Verkamaðurinn - 20.03.1943, Blaðsíða 2

2
\
VERKAMAÐURINN
ÞJOÐIR JUGOSLAVIU SAMEINAST UNDIR
FÁNUM LÝÐRÆÐISINS
Fjórði hluti landsins á valdi lýðstjórnar-
innar og skæruliðanna
MIHAILOVITSJ í ÞJÓNUSTU FASISTANNA.
Mikil tíðindi hafa nú spurst frá Júgoslavíu. Áður en Þjóðverjar réðust á Júgo-
slavíu var fasistastjóm þar við völd og vom allir aðrir flokkar en stjómarinnar
bannaðir og andstæðingar stjórnarinnar grimmilega ofsóttir, t. d. var dauða-
hegning lögð við því að eiga kommúnistaávarpið. Þegar innrás Þjóðverja hófst
gengu fjöldamargir embættismenn stjómarinnar utan og innan hersins í þjónustu
innrásarhersins en alþýðan gafst ekki upp heldur myndaði skæruhópa, sem hélt
til fjalla og hélt þar frelsisstríðinu áfram með þeim árangri að fjórði hluti lands-
ins er nú á valdi þeirra.
Auðvaldsrollumar í Englandi og víðar hafa reynt að dylja fyrir heiminum
hvað hefir verið að gerast í Júgoslavíu og hafa blöð þeirra og útvarp í því skyni
flutt uppspunnar fregnir um frelsisbaráttu Mihailovitsch, sem nú er orðið opin-
bert að er i því fólgin að berjast með ítölum og Þjóðverjum gegn skæmher lýð-
stjómarinnar, gegn þjóðfrelsishreyfingu ibúa Júgoslava.
„Þeir komu úr öllum áttum með
hnífa milli tannanna og læddust
eins og kettir. Þeir óttuðust ekki
svifblysin. Þeir brutust inn í hægri
fylkingararm okkar. Þá gerðust svo
hræðilegir atburðir, að blóðið fraus
í æðum okkar---------Karlar, kon-
ur og börn geystust fram til bar-
daga.“
Þannig skrifaði þýskur stríðs-
fréttaritari. Hann var ekki að lýsa
víkingasveitum Bandamanna eða
rússneskum skæruliðum. Hann var
að segja frá júgóslavnesku skæru-
hermönnunum, og hann bætti við:
„Þeir eru ekki skipulagslausir
flokkar, heldur nákvæmlega skipu
lagðar einingar. Þeir gefa út sín
eigin blöð í skógunum og búa til
sprengjur og skotfæri.“
í síðustu viku komst barátta
skæruliðanna, sem eru höfuðand-
staða Möndulveldanna í Balkan-
löndunum, á nýtt stig, og olli það
þáttaskiptum í hinu þríþætta borg-
arastríði, sem geysað hefir í Júgó-
slavíu, síðan Þjóðverjar réðust
inn í landið fyrir tveim árum. Nú
hafa skæruliðamir komið á fót
föstum her og rfki. Þeir berjast á
100 mílna langri víglínu og hafa
eitt einni vélaherdeild Nazista.
Af þeim fregnum, sem borist
höfðu undanfarið, var almennt lit-
ið svo á, að Mihailovitsch hershöfð-
ingi væri einn helsti foringi Ev-
rópuþjóðanna í baráttu þeirra
gegn innrásarherjum nazista. En í
vikunni sem leið varð mönnum
ljóst, að skæruliðarnir júgóslav-
nesku höfðu hann ekki lengur að
foringja, í hernaðartilkynningum
Þjóðverja og ítala var einatt minst
á mótþróa skæruliðanna, en Mihai-
lovitsch sjaldan að nokkru getið.
Eins og vænta mátti var skærulið-
um þesum lýst sem morðingjum,
kommúnistum og þorpurum. Og
talsmenn hinnar útlægu júgóslav-
nesku stjórnar viðhöfðu áþekk um-
mæli um þá.
í nóvember 1941 biðu hinar
sundurleitu hersveitir Mihailo-
vitsch alvarlegan ósigur fyrir véla-
her Þjóðverja nálægt Valjevo.
Chetnikunum (svo nefndust her-
menn Mihailovitsch) var sundrað.
Heilir herflokkar undir stjórn
Gjayitsch og Drenovitsch, sem áð-
ur höfðu verið undirmenn Mihai-
lovitsch, gengu í lið með ítölum.
Mihailovitsch dró sig í hlé, fór
huldu höfði t Montenegro og
forðaðist alla árekstra, nema hvað
hann gerði í sl. júní snarpt áhlaup
á skæruliðasveit, sem átti f höggi
við ítali í Suður-Montenegro. —
Skæruliðar í Montenegro halda
því einnig fram, að Mihailovitsch
hafi haft samvinnu við ítali á viss-
um sviðum.
