizt kostur á að taka afstöðu til
þessara málaleitana, en hr. J. M. mælt-
ist undan því að málinu yrði hreyft
í miðstjórn að svo stöddu, en lofaði
hins vegar þvi, að ekkert skyldi verða
„afgjört“ án vitundar vor miðstjórnar-
manna.
14. Apríl kom hr. J. M. til mín í
síðasta sinni, sagði skriflega uppástungu
væntanlega frá Sjálfstæðismönnum og
bætti við : „Ég skal koma með hana
óðara tilj þín“. Hann lofaði því í
samfundalok, að málið skyldi lagt fyrir
miðstjórnina, er „præleminaria“ þ. e.
undirstöðu-samkomulag, væri íengið.
En sVo vildi það óhapp til, að hr.
J. M. lagðist 1 rúmið í bili, en varð
þó, sem betur fór, heill heilsu skömmu
eftir að launungarskjalið varð til.
17. Apríl átti hr. H. Hafstein tal
við mig á heimiii mínu.
[Framh.].
Frá Alþingi.
Launahækkunarfrv. stjórnarinnar.
Því ' var tekið mjög- kuldalega í
Neðri deild. Tóku margir til máls.
en enginn mælti því liðsyrði, að undan-
teknum ráðherra. Stakk þetta mjög
í stúf við viðtökur þær, er á síðasta
alþingi voru veittar frumvarpinu um
hækkun á launum (þingkaupi) þing-
mannanna sjalfra. Þá var ekki minst
á neina fátækt og því síður á Ame-
riku-ferðir. Verður þó eigi á móti því
mælt, að í frumvarpi stjórnarinnar er
réttilega farið fram á ýmsar þær hækk-
anir, er bæði sanngirni mælir með og
nauðsyn rekur til. En því miður hefir
stjórnin ekki iátið sér nægja að fara
eingöngu fram á þessar sjálfsögðu
launahækkanir, heldur hefir hún tekið
upp í frumvarpið sæg annara launa,
sem sumpart er alveg óþarfi og alveg
rangt að hækka, og sumpart að skað-
lausu má láta bíða betri tíma. En
að hagur landsins hafi versnað svo
síðan árið 1911, að vér eigi höfum
nú ráð á að gera t. d. kennurum
sama réttlætisverkið og þá þingmönn-
um — það nær auðvitað engri átt.
Vonandi skilur nefnd sú, er um málið
fjallar, sauðina frá höfrunum, en sker
ekki alt niður við sama trogið af
handahófi og í eina þvögu.
Þessir voru kosnir i nefndina: Guðm.
Eggerz (form.), Sig. Sig., M. Kristjánss.,
Ben. Sveinsson, Ól. Briem.
Fánamálið.
Um það urðu nokkrar umræður.
Lárus H. Bjarnason hélt hina snjöllu
tölu fyrir íslenzkum heimafána, sem
birtist í heild sinni á öðrum stað í
blaðinu.
Bjarni frá Vogi vildi hafa fullveldis-
fána, fána er vér gætum hafið við hún
á öllum höfum, utan Danaveldis og
innan, en þótti sem vér viðurkendum
að vér eigi hefðum ríkisrótt ef vér
létum oss nægja minna.
BáðJierra tók fram, að ein af afleið-
ingum þess að vér eigi höndluðum
„uppkastið" væri sú, að vér nú ætt-
um-að búa við stöðulögin, og gætum
því alls ekki samið lög í þessa átt.
Magnús Kristjánsson vildi að áður
en samþykt væru nein fánalög, þá
væri borið undir þjóðina hvernig hún
kysi að gerð fánans yrði.
Ýmsir aðrir tóku til máls, og var
kosin nefnd í málið. í nefndinni sitja:
L. H. B., E. J., E. P., Kr. J., Sk. Th.
Breyting á stjórnarskránni.
