Suðurland - 06.06.1916, Blaðsíða 1

OÐURLAND
Alþýðublað og atvinnumála ==
Eyrarbakka 6. júní 1916.
Nr. 19.
VI. árg.
„SUÐURLAND,,
kemur út einu sinni í viku.
ÍCostar 3 krónur argangurinn, er
borgist ekki seinna en 15. júlí.
Augl. kosU kr. 1.50 þuml- á fyrstu
síðu, en kr. 1,25 á hinurn. Smá-
augl. borgist fyriifram. Afgréiðsl-
an er í prentsmiðjunni.
Lofsöngur
Indriða Einarss, til Islandsbanka,
Hr. Indriði Einarsson, skrifstofu'
sfjóri, íslandsbanka endurskoðandi
og leikari, hetir í ísafold nr. 30
og 31 litað grein er hanti nefnir:
Athugasemdir um fjárm&l, með hlið-
sjön af reikningi íslandsbanka 1915.
Vegna þeirrar fullyrðingar þessa
íslenzka embættismanns, að Is'
iandsbanki sé nú að s/4 hlutum
islenzk eign, langar mig að gera
litla athugasemd.
Það leynir sér ekki, að það er
bankastarfsmaðurinn, sem hefir
„orðið" í áminstri grein Indriða
Einarssonar, og hefir hartn þar
notið aðstoðar leikarans I. E.,
sem nú hefir átt að „leggjast
djúft“ sem ábyggilegt íslenzkt
banka „geni“, svo lapdsmenn fengju
þann áreiðanlegasta lærdóm í
hankafræði, sem hægt væri að
veita. fyrir næstu kostdngar. Aít,-
ur á móti ber lítið á islenzka
ernbættismanninum, Indriða Ein-
prssyní, ’og skyldunr þeim er á
honum hvíla, að því leyti, sem
hann á að leiðr, þjóðina ,í allan
sapnleika, hvort sem hanp talar
tii lýðsins eftir skipun frá æðri
stöðum, eða af eigin innblæstii,
eins og hann hefir sennilega gert,
er hann nu síðast tók að rita um
bankamálin.
f stuttri blaðagrein er hvorki
tími nó rúm til að kryfja til
jpergjar allar þær lokloysur, sem
maður rekur sig á við lestur hug-
vekju I. E. En það or ein fádæma
ósvífin blekking sem þar er haldið
á lofti og sem enn hefir eigi verið
hrakin, mór vitanlega, hvorki i
tfiaðagrpinum né annarsstaðar og
sppr eigi má vpra ómótmælt.
í þiiðja kafla ritgeiðar sinnar,
talar I. E. um innleni eða útlent
fé, og kemst endurskoðandinn þar
að þeini niðurstöðu, og það er
sennilega i étt, að nú sé bankinn,
(o: rekstursfe íslandsbanka) að 3/4
blutum íslenzk eign; jtar sem {s-
iendingar eigi öll sparisjóðsinnlög-
in, sex mijónir sex hundruð þrjátíu
og þrjú þtisund krónur, sem bank-
pip vitanlega verzlar með an laga-
heimildar, og x/4 aí hlutafénu eða
sjö hundruð og fimtíu þúsund kr.
Islenzki embættismaðurinn dregur
fjöður yfir það mikilvæga atriði,
að þar sem hiutafjáreignin er ekki
íslenzk nema að */4 hluta, þá eru
það útlendir menn og stofnanir,
(auðkýfingar og bankar) sem hirða
gróðann af ísienzka veltufénu, að
þremur fjórðu hlutuin.
Auk þess sem það er iíka þeirra
hagur, að fá að gefa út seðla nær
ótakmarkað, som enn er óupplýst,
að tive rntklu leyti eru gulltrygðir,
þar sem þjóðin veit eigi hvort eða
að hve miklu leyti gullforðinn er
í landinu.
