Verkamaðurinn - 11.12.1964, Blaðsíða 5

Á þessu ári hafa komið út
tvær bækur eftir Gunnar M.
Magnúss. Bækur hans eru þá
a. m. k. orðnar 32 og geri aðr-
ir betur. En þó er meir um vert,
að margt af bókum Gunnars eru
öndvegisrit, t. d. Virkið í norðri.
Gunnar er mjög fjölhæfur höf-
undur og spanna áhugamál hans
allt frá barnasögum og sagn-
fræði upp í listrænustu leikrit.
I Múrnum, leikrit það, sem
leikið var í útvarp í fyrra, er
komið út hjá Ægisútgáfunni.
Þetta er mikið verk, sögulegs efn
is að miklu, þar með þjóðfélags-
og mannlífslýsing síns tíma. Þeir,
sem dómbærir eru á leikrit, telja
þetta hið bezta verk. Gunnar má
vera hreykinn af því og þjóðin
þakklát á þeim tíma, þegar anda-
gift rithöfunda er í slíkri lægð
sem nú, hvað viðkemur skap-
andi list.
Þá er nýkomin á markaðinn
bók Gunnars, Arin sem aldrei
gleymast. Skuggsjá gefur út.
Þetta er tvímælalaust ein bezta
bók, sem út kemur á þessu ári,
mikill, ábyggilegur fróðleikur
um eitt örlagaríkasta tímabil í
sögu heimsins, ekki sízt íslend-
inga.
Ritið fjallar sem sagt um
styrjaldarárin og hin miklu ör-
lög, sem þar réðust. Hernám ís-
iands, slysfarir, björgunarafrek
og margvísleg samskipti við
hernaðaraðila. Þetta voru ár eld-
skírnar okkar.
Það er vissulega góð handbók
þetta, sem Gunnar hefur skráð
hér. Hún er ábyggileg og yfir-
gripsmikil, en af slíkum bókum
eigum við fátt, og þó þessi nái
ekki yfir langt tímabil í sögu
okkar, er það þó sá tími, sem oft
hlýtur að verða vitnað til. Hér er
heimildarritið.
Auk þessa er bókin æsileg lesn-
ing, því að þetta voru tímar
hraðrar atburðarósar og stór-
fenglegra átaka og árekstra.
Það er vitanlega mikill sárs-
auki, sem endurvekst við lestur
þessa rits. Islendingar misstu
hlutfallslega ekki færri menn en
hinar raunverulegu styrjaldar-
þjóðir. T. d. fórust hér 147 menn
1941, flestir af völdum styrjald-
ar. En þetta er einnig saga
hetjudáða og þrautseigju ís-
lenzkra sjómanna, er héldu uppi
siglingum öll árin, þótt dauði
og tortíming lægi alls staðar í
leyni. Og 1940 tókst íslending-
um að bjarga 1112 mannslífum,
og þau urðu fleiri þessi ár, en
missan einnig mikil.
Arin, sem aldrei gleymast, er
vitanlega mjög skyld hinu mikla
ritverki Gunnars, Virkið í
norðri, en það ritsafn mun nú
löngu uppselt. Enginn einn ís-
lendingur hefur lagt sig svo fram
sem þessi við könnun og skrán-
ingu þeirra atburða, sem röðuð-
ust á þessa daga og ár. En það
mun verða framtíðinni mikils-
verðara en okkur, þó þarft sé
einnig, því framtíðin mun for-
vitin um þennan hildarleik, sem
vonandi á ekki eftir að endurtak-
ast. En það hafa allar kynslóðir
vonað og trúað, og þó gerast þeir
enn og æ.
Bók þessi er 368 bls. með
fjölda mynda. Hafi Gunnar stóra
þökk fyrir elju sína og ágæti.
—0—
A fjalla- og dalaslóðum, heitir
bók, sem Bókaforlag Odds
Björnssonar á Akureyri hefur
gefið út. Þetta eru sagnaþættir
og endurminningar eftir Pál
Guðmundsson frá Rjúpnafelli í
Vopnafirði (bróður Björgvins
tónskálds), Benedikt frá Hofteigi
skrifar formála og sá um útgáf-
una, eykur hann við og betrum-
bætir á nokkrum stöðum. Hans
er ættfræðin.
Páll Guðmundsson hefur dval-
.ið mestan sinn aldur í Vestur-
heimi, fór vestur 24 ára 1911,
ásamt fjölskyldu sinni. Sárt var
þessa fólks saknað frá Rjúpna-
felli, og mátti heita, að hver
sveit bæri sín svöðusár á dögum
vesturferðanna. Þetta var eins
og dauðinn, sökum fjarlægðar
og óvissu um endurfundi. 011 sú
mikla saga er enn í hugum eldra
fólks sem lifandi veruleiki, þó
langt sé um liðið.
Þessi hók er mj ög geðþekk, vel
skrifuð og fróðleg, þó hún
spenni ekki yfir miklar víðáttur.
Vettvangur hennar er Vopna-
fjörður og svo Hólsfjöll, nánar
tiltekið Möðrudalur, á búskap-
arárum Stefáns Einarssonar, er
þar hóf búskap 1876. En Páll
var þar ársmaður 1910. Má geta
þess, að það sumar og fleiri var
þar kaupamaður núverandi for-
seti Islands.
Þótt Möðrudalur hafi verið á
þessum árum eitt fjárflesta stór-
býli landsins, munu heimilis-
hag.ir svipaðir víðar á Austur-
landi og fæst hér mjög gott yfir-
lil yfir hagi manna og hugsana-
gang um og fyrir s.l. aldamót.
Það má segja að á þessu ári sé
nyrzta hluta Austurlands gerð
allgóð skil með þessari bók og
svo sögu Björns skólastjóra á
Vopnafirði um Heiðina. Þetta er
þakkarverð bók.
JÓHANNES Á BORG.
Stefán fréttamaður er mér
happadrýgsti rithöfundur, ef ég
vil brosa. Hann ræður yfir þess-
um skritigilegu frásagnatökum,
sem eru austfirzkrar ættar. Nú
hefur Æg.isútgáfan gefið út bók,
sem Stefán hefur skráð, en það
er ævisaga kappans mikla af
Oddeyrinni, Jóhannesar Jósefs-
sonar.
Þetta er vissulega skemmtileg
bók, og hún er meira. Hún er
hvatning til íslenzkrar æsku um
að rækta líkama og sál, vera
hetja og sigurvegari í drengileg-
um leik. Jóhannes á tvímælalaust
eina allra tilbreytingarmestu æfