Verkamaðurinn - 01.12.1938, Qupperneq 3

VERKAMAÐURINN
3
1918-1. desember-1938
Eftir Geir Jónasson, magister.
Sjálfstæðiskröfurnar eru fyrst
og fremst tvær. Önnur er fólgin í
því, að losast sem fyrst undan er-
lenduin yfirráðum og áþján, ef
slíkt er söguleg staðreynd. Hin
krafan fer fram á frelsi og rétt
allra landsmanna til að hagnýta
sér auðæfi landsins, með hag
heildarinnar fyrir augum.
Þó feyskinn kvistur falli
á fold, um haustsins tíð,
það engri undrun veldur
og engri tarahríð.
Og þó má þess ei dyljast,
að þjóðin hefir mist
úr sinni sambandskeðju
einn sannan styrktarkvist.
Þið verkamenn og meyjar
nú minnist ávalt þess
er Guðrún gekk um stræti
svo glöð og andahress.
Hún ruddi beinni braulir
þótt bæri ei mikinn þrótt
og starfaði án alis efa
uns að bar hinstu nótt.
Nú gakk þú sæl til grafar
ei gíeymast störf þín hér.
Vér megum mjög vel þakka
svo margt oss veitt af þér.
Og viljaþrek þitt verki
á verkaiýðsins mál
með kyngikrafti sinum
og kveiki eld i sál.
H. S.
Hver tími hefir sínar þarfir og
ætlunarverk. Það er hinn sanni
gæfuvegur þjóðanna, eins og
hinna einstöku manna, að kunna
skýrt að sjá hvað fyrir liggur á
sérhverjum tíma, og að hafa
manndáð og samtök til að fylgja
því fram. Það vissi Jón Sigurðs-
son. Þessvegna var hann sæmilega
ánægður með stjórnarskrána frá
1874. Hún var honum spor í fram-
faraátt, þolanleg fyrir sinn tíma.
Næsta kynslóð varð að heyja bar-
áttuna áfram og hafa dugnað til
að fylgja sjálfstæðismálunum
fram til sigurs.
Árin 1874—1918 eru ein hin við-
burðaríkustu í íslensku þjóðlífi.
íslensk borgarastétt verður til, en
erlendir kaupmenn og fésýslu-
menn missa yfirtökin á því, að
auðga sig af striti þjóðarinnar.
Miilistétt og verklýðsstétt, með
líkum einkennum og erlendis,
kemur fram á sjónsvið íslenskrar
sögu. Áður voru bændur eina
framleiðslustéttin. Með myndun
nýrra stétta hefst stéttabarátta.
1918 fæst sjálfstæðið. Borgara-
stéttin, allmikill hluta millistéttar
og bænda nær loks viðurkenningu
á sjálfstæði landsins, ásamt full-
um rétti til að ráða fram úr til-
högun og stjórn eigin mála, sem
að vísu var fengin með stjórnar-
skrárbreytingu árið 1901. Verka-
menn, ásamt fátækari bændum og
líttmegandi millistétt hafði að
vísu náð lagalegri viðurkenningu
á sjálfstæði landsins, en höfðu
enga möguleika til að nýta sér
Kvikféuadur ftaliu.
(i miljónum)
Hestar, asnar,
múlasnar Nautgripir Svin Sauðfé Geitfé
Mars 1930 2,31 7,09 3,32 10,27 1,89
Mars 1936 2,04 7,23 3,21 8.86 1,79
Mars 1937 2,01 7,29 2,81 9,09 1,80
í árslok 1934 voru gull- og
gjaldeyrisbirgðirnar 5,9 miljarðar
lirur, í febrúar 1938 2,4 miljarðar
lirur. Innflutningur umfram út-
flutning hefir verið eins og hér
segir síðastlin ár (reiknað i milj-
örðum).
1934 1935 1936 1937
2,45 2,55 0,54 3,41
Enska blaðið »Financial Newsa
telur útgjöld ítaliu vegna striðs-
ins á Spáni 100-150 miljónir Ifrtir 6
mánuði. Samkvæmt fjárlögun-
um 1936 — 1937 voru útgjöldin
vegna Abessiniu áætlud 17,5 milj-
arðar Ifrur (Sbr. ræðu fjármalaráð-
herrans Thaon de Revels, 18.
mai 1938). Siðan hefir opinber-
lega ekkert verið birt um útgjöld
ítaliu vegna styrjaldarinnar i A-
bessiniu en enska blaðið »Fin-
ancial News« (23. des. 1937) á-
ætlar hernaðarleg útgjöld Italiu í
Abessiníu, eftir að striðinu var
opinberlega lokið, 400 RliljÓDÍr Ifrur
ó mónuöi.
