Verkamaðurinn - 07.11.1945, Blaðsíða 2

2
VERKAMAÐÖRI NfV
Fjármálavit Framsóknar og atvinnumál
Akure/rar.
ii.
Nefnd sú, er bæjarstjórn Akur-
eyrar kaus á fundi sínum 17. nóv.
1936 og var falið það verkefni að
rannsaka afkomumöguleika fyrir
togaraútgerð héðan frá Akureyri,
skilaði í apríl 1937 bæjarstjórn
áliti sínu og samþykti bæjarstjórn
eftir allmikið þóf að fela nefndinni
að athuga um skilyrði til að fá
keypt hingað sæmileg skip til stór-
útgerðar og gera að því loknu til-
lögur til bæjarstjórnar um, hvort
og þá hvernig slíkri útgerð yrði
komið á fót og rekin.
Samkvæmt áliti nefndarinnar,
sem var bygt á skýrslum um rekst-
ursafkomu 30 togara á árunum
1934 og 1935 og aflaskýrslum 1934
— 1935 og 1936 átti útgerð eins tog-
ara í 8V2 mánuð að gefa af sér um
250 þús. kr. í vinnulaun og miðað
við þáverandi dýrtíð mundi slíkt
hafa nægt til að framfleyta 70—80
meðal-verkamanna- og sjómanna-
heimilum yfir vetrarmánuðina.
Togaranefndin aflaði sér því næst
upplýsinga um verð og greiðsluskil-
mála á skipum, bæði togurum og
minni skipum. Samkvæmt þessum
upplýsingum kostuðu nýir togarar
í Englandi, 500 smál. stórir, um 700
þús. kr., en 7—10 ára togarar um
150—200 þús. Bæjarstjórn átti þá
ennfremur kost á að fá nýtt vélskip
í Hollandi rúmar 100 smál. með
225 hestafla dieselvél fyrir um 70
þús. kr. og var skipið útbúið fyrir
botnvörpuveiðar og hentugt til
síld- og línuveiða hér.
Þegar hér var komið undirbún-
ingi þessa mikla nauðsynjamáls,
spyrnti afturhaldið við klaufum.
Togaranefndin komst ekki að
neinni sameiginlegri niðurstöðu
um tillögur til bæjarstjórnar um
frekari framkvæmdir í þessu máli.
Kom nú skýrt í ljós innan nefndar-
innar að fulltrúum Framsóknar og
Sjálfstæðisflokksins hafði aldrei
verið nein alvara með að bæjar-
stjórn færi að beita sér fyrir því að
útgerð yrði aukin héðan frá Akur-
eyri.
Á fundi bæjarstjórnar 12. apríl
1938 voru útgerðarmálin enn á
dagskrá vegna tilmæla fulltrúarráðs
verklýðsflokkanna. — Meirihluti
hinnar nýkjörnu bæjarstjómar lét
í ljósi andúð á því að bæjarstjórnin
færi að sýna það fjármálavit að
kaupa togara eða önnur stórvirk
veiðiskip til að draga björg í bú
þjóðarinnar og þá fyrst og fremst
bæjarins.
Eftirfarandi tillaga fékst þó sam-
þykt eftir allmikið þóf með 9 sam-
hljóða atkvæðum:
„Bæjarstjórn Akureyrar samþykkir að
kjósa 5 manna nefnd til að vinna að því,
að aukin verði útgerð héðan frá Akur-
eyri, og athugi hún þá möguleikana fyrir
því, að nú þegar verði keypt a. m. k.
eitt nýtt vélskip, sem hæft væri til út-
gerðar héðan sumar og vetur.
Að öðru leyti skal nefndin sérstaklega
vinna að því:
1. Að leita nú þegar undirtekta bæjar-
manna um þátttöku í stofnun hlutafélags
til skipakaupa og útgerðar.
2. Að leita eftir opinberum styrk til
umgetinna skipakaupa. Sé þá sérstaklega
leitað til Fiskimálanefndar.
3. Að leita eftir föstu láni t. d. úr
Fiskiveiðasjóði fyrir svo sem hálfu kaup-
verði skips. Ennfremur að leita eftir
nauðsynlegu rekstursfé.
Jafnfram felur bæjarstjórn fjárhags-
nefnd að rannsaka möguleika fyrir hlut-
deild bæjarsjóðs í ofannefndri hlutafé-
lagsstofnun, t. d. með hlutafjárframlagi
eða öðrum stuðningi."