Vbnandi eru lesendur Suðurlands
það þroskaðir, að þeir skilja hvern-
ig liér er ástatt. Islandsbanki
rær að þvi öllum árum, að vaxa
Landsbankanum svo yfir höfuð, að
Landsbankinn verði háður honum,
og Indiiði Einarsson drepur á það,
;ið of Islandsbanki væri ekki bund-
inn við gullforðann, þann ósýni-
lega, þá gæti Islandsbanki lánað
Landsbankanum rekstursfó 1 °/0
ódýrara en hann lánaði öðrum.
Með öðrum oi ðum: þá yrði Islands-
banki einvaldur hér á landi, réði
öllum vöxt.um og gæti í orðsins
fylsta skilningi, eins og Indriði
segir, gei t fátækan og ríkan, niður-
lægt og upphafið.
Leikarann índtiða Einarsson hef-
ir hent það óhapp í unnæddri
blaðagrein, að hann kvaitar í
barnslegu sakleysi undan útlendu
seðlunum, som hér eru í umferð
og segir: „Hvers vegna eigum
vór að borga útlendingum vexi af
þeim“. Hann játár hér að arður
só a( þvi að gefa út seðla og hafa
þá í „veltu" og hann játar óvilj-
andi, eins og áður er sýnt fram
á, að arðunnq af íslandsbanka
seðiunum sé að s/4 hlutum útlend
eign. — Hvers vegna megum við
Islendingar ekki gefa út seðla.
Hví á að lofa útlendum eigendum
Islandshanka að sjúga lengur
landsmenn og flytja út úr landinu
arðinn af peningaverzluninni, sem,
ef vel er með íarið, ætti að vera
ábyggilegasti tekjustofn landsins.
Sennilega vinna þeir fyrir gýg,
sem Islandsbankj fær til að rita
fyrir sig, só grundvöllurinn ekki
haldbetri en hann víiðist vera j
ritsmíð I. E.
I'ínaarnir breytast og við lifum
uú á tuttugustu öldinni, sem vevð-
ur öld hins upplýsta þjóðarvilja.
Islenzkir bændur hafa yonandi
augu meíj leiðtogunum hér eftii,
hvort sem rætt verður um banka-
málin eða önnur stórmúL sépi
iniklu máji skifta fyrn allan al-
menning. Og hvert það athæíi
foringjanna, sem ríður í bága við
eðlilega framþróun þjóðarinnar og
þann siðferðisgrundvöll, sem þjóð-
armetnaðurinn byggist á, verður
opinberað og dæmt.
Þjónar og erindrekar Islands-
banka, er lifa á gróða hans, hvernig
sem hann er til orðinn, sýna það
að þeir vita hvað þeir viija —
Það sýnir áleitni þeirra í því að
ná yfirráðum á ýmsum sparisjóð'
um landsmanna. En þeir mega
ekki gleyma því að íslenzka þjóð-
in þekkir líka sinn vitjunartíma
og lætur ekki lengur leiðast af
fagurgala og fláttskap þeirra manna,
sem eiga að vera hennár sverð og
skjöldur.
En þegar Indriði, og aðrir sem
ganga sömu erinda og hann, fara
næst á stúfana, þá minnir slíkt
ferðalag okkur bændur á Helgu
skrínu, sem áður var ímynd likam-
legrar vesalmensku, en er nú líkx
ing af andlegri Htilmensku gömlu
leiðtoganna.
Bóndi.
Nýr tekjustofn.
Böðvar Jónsson: Nýir
ycgir. Tillögur um
fjármál landsins. Sér-
prentun úr Islendingi.
„Oss vanhagar um tvent: —
— Öfluga og víðsýna frarnfara-
stjórn og stórfé handa milli",
segjr höf. þessa ritlings, Böðvar
Jónsson lögmaður á Akureyri.
Og tiilögur hans leita að öðru
atriðinu, því, hversu megi afla land-
sjóði stór mikils fjár án þess að
auka skattana eða taka lán, Úr->
ræðið er, að landið taki að sér
einkasöiu til utlanda, á allri
síld ur herpinótum, sem veidd
er hér við land. . í stuttu máli
er þetta efni greinarinnar: Síldin
er mikil auðsuppspretta hér við
land, og svo að segja nýfundin,
en veiðin fer óðöuga vaxandi.
Árið 1913 var síldarútfl. héðan
yflr 200 þús. tunnur, 1914 um
300 þús. og 1915 líklega yfir 400
þús, Þar að auki mun árlega
hrætt í bræðsluverksmiðjunum á
annað huntírað þúsund tunnur.
Höf. bendir á að þeasi mikla sí-
vaxanfli VéiÖi geti vel breytt síldari
göngunni og ef til vill eyðilagt
sildveiði hér, á svipaðpn hátt og
hvalirnir flatn gepgið til þurðar.
Hann bendir á ýmsar líkur fyrir
því að hætta sé á ferðum og mælir
með rannsókn fiskifróðra manna,
En hvað sem því líður, þá
lendir nú gróðinn af síldinni mest í
vasa erlendra manna (eins og
gróðinn af hvalveiðunum, meðan
þær stóðu). Tekjur landssjóðs af
veiðinni eru Htilfjörlegar. Gróði
spekulantanna mjög óviss, mögru
kýrnar eta þar oft hinar Mtu.
Verðbreytingar meiri á síld en
nokkurri annari vöru, af því
markaðurinn er þröngur, hver
síldartegund skapar sinn eiginn
markað, og síldarfraraleiðslan er-
lendis hefir lítil áhrif á verð á
ísienzkri síld. En ef mikið veiðist
víð ísland eitt ár, berst mikið á
markaðinn. Sildin fellur þá ofan
úr öllu valdi, selst stundum ekki
fyrir umbúðum, en aftur endra-
nær kemst’ tunnan upp í 60 krón-
ur.
Tillögur hr. B. J. eiga að bæta
úr báðum þessum annmörkum,
hindra að síldin gangi til þurðar,
og fyrirbyggja óhæfilegt verðfail.
Bar að auki á einkasalan að geta
gefið landssjóði alt að 2 miljónir
kr. í tekjur í meðalári.
Eins og markaðinum er nú hátti
að telur höf. að selja megi 250
þús. tn. af síld, þannig að verðið
sé eigi minna en 2o kr. tn. En
framleiðslukostnaður virðist eigi
þurfa að fara fram úr 12 kr. á
tunnuna, þó að öllum sem að
framleiðslunni vinna sé goldið jafn
mikið fyrir vinnu og áhöld eins
og nú gerist. Gróði landssjóðs,
8 kr. á tunnu, er þess vegna einka-
sölugróði, sem landið hagnýtir sér.
Tvær miljónir, eða hvað gróðinn
annars kynni að verða, væri eins>
konar leiga sem síldarneytendur
úti í löndum gyidu íslenzka þjóð-
félaginu, fyrir afnot þessarar auðs-
uppsprettu við strendur landsins.
Fjölmörg atriði eru enn í grein
þessari, sem vert er að kynna sér,
Því að hugvekja þessi er auðug af
ftumlegum hugsunum, og prýði-
lega rituð. En með því að sér>
prent af greininni verður útbýtt
um Suðurland, þar sem til næst,
að tilhlutun þessa blaðs, er síður
þörf á löngum útdrætti.
En að síðustu virðist rétt að
segja fáein orð um þessa liugmynd,
í sambandi við stefnu óháðrabænda.
Sá flokkur hefir að vísu ekki tekið
þetta mál á stefnuskrá sína, en
þó má fullyrða að tillögum hr.
B. J. hefir verið tekið óvenjulega
vel af framfar imönnum í sveitun-
nm. Slíkir nienn taka fegins hendi
skynsamlegu únæði til að bæta
fjárhag landsins, án þess að leggja
útfiutningsgjöld á framleiðslu
bænda, eins og virðist vaka fyrir
aumum lorkóiíum gðrnlu flokk-