Þeir Chetnikar, sem vildu halda
vopnaðri mótspyrnu áfram, létir
engar hindranir eða erBðleika á
sig fá, heldur mynduðu skæruliða-
sveitir undir stjórn Kosta Nagy.
Nagy, sem er 32 ára að aldri, er
enginn viðvaningur. Hann var for-
ingi króatiskrar vélbyssuhersveit-
ar, sem barðist í liði lýðveldis-
stjórnarinnar á Spáni. Nagy gat sér
frægð hjá Ebró, þar sem hann varð-
ist vikum saman árásum fasista,
sem að öllu voru miklum mun
betur búnir.
Samsteypuher Nagys nefndist
Skæruliðarnir frá Bosanska Krajina
og varð brátt fjölmennastur og lét
mest til sín taka af þeim sex skæru-
herjum, sem börðust að staðaldri
við Þjóðverja og ítali af hinni
mestu grimd, það sem eftir var
ársins.
Her Nagys kom á fót litlu ríki á
fleygmynduðu svæði í Króatíu,
sem takmarkast af bæjunum Glam-
och, Drvar, Petrovatsch, Kljuch og
Donji Vakuf. Unnið var skipulega
að því að geta hafið hemaðarað-
gerðir í stórum stíl. Hernum óx
stöðugt fiskur um hrygg, og hann
var nú ekki lengur þjálfaður til
skæruhernaðar og skemdarverka
fyrst og fremst, heldur með þá als-
herjarsókn fyrir augum, er hrund-
ið gæti Möndulveldunum út úr
Júgóslaviu.
í stjórnarfari hins litla rikis voru
teknar upp ýmsar lýðræðisvenjur
sem heita máttu óþektar áður á
Balkanskaga. Bæjarstjórnir voru
kosnar leynilegum kosningum.
hjúkrunarsveitum var komið á fót
undfr stjórn hins fræga professors
Sima Milosevitsch frá Belgrad.
Leikhús tóku til starfa, og höfðu
góðkunnum leikurum á að skipa,
ásamt allri hljómsveit Þjóðleik-
hússins í Zagrab, er gengið hafði í
lið með skæruhernum. Nýja ríkið
setti á stofn utanríkisráðuneyti,
þótt raunar væri aðeins einn full-
trúi erlends ríkis í landinu.
Ivan Lebedyev, er eitt sinn var
sendifulltrúi Rússa f Belgrad, en
flýði til Montenegró í fyrra og er
nú fulltrúi Sovétstjórnarinnar hjá
stjóm skæruliðanna. Sérstök mynt
hefir verið gefin út, og svo mikil
eru áhrif hins nýja ríkis meðal kró-
atisku bændanna, að í sumum
héTuðum austur af Ljúbljana fær
setulið ítala engar nauðsynjar
keyptar fyrir Lí'rtir sínar, heldur
verður það að nota bons, sem
stjóm andstæðinganna gefur út.
Stjórnin hefir útvarpsstöð til um-
ráða, auðheyranlega í Sviss. Þar
les þulur fréttir á ensku með
greinilega amerískum framburði.
Einkunnarorð hins nýja ríkis
eru: „Frelsi öllum þjóðum. Niður
með fasismann.“ Það vill berjast
fyrir að mynda bandalag ríkja á
jafnréttisgrundvelli, eftir sviss-
neskri fyrirmynd. Hinir fátæku og
þrautpíndu bændur Júgóslavíu, —
éerbar, Króatar, Slóvenar, Make-
doníumenn, Svartfellingar og
Ungverjar — kristnir og Múham-
eðstrúar — láta einlægt skýrar og
skýrar t ljós samúð sína með frels
ishreyfingunni. Þeir hafa yfirgef-
ið Mihailovitsch, sem dreymir um
serbneskt stórveldi, yfirgefið fas-
istann Ustachi, sem vill gera Kró-
atíu að stórveldi, og snúið baki
við serbneska kvislingnum Milan
Neditsch.
Daginn sem áttundi breski her-
i’nn undir forustu Montgomery’s
hóf sókn sína á hendur Afríkuher
Rommels við E1 Alamein, stefndu
skæruliðarnir frá Bosanska Krajina
her sínum norður eftir dölum
Dínarísku Alpanna í áttina til Za-
greb héraðsins í Króatíu. Frá Vale-
bitfjöllum í Dalmatíu kom annar
her, er nefndist Skœruliðarnir frá
Lika, til móts við hina. Að norð-
austan kom þriðji herinn, Króat-
ar, er voru lftt skipulagðir.
Um líkt leyti og víglínur
Rommels voru rofnar, höfðu hin-
ir þrír skæruherir sameinast undir
einni stjórn og nefndufft nú ,þjóð-
frelsisherinn". Sá her myndaði nú
fyrstu samfeldu víglínuna f þess-
um skæruhernaði, 100 mílna lang-
án boga, er „næði frá Slunj til Sit-
nica. Herinn sótti austur á bóginn
og tók hvert þorpið á fætur öðru
af Þjóðverjum og fasistanum Us-
tachi, er voru síst við þessu búnir.
í vikunni sem leið, þegar stjórn
þýska setuliðsins varð fullkomn-
lega ljóst, hvernig komið var, hafði
hinn nýi her hrifsað úr höndum
þeirra tólf bæi og 50 þorp, hafði
sótt fram 50 mílur inn í Zagreb-
héraðið án verulegrar mótspymu
og hreinsað til á landsvæði, sem er
heldur stærra en Connecticut-
fylkið. ,
í vikunni sem leið komu saman
í Bihatsch, höfuðborg hins endur-
heimta landsvæðis, 53 fulltrúar
víðsvegar úr Júgóslavíu. Þeir kusu
fyrir forseta ráðstefnunnar Ivan
Ribar, sem er kaþólskur lögfræð-
ingur frá Króatíu, meðlimur Serb-
nesk-króatiíska lýðveldisflokksins.
Hann er sonur fyrsta forseta þjóð-
lega löggjafarþingsins, sem kom
saman 1918 til að leggja grundvöll-
inn að stofnun ríkisins Júgóslavíu.
Að baki þessari bráðabirgða-
stjórn standa andnasistisk öfl uni
alt landið, og hún hefir á að skipa
her, |em er áætlaður tvö til þrjú
hundruð þúsund manna. Hvorki
herinn né stjórnin er „kommún-
istiskt” né heldur „glæpamenn”,
þótt nokkrir af leiðtogunum, eink-
um í hernum, séu kommúnistar.
Þjóðfrelsishreyfingin er að mestu
leyti bændahreyfing, í henni er
margt af meðlimum Serbisk-Kró^-
tiska lýðveldisflokksins og annara
króatiskra, serbneskra og slóven-
skra bændaflokka.
Fyrsta verk bráðabirgðastjórnar-
innar var að senda þeim skeyti:
Roosevelt forseta og forsætisráð-
herrunum Churchill og Stalin.
* Reynslan hefir sýnt að skærulið-
arnir eru hættulegir „nýskipan”
Hitlers. í sóknaraðgerðum, fyrir
skömmu síðan, hertók skæruliða-
herinn, undir forustu hins djarf^,
svarthærða, Kosta Nagy, borgina
Karlovac, 48 km. frá Zagreb, höf-
uðborg Króatíu, og komust í ná
munda við Banja Luka, aðra
stærstu borg í Bosníu, og ógnuðu
leppstjórninni.
Aðferð öxulríkjanna í Jugó-
slavíu hefir verið sú, eins og alstað-
ar annars staðar, að skapa sundr-
ungu, sem hefði í för með sér gjör-
eyðingu „óæðri“ þjóðflokkanna.
Erindrekar Þjóðverja birgja að
vopnum slovenska landvarnaliðið,
„Hvíta vörðinn", sem berst gegn
skæruliðunum. Þeir styðja Kvis-
ingastjórnirnar. Samtímis því settl
Serbar, Slovenar, Króatar, Mú-
hameðstrúarmenn, kennimenn og
kommúnistar þyrpast inn í fylk-
ingar skæruliðanna, hafa öxulrík-
in stutt hvern þann, sem hefir vílj-
að berjast gegn skæruliðunutn.
Draja Mihailovitsch herforingi,
sem hefir lent í hvirfilvindinum,
herjar aðallega í suðausturhluta
þess landsvæðis, sem skæruliðarnir
hafa á valdi sínu. Hann hefir feng-
ið vopn frá ítölum.
Nýlega hófust samningatilraun-
ir milli ríkisstjórnarinnar í Moskva
og Júgóslavnesku flóttamanna-
stjórnarinnar í London í því skyni
að koma á einingu í Júgóslavíiu og
hindra blóðuga borgarastyrjöld.
En flóttamannastjórnin gerði ekki
heyrumkunna orðsendingu frá
ráðstjórninni. Og hin langdregnu
svör flóttamannastjórnarinnar við
tillögum ráðstjórnarinnar voru að
líkindum fólgin í því að reyna að
færa sönnur á aðMihailovitsch væri
hinn raunverulegi leiðtogi alls þess
herafla í Júgóslavíu sem ætti í bar-
áttu við Öxulinn, og ennfremur
voru þau fólgin í ásökunum í garð
Rússa um að þeir veittu skærulið-
unum stuðning af útþensluástæð-
um. Vegna þrýstings frá blaða-
mönnunum játuðu embættismenn
flóttamannastjórnarinnar að þeir
hefðu ekki hugmynd um hvar
Mihailovitsch væri niður kominn,
og að hann hefði verið óvirkur
mánuðum saman meðan skærulið-
arnir hefðu næstum einir háð alla
baráttuna.
Þetta ástand ásamt heillaóska-
skeyti í nafni Bandamanna frá Éi-
senhower, herforingja, til Mihailo-
(Framhald á 3. síðu)‘.
i