I nefndina hlutu kosningu Jó-
hann Frímann, skólastjóri, Tryggvi
Helgason, sjómaður, Jón Hinriks-
son, vélstj., Svavar Guðmundsson,
bankastjóri og Axel Kristjánsson,
kaupmaður.
Þegar þessi nýja nefnd var kosin
voru um 20 ár liðin frá því nýtt
veiðiskip kom til bæjarins og á því
ári (1938) fækkaði veiðiskipum
bæjarmanna um 8. Má af þessu og
tregðu Framsóknar, þrátt fyrir þess-
ar staðreyndir og margra ára
reynslu af togaraútgerð í landinu,
marka, hve fjármálavit Framsóknar
risti djúpt á þessum árum, og kom
það betur í ljós síðan, enda lýsti
Nýja Dagblaðið 256 tbl. 1937 (dag-
blað Framsóknar) ástandinu á Ak-
ureyri með svofeldum orðum:
„Sveitargjöldin eru orðin
það þung, að bænum liggur
við gjaldþroti, og leiðtogar
bzæjarins sjá enga aðra vök
framundan í því efni, nema
að hjálp Alþingis komi til“.
(Leturbr. ,,Vm.“).
Þannig var ástandið í þeim bæ,
þar sem auðugasta samvinnufélag
landsins hafði starfað rúm 50 ár.
Þannig var ástandið að dómi Fram-
sóknarmanna sjálfra í þeim bæ, þar
sem bandalag Framsóknar og kaup-
manna hafði völdin. Þannig var
ástandið, þegar stríðið skall á og
stríðspeningarnir björguðu bænum
frá því að hið heilaga bandalag
setti bæinn alveg á hausinn.
Hin nýja nefnd, er bæjarstjórnin
hafði kosið í útgerðarmálunum,
átti erfitt með að skila samhljóða
tillögum til bæjarstjórnar, sökum
þess að meirihluti nefndarinnar var
ií hjarta sínu andvígur því að bær-
inn hefði á nokkurn hátt afskifti af
útgerð. Þó varð }»ess vart, bæði inn-
an nefndarinnar og utan — meðal
peningamanna bæjarins, að þeir
virtust hafa dálítinn áhuga fyrir
stofnun útgerðarfélags, EF ÞEIR
FENGJU EFTIRGJAFIR Á
GJÖLDUM ÚTGERÐARINN-
AR TIL BÆJARFÉLAGSINS.
Beindi þá útgerðarnefndin þeirri
fyrirspurn til bæjarstjórnar, hvort
hún vildi samþykkja ákveðnar eft-
irgjafir um 5 ára bil, til handa ný-
útgerð, ef hún irísi upp hér í bæn-
um.
Var þessi fyrirspurn þvæld lengi
í nefndum, og birtist enn í því hinn
brennandi áhugi Framsóknar fyrir
því að aukin yrði útgerð í bænum.
Á fundi bæjarstjórnar 12. júlí
1938 báru kommúnistar fram svo-
hljóðandi tillögu:
^ „Bæjarstjórn Akureyrar lýsir því yfir,
að hún sé reiðubúin til að semja við ný
útgerðarfyrirtæki, sem stofnað yrði til
fyrir næstu áramót, og sem keyptu hing-
að ný skip, hentug til síldar- og þorsk-
j veiða, um eftirgjöf þeim til handa, yfir
tiltekið érabil, á útsvörum, vatnsgjöldum
og hafnargjöldum af skipum þeirra, og
af að- og útfluttum útgerðarvörum, gegn
; því:
1. Að skip fyrirtækjanna séu ein-
göngu mönnuð búsettum mönnum í bæn-
2. Að skipin séu gerð út bæði á síld-
og þorskveiðar.
3. Að skipin leggi alla saltsíldar- og
saltfiskveiði sína upp til verkunar á Ak-
ureyri, eða útvegi jafngildi hennar í afla
af öðrum skipum.
4. Að ekki sé greiddur arður af hluta-
fé þann tíma, sem gjalda-ívilnanirnar
gilda, heldur sé tekjuafgangi varið til
styrktar útgerðinni".
Ekki varð þess vart á þessum
fundi, að Framsókn teldi þörf á að
hraða þessum málum og var aðeins
samþykt að vísa tillögunni til fjár-
hagsnefndar. Loks á bæjarstjórnar-
fundi 27. sept. 1938 samþykti bæj-
arstjórnin (illögurnar mótat-
kvæðalaust.
