Suðurland - 14.03.1914, Blaðsíða 2

152
SUÐURLAND
legu vinfengi, eða til þess að reyna
á eftir að baða sig í náðargeislum
valdasólarinnar.
Sé þingið svo skipað, að þetta ráði
mestu, er vandfenginn sá maður í
ráðherrasæti er fari vel með vald
sitt. En ef þingið þekkir og gerir
skyldu sína, og gefur ekki ráðherra
of lausan tauminn, getur alt farnast
þolanlega þó ekki hafl hepnast sem
best ráðherravalið. Þetta þurfa kjós-
endur meðal annars að hafa í huga
og leggja þingmannaefnum á hjarta.
Fánamálið.
Hún hefir hljótt um sig ennþá
fánanefndin, ekkert. heflr enn heyrst
frá henni nema auglýsing, þar sem
hún biður um tiliögur um gerð fán
ans. Einn nefndarmanna, Jón Jóusson
dósent er nú farinn til útlanda.
Suðurland hefir fyrir sitt leyti tví-
vegis orðið við tilmælum nefndarinn-
ar um það að minnast ekki á málið
meðan nefndin hefir ekki látið uppi
álit sitt, og telur það rétt að blöðin
geymi sér umræður um málið þang-
að til. En þar sem Suðurland og
fleiri blöð hafa til þessa orðið við til-
mælum nefndarinnar, ætti pefndinni
ekki að koma á óvart þó blöðin mælt-
ust til þess að hún Jéti álit sitt koma
fram svo fljótt sem unt er. Væntan-
lega hefir nefndin nú fengið svör við
fyrirspurnum sínum umj gríska fán-
ann.
Ekki hetir Suðurlandi þótttakaþvi
að taka upp ‘þykkjuna fyrir Bænda-
flokkinn útaf því að gengið var fram
hjá honum við skipun nefndarinnar.
En fróðiegt verður á sinum tíma að
heyra ástæður ráðherra fyrir því að
svo var gert. Ef til vill þykir stjórn
inni ekki taka því að telja þennan
flokk með hinum. Kosningar næstu
sýna hvort þjóðin er henni þar sams
hugar.
G. M, og Forðagæslulögin.
Suðurland þakkar fyrir grein G. M.
í síðasta blaði um forðagæslulögin,
enda þótt það sé hinum heiðraða höf.
ekki samdóma. Það er gott að fá
að heyra andmæli og aðfinnslur
manna við lög sém svo mjög taka
tii almennings som þessi, og af að
finnslunum geta oft síðar leitt breyt
ingar til bóta.
En ekki getur Suðurland gert mikið
úr þeim mótbárum sem hinn háttv.
höf. ber fram gegn lógum þessum,
og þykir þó rétt að svara þeim nokkr
um orðum.
Höf. efast um að lögin nái fremur
tilgangi sínum en horfellislögin gömlu,
og byggir þá skoðun sína fyrst og
frerast á því, að lögin veiðí erfið til
framkvæmda, og að þau skerði frelsi
einstaklingsins til að bjarga sér sjálfir.
Það er rétt að framkvæmd þessara
laga er umsvifameiri en framkvæmd
hinna eldri iaga, en það er kostur en
ekki ókostur, því, því aðeins að forða
gæslustarfið sé frainkvæmt með vand
virkni og nákvæmni, getur það oiðið
að liði en annars ekki. En svo um
fangsmikið og ervitt er starfið ekki,
að ekki megi sæmilega vinnast, of
nokkur alúð er við lögð. Það er þegar
sannað af reynslunni í þeim sveitum
þar sem veruleg rækt hefir verið lögð
við þetta starf.
Það er ekki -rétt að lögin skerði á
neinn hátt frelsi einstaklingsins til að
hjálpa sér sjálfum. Pau veita honum
einmitt bæði hvöt og leiðbeining til
þess, og gerá tilraun tií að tryggja
þftð að hann hjálpi sér sjálfur fyr en
það er uin seinan. Og þót.t segja
megi að nokkur þvingun fylgi þessum
afskiffum löggjafarvaldsins um einka-
hag manna, er sú þvingun fyllilega
réttmæt, hvort sem á málið er litið
frá þjóðhagslegu sjónarmiði, eða frá
sjónarmiði mannúðarinnar einu saman.
Það er satt að ef forðagæslumenn-
irnir oru illa valdir og taka ekki fram
þeim sem þeir eiga að líta eftir hjá
og ráðleggja, verður starf þeirra litils
virði. Og þar sem menn hafa litla.
trú á eftirlitinu, getur svo farið að
litt verði vandað til kosningarinnar,
það kom hka til tals á síðasta þingi
að forðagæslumenn væru skipaðir en
ekki kosnir, og með því móti hefði
það að líkindum verið betur trygt að
sem hæfastir menn séu valdir til
starfsins. En höf. heldur því fram
að í flestum sveitum séu það aðoins
fáir menn sem þurfa eftirlitsins með,
ef svo er að forsjáinis og ráðdeildar-
mennirnir eru hvervetna í meiri hluta,
ætti þá að vera um nóg að velja til
starfsins, og hinsvegar mætti þá einn-
ig treysta því að þessi meirihluti liti
svo á hag sveitarfélags síns að hann
sæi fyrir því að forðagæslu starfið
yrði falið þeim mönnuro, sem hefðu
vit á að ráða ráðleysingjunum heilt.