Þáð er því augljóst hvert fas-
istarnir sigla ítölsku þjóðarskút-
unni. Fjárhagslegt og pólitiskt
gjaldþrot nálgast óðum og verður
með enyum ráðum umflúið.
Hið stórfelda manntjón uppreistar-
manna á Ebrovígstöðvunum hefir m.
a. haft þær afleið ngar, að uppreistar-
hreyfing hefir gripið um sig í I ði
Francos. í orustunum um sfðustu
mánaflamót fékk hálf hersveit Karlista
frá Montejuirra i Navarra skipun um
að hefja árás. Aðein 26 af 800 mönn-
um komu til baka — allir hinir lágu
eftir á vígvellinum særðir eða dauðir.
Þessi atburður vakti svo mikla skelf-
ingu meðal Navarra hersveitanna að
altað 1000 manna hópur lagði undir
sig járnbrautarlest og héit áleiðis til
Saragossa. Yíirvöldum uppreistarmann*
var gert aðvart um uppreistina og
sendu þau tvö herfylki og öryggis-
lögreglu til að stöðva lestina. Karlist-
arnir veittu samt sem áður viðnám og
héldu áfram til Pamplona. í Castejon
reyndf setuliðið að stöðva lestina með
valdi, sló þá f bardaga og féllu margir
af báðum aðilum. Nokkrir Kariistar
voru handteknir, en hinir sluppu og
uppreistarmönnum hafði ekki, sfðast
er fréttist, tekist að yfirbuga þá eða
oá þeitn á v«ld »itt,
gæði þess á viðunanlegan hátt.
Fyrri sjálfstæðiskröfunni var
íullnægt að mestu leyti, fyrir alla
þjóðina í heild. 1943 verða sjálf-
sagt síðustu tengsl hins stjórn-
málalega sambands Danmerkur
og íslands slitin. Það verður loka-
þáttur hinnar borgaralegu sjálf-
stæðisbaráttu. Sú stétt hefir,
ásamt efnamönnum úr öðrum
stétturn, einnig fengið framgengt
seinni sjálfstæðiskröfunni, sem áð-
ur er getið um. Þegar þeim
áfanga er náð, verður takmark
hennar að neita efnaminni stétt-
unum um að njóta gæða föður-
landsins, sem þær hafa sögulegan
rétt til. Borgarastéttin verður
sjálfselsk og hugsjónasnauð,
vegna þess að hún tekur ei lengur
þátt í hinni félagslegu framþróun.
Ástin til ættjarðarinnar er henni
horfinn eiginleiki, en ástin á
stéttarhagsmunum komin í stað-
inn. Hún er fús til að selja föður-
land sitt, fyrir 30 silfurpeninga, ef
stéttarhagsmunir hennar eru í
hættu. Það er söguleg staðreynd.
Lokaþætti íslenskrar sjálfstæðis-
baráttu er enn ólokið. Stefnan er
sú, að þeir tímar megi nú skjótt
nálgast, að mögulegt verði að
bæta og fegra íslenskt þjóðlíf, á
þann hátt, að hver frjóangi, lítill
og stór, fái að þroskast og dafna á
sem hagkvæmastan hátt. Þegar
þeim áfanga er náð rætist til fulls
frelsisdraumur Jóns forseta.
í dag eru liðin 20 ár síðan sjálf-
stæði landsins var viðurkent af
Dönum. í dag heimtar verkalýð-
urinn, hluti af miðstéttinni og
bændastétt, réttinn til þess að
eignast til fulls sitt föðurland, í
jafnrétti við aðra þegna þjóðfé-
lagsins. Þeir, sem neita slíkri
kröfu hafa fyrirgert þeim heiðri
að kallast arftakar Jóns Sigurðs-
ÚTVARPIÐ
1. desember.
Kl. 10.40 Veðurfregnir.
— 12.00 Hádegisútvarp.
— 13.00 Ávarp forsætisráðherra.
— 13.55 Ávarp stúdenta.
— 14.00 Útihátíð stúdenta.