Bjarni frá Vogi, Skúli Thoroddsen
og Benedikt Sveinsson eru flutnings-
menn frumvarps um stjórnarskrár-
breytingu, og er þar meðal annars
gert ráð fyrir að afnumdir séu kon-
ungkjörnir þingmenn, og sé tala þing-
manna 36. Kosningarréttur er rýmk-
aður mjög, og konum veittur hann.
Ríkisráðsákvæðið er felt burtu.
Umræður urðu all-langar um frum-
varpið og tóku ýmsír til máls. Þar
á meðal aðal-höfundur þess Bj. f. Vogi,
L. H. B., J. Ól. og Sk. Th. Ennfremur
ráðherra, sem gat þess, að konungs-
staðfesting mundi ófáanleg, ef numin
væru burtu orðin „i ríkisráði", meðan
eigi væru enn komnir á sambands-
samningar milli landanna,
Nefnd kosin : L. H. B. (form.), Jón
Magn., P. Jónsson, Bj. fráVogi, St. St.,
Jóh. Jóh. og J. Ól.
Nefndir sitja nú eigi all-fáar á rök-
stólum og fjalla um þetta helzt (auk
þess, sem áður er sagt):
Frumvarp um tekjuskatt, um fast-
XIX., 29
Drekkið 'Vl
Egilsmjöð og INlaltextrakt frá
iniileiidLu.
ölgerðinni
„yigli Skallagrimssym".
Ölið mælir með sér sjálft.
Sími 390.
eignaskatt, um jarðamat, um vörutoll,
um vitagjöld, um sparisjóði, um ættar-
nöfn, um býlanöfn, um fiskiveiðaeftirlit,
um landhelgissjóð o. fl. o. fl.
Þeir eru fjórir nú á alþingi.
Sambandsflokkurinn. í honum eru
þessir 12 þingmenn : Bj. Þorláksson,
E. Jónsson, G. Björnsson, H. Hafstein,
Jóh. Jóhannesson, Jón Magnússon, M.
Andrésson, M. Kristjánsson, Matth.
Ólafsson, Sig. Stefánss., St. Stefánss.,
Stgr. Jónsson. í bandalagi við þá er
Kr. Jónsson.
Bændaflokkurinn. Hann á sér einnig
12 liðsmenn. Þöir eru : Einar Jónss.,
Guðj. Guðlaugsson, Ilákon Kristóferss.,
Jón Jónatansson, Jósef Björnsson, Ól.
Briem, Pétur Jónsson, Sig. Sigurðsson,
Stef. Stef. (Eyf.), Tryggvi Bjarnason,
Þorleifur Jónsson.
Heimastjórnarflokkurinn. í honum
eru þessir 8: Eggert Pálsson, Eiríkur
Briem, Guðm. Eggerz, Halld. Steinss.,
Júl. Havsteen, Lárus H. Bjarnason,
Jón Ólafsson, Jón Jónsson.
Sjálfstœðisfiokkurinn. í honum eru
þingmennirnir: Ben. Sveinss., Bjarni
Jónsson, Björn Kristjánsson, Kristinn
Daníelsson, Skúli Thoroddsen.
Utan flokka eru : Sig. Eggerz (sem
hallast að Sjálfstæðisflokknum og Valtýr
Guðmundsson (sem líka hallast — en
hvert ?).
Um tvo fyrstnefndu flokkana er það
að segja, að annar þeirra (Samb.fl.) á
að þakka tilveru sína á þessu þingi
vœntanlegri samvinnu í vœntanlegu
máli einhvern tíma í væntanlegri (eða
ef til vill óvæntanlegri) framtíð. — En
hinn (Bændafl.) virðist ekki annað en
„samábyrgð“.
ðjriðiírinn á galkanskaga.
Símað frá Khöfn 9. Júlí.
Fregnir af Balkanskaga óábyggi-
legar. - Grikkir virðast signrsælir,
en Serbar fara halloka.
orvaíóur cTáísson
læknir,
sérfræðingur í meltingarsjúkdómum.
Laugaveg 18.
Heirna kl. 10—11 árd.
Talsímar 334 og 178.