Þá finnur höf. það að lögunum að
foiðagæslumenn séu skyldir til að
koma á hvert heimili, eins þar sem
þeirra er engin þörf. Yera munu
þeir menn einhverjir í flestum sveit-
um, sem geta sagt að þeir þurfi ekki
eftirlitsins með, en þá fyrst. mundu
lögin verða verulega óvinsæl, ef eftir-
litið gengi ekki jafnt yfir alla, og
hætt er við að nokkuð handahófsverk
yrði á flokkuninni, hverjum sem falið
yrði þar að skiija sauðina frá höfr-
unum.
Deila má um það hvort rétt var
að taka upp í forðagæslulögin hegn-
ingarákvæði eldri laganna, en varla
er þó hægt að komast hjá því að
halda þessu ákvæði, þó því að líkind
um yrði sjaldan beitt. En komið
geta fyrir þau tiifeili að hegningin sé
réttmæt, einkum fyrir þá menn er
vísvitandi og að yfiriögðu ráði hoiíella
fénað sinn frá nægum heyjum, eða
sýna megna óhlýðni og mót.þróa gegn
öllum viturlegum ráðum.
Þá minnist höf. á kostnað þann er
sveitasjóðirnir hafi af lögunum. Um
hann er það að segja að verði forða
gæslustarfið framkvæmt í nokkurri
mynd, hijóta sveitarfélögin að fá þann
kostnað margborgaðan óbeiniínis i
því gagni sem af eftirlitinu leiðir.
Tillaga hins háttv. höf. um að feia
hreppstjórum forðagæslustarfið er
langt frá því að vera til bóta, enda
ekki í samræmi við sjálfs hans skoð-
un, þar sem hann með réttu heldur
því fram að forðagæslustarfið verði
að litlu liði ef forðagæslurnennirnir
ekki taki þeim frarn sern þeir eiga
að ráðleggja. Því þó hreppstjórar séu
oftast með betri bændum sveitarinn
ar, þá er siður en svo að þeir séu
undanteknirigarlaust. fyrirmynd í skyn
samlegum heyásetningi og góðri með
ferð búfjár. En Suðurland er höf.
einmitt samdóma um það að forða
gæslustaifið eigi að vera í höndum
þeirra manna sem fremur hafa verið
fyrirmynd annara í þessu, og þess-
vegna getur það ekki fallist á þessa
tiliögu hans.
Að þessu sinni er varla ástæða til
að fara fleiri oiðum um þetta mál.
En Suðurl. ljær hr. G. M. fúslega rúm
ef hann vill eitthvað fleira um þetta
segja.
------■---------
Manntalið 1910.
Á alþingi 1909 bar þáverandi þing-
maður Reykvikinga dr. Jón Þorkells-
son upp þessa þingsályktunartillögu:
„Neðri deild alþingis ályktar að
skora á landsstjórnina, að hún gang
ist sjáif fyrir því að taka manntal, er
fram skal fara hér á landi 1910, og
geri sjálf allar nauðsynlegar ráðstaf-
anir til þess, svo og að hún sjálf sjái
um, að unninn sé úr því allur sá
hagfræðislegi fróðleikur, sem þöif er
á, en hagfræðisskrifstofan (Statistisk
Bureau) í Kaupmannahöfn sé upp
héðan leyst frá þeim st.arfa".
Þetta er merkileg tillaga og góð,
var hún samþykt í noðri deild og
afgreidd til stjórnarinnar.
Nokkurt þóf varð milli stjórnarráðs-
ins og dör.sku stjórnarinnar er til
framkvæindanna kom, vildi fjármála
stjörnin danska ógjarna láta taka
þetta staif af döuskirhagstofunni, en
íslenska stjórnin sat fast við sinn
keip, og nú er lif.ið svo á som danska
stjórnin hafi sætt sig við þessa ráða-
breytni. Nú er búið að gefa út skýrslu
urn manntalið. Ritið heitir: Manntal
á Íslandí 1. d9P. 1910. Er i 2 heftum.
Eru í fyrra heftinu hinar ýmsu töflur
—alls 23— um mannfjöldann, og
skiftingu þjóðarinnar eftir aldri, kyn-
ferði, at.vinnu, sýslum, sveitum og
bæjum osfrv. En í síðara heftinu er
fyrst rækilegur formáli eftir Indriða
Einarsson, í þrem köflum: I. Um
hagfræði landsins fyr og síðar. II.