Það kom í ljós, eins og áður, að
einkaíramtakið brást. Þrátt fyrir
}»essi kostakjör, er bæjarstjórn bauð
einkaframtaksmönnum, héldu þeir
að sér höndum.
Þegar stríðið skall á 1939 var
ástandið þannig, að ekkert hafði
verið gert til að auka útgerð frá Ak-
ureyri. Frá því 1936 og lengur
hafði afturhaldið á einn eða annan
hátt hindrað að úr framkvæmdum
yrði. Þó að opinberar skýrslur
hefðu margsannað það, að útgerðin
væri aðalatvinnuvegur þjóðarinn-
ar, þá hafði útgerðin á Akureyri
dregist stórlega saman. Bæjarfull-
trúar Framsóknar og Sjálfstæðis-
manna töldu það principmál sitt að
vera á móti bæjarútgerð. Af þess-
11 m ástæðum hindraði þetta banda-
lag ,,samvinnumanná“ og kauj»-
manna, að bærinn væri búinn að fá
togara áður en stríðið skall á og
skaðaði fjármálavit Framsóknar
þannig bæinn um margar miljónir
króna stríðsárin, þó ekki sé miðað
nema við meðalrekstur íslensku
togaranna á þeim árum.
Mun enn verða rakin saga fját-
málavitsku Framsóknar í bæjar-
málum Akureyrar.
Bókarfregn.
Guðfinna Jónsdóttir frá
Hömrum: Ný ljóð. Helga-
fell. Reykjavn'k 1945., Vík-
ingsprent li.f.
Þetta er önnur kvæðabókin,
sem kemur út, eftir þessa gáfuðu
skáldkonu. Fyrri kvæðin vöktu eft-
irtekt og hlutu lofsamlega dóma,
þótt sumir fyndu á þeim galla, svo
sem alla jafna vill brenna við með
fyrstu verk skáldanna, þótt efnileg
séu.
Þessi nýja Ijóðabók er ekki stór.
Hún hefir að geyma 29 kvæði, og
eru þau yfirleitt ekki löng. En yrk-
isefnin eru fjölbreytt, föstum tök-
um tekið á þeim, og á kvæðunum
mjög mikill alvörublær. Þau eru
öll lipurt kveðin, og höfundurinn
virðist eiga alls kostar við íslenzkt
mál, sem er víða mjog fagurt og
þróttmikið. Þó er bún að mestu
sjálfmenntuð, enluppalin í því hér-
aði, þar sem málið mun einna
breinast talað. Hún er gagnorð og
kann þá list að bregða upp skýrum
og ógleymanlegum myndum með
fáum, hnitmiðuðum orðum, t. d. í
kvæðunum: Hestar í hafti, Ljós-
mynd að vestan, Hið lifandi vatn,
o. m. fl.
Guðfinna befir hfotið í vöggu-
gjöf siinghneigð í ríkum mæli og
óvenjunæma tilfinningu fyrir allri
fegurð, einkum náttúrufegurð. Við
það að alast upp ,,,við heiðafriðinn
holla“ helir ást hennar á náttúr-
unni orðið svo sterk, að það nálg-
ast tilbeiðslu. Gætir þess eigi lítið
x kvæðum hennar.
„Sú jörð, sem á gagnleg gæði,
1 er gleymin á ævintýr.
Þar reyrflautur engar óma,
og álfur úr hólum flýr.
Með öll sín ljúfustu leyndarmál
i hver lækur á brautu snýr.
A gullnar vogir vér vegum
allt vallarins dýra skraut.
En örlögin á oss léku,
því innstu tryggð vora hlaut
hin stórgrýtta jörð á jaðri vors lands,
er með járnhnefa plóginn braut.
Þar öðlaðist æskan skyggni,
er örninn úr hreiðri fló.
Við bergfellsins brjóst vér heyrðum,
er blágrýtið andann dro,
(Úr kvæðinu Brotið land).
í kvæðinu Hið lifandi vatn segir
hún:
»
Við botnsins grein, er laufgast í skyggðri
lá,
sér leika murtur og kræður.
En ofar slýið dregur um djúpin blá
sínar dimmgrænu silkislæður,
og hófsóleyjar um hólmana gullbönd slá.
Þar hvannstóðið lögum ræður.
Um stargrónar víkur vatnið fjöðrum
slær,
þess vængur er djúpsins gróði.
Er leikur milt við sefstráin sunnanblær
og söngtrega vekur flóði,
það lyftir breiðu brjósti og tónum nær
í bylgjunnar þýða ljóði“.
(Framhald á 3. síðu).