Ræða á svölum Alþing-
ishússins (Pétur Magn-
ússon hæstaréttarmála-
flutningsm.) Lúðrasveit
leikur.
— 19.10 Veðurfregnir.
— 19.20 Útvarpshljómsveitin
leikur.
— 19.40 Auglýsingar.
— 19.50 Fréttir.
— 20.15 Karlakór Reykjavíkur
syngur (söngstj.: Sig.
Þórðarson).
— 20.45 Ávörp frá formönnum
stjórnmálaflokkanna á
Alþingi.
— 21.40 Útvarpskórinn syngur.
— 22.00 Endurvarp frá Winni-
Peg-
— 22.30 Útvarp til Vestur-ís-
lendinga. Ávarp forsæt-
isráðherra.
— 22.40 Dagskrárlok,
sonar, vegna þess að ást þeirra til
ættarlandsins takmarkast af eigin-
hagsmunum, sem eiga ekkert skylt
við hið óeigingjarna og „óborg-
aralega“ starf forsetans. Þegar
borgarastéttin gugnaði í sjálf-
stæðismálunum, sleit hún sig úr
sambandi við fyrri sögu þjóðar-
innar. Verkalýðurinn tengir því á
ný hina rofnu þræði og er, ásamt
þeim af öðrum stéttum sem hon-
um fylgja, orðinn þjóðlegasta stétt
landsins, með sterkust tengslin við
fortíðina. Þessvegna vill hann
gefa öllum tækifæri til að eignast
sitt föðurland.
Undir merkjum Jóns Sigurðs-
sonar skulum vér sigra. Aldrei að
víkja frá réttlætiskröfunum, eins
og stétt hinna óþjóðlegu afla,
borgarastéttin, hefir gert. Hún
hefir neitað oss um rétt til föður-
landsins, en vér skulum standa
fast á rétti vorum.
Barátta verkamamja er nú orðin
baráttá meiri hluta þjóðarinnar
fyrir sjálfstæði, menningu og rétt-
læti. Það verður að kunngerast
um alt land, því að sú staðreynd
er sannleikurinn sem mun gera
þjóðina frjálsa. Þessi sannindi eru
augljós öllum, sem hafa ekki tak-
markaðan skilning á vandamálum
samtíðar sinnar.
Látum því, 1. des. 1938, heróp
vort gjalla um hinar breiðu byggð-
ir landsins: Vakna þú ísland!
Safnið saman öllum þeim, sem
vilja heill allrar þjóðarinnar, en
ekki lúta valdi fámennrar yfir-
stéttar og skósveina hennar. Vér
skorum á þá, sera drengskap og
réttlæti unna, en fyrirlíta einka-
brask síngirninnar, að sameinast
til stórhuga og þjóðnýtra starfa, í
anda Jóns Sigurðssonar, frelsis-
hetjunnar, sem gaf þjóð sinhi í arf
glæsilegasta fordæmið, hvernig
lifa ætti eins og sönnum dreng
sæmdi.
Megi hans góða gifta ætíð fylgja
íslendingum.
B Æ K U R.
Grima, XIII. hefti. Tímarit
fyrir þjóðleg, íslensk fræði.
Útgefandi Þorsteinn M.
Jónsson.
Efni þessa heftis Grímu er marg-
víslegt eins og í hinum fyrri.
Þarna er langur þáttur af Bjarna
sýslumanni á Þingeyrum, frásögn
af Reynistaðarbrennu, frásagnir
af selveiðiförum á Dröngum, Þátt-
ur af Þjófa-Gísla o. m. fl. Lengst
og athyglisverðust er frásögnin af
Bjarna sýslumanni. Bjarni Hall-
dórsson var sýslumaður í Húna-
vatnssýslu frá 1728—1773, en áður
hafði hann verið 5 ár skólastjóri i
Skálholti. Hann var mjög lærður
maður og lögfróður en harðdræg-
ur og harðlyndur með afbrigðum,
enda hlaut hann nafnið Þymi-
broddur Húnvetninga. Vakti hann
vinnufólk sitt með löðfungum og
rak á eftir því er það var að mat-
ast, enda toldu fáir til lengdar í
vist hjá honum. Var hann sælkeri
hinn mesti og svo feitur, að hann
vóg 360 pund. Tvö systkini, sem
átt höfðu að 5ögnt tvívegis barn
1