Mannfjöldi á landinu fyrrum og nú.
III. Manntalið 1910. Er formáli þossi
fróðlegur og skemtilegur. Þá kemur
yflrlit og athugasemdir við töflumar.
Er í þessu öliusaman mikinn og gagn-
legan fióðleik að finna og eiga þoir
menn þökk skilda sem gengist hafa
fyrir því að þetta. verk var unnið hér
heima, og svo vandlega sem raun er á.
Með því búast má við að þeir verði
margir fyrst um sinn som ekki kynna
sér rit þetta, mun Suðurl. eins og
getið er um í síðasta blaði, birta
smámsaman ýmsan fróðleik úr ritinu,
því hér er um þann fróðleik að ræða
sem hveijum manni er nauðsynlegur
þeim er nokkuð hugsa um þjóðar-
hagi vora.
Verslun Skaptfelling'a.
Það mun flestum landsmönnum
kunnugt vera, hve slæmar eiu sam
göngur bæði á sjó og landi hér í
Skaftafeilssýslum, en hitt er ekki
öllum eins kunnugt, hverjar afleiðing-
ar þetta samgönguleysi hefir fyrir þá,
sem við þau verða að búa, einkum
er það viðskiftalífið sem ' mestan
hnekkir bíður af samgönguleysinu.
Verslun hefir nú verið rekin hér í
Vík um 25 árabil, eða fyllilega það,
áður urðu menn að sækja vörur sín-
ar út á Eyrarbakka og flytja þangað
afurðir sinar.
Lengst af hefir verslað hér erlend
verslun, eign J. P. T. Brydes, einnig
hafa líka á síðari árum risið hér upp
íslenskir kaupmenn, og hafa sumir
þeirra getið sér ágætan verslunarorð
stír og það að verðleikum, baéði við
viðskiftamenn sína hér á landi og
ytra, ennþá gátu þessir menn ekki
náð öllum viðskiítum við þær sveitir,
er hingað sækja vörur, bæði var van-
inn og skuldirnar búnar að lama
viðskiftafrelsið svo, að hin danska
verslun hefir um langan tíma llutt
mikið if verslu í ir igóð i Vikurkaup
manna út yfir pollinn.
Það var því ekki að ástæðulausu
þó augu manna opnuðust íyrir því
að betur mætti ef duga skyldi ogað
eitthvað yrði að gera til þess að koma
viðskiflum í betra hoif.
Það munu því að sumu leyti hafa
verið tildrögin að kaupfélag Skaftfell-
inga var stofnað, þó þau hafi e f til
vill verið önnur með, og það var von
margra Skaftfellinga, að nú hefðu
þeir getið það óskabarn, sem myndi
verða þeim til blessunar í framtíð
inni.
Þeir bngðust þvi að hlynna að
framförum kaupfélagsins, það fór vel
af stað og félagið virtist eiga* fram-
tíð fyrir höndum, setti á öðru ári
upp söludeild og verslaði talsvert.
Aðal tilgangur lélagsins var, eins
og annara kaupfélaga, að veita lands-
mönnum sem besta verslun. Það
lagði mikla áherslu á það, að fækka
óþöifum milliliðum, bæði hér á landi
og ytra, eða minsta kosti mæla lög
kaupfélagsins svo fyrir. í fám orðum
sagt, félagsmenn áttu að fá vörur
sínar fyrir það verð, sem þær kost-
uðu með álögðum kostnaði, og þar
að auki hagnað þann, sem söludeild-
in kynni að gefa af sér, hann átti
að skiftast milli félagsmanna árlega.
Útlitið var nú glæsilegt og margir
geiðu kaup við kaupfélagið — keyptu
hlutabréf og versluðu við söludeildina,
jafnvel þó að verðið á vörunum, sem
hún hefði að bjóða, væri engu lægra
en hjá kaupmönnum hér. Félagið
virtist því að vera að ná tökum á
mönnum, þrátt fyrir vanafestu þeirra
og skuldir við aðrar verslanir hér.
En hvað skeður svo?
Nú í janúarmánuði eins og að
undanförnu kemur st.jórn kaupfélags
ins, ásamt, deildarstjórum félagsins,
sem nuin vera 1 maður úr hverjum
hreppi sýslunnar, saman hér í Vík og
heldur hinn vanalega aðalfund félags-
ins. Aðalefni fundarins mun hafa
verið það, að ræða um stjórn, fjárhag
og framtíð kaupfélagsins.
Endurskoðendur félagsreikninganna
höfðu setið nokkra daga með sveitta
skallana við að athuga reikninga fé-
lagsins og reikna út tap á hrossa*
kaupum, vöruvöntun og fleiiu, svo
að þeir höfðu tæplega lokið stöifum
fyrir aðalfund, jafnvel þó að menn-
irnir séu vel heima í verslunarsökum
og öllu vanir.
Hinn mikli dagur rann nú upp —
aðalfundur var haldinn og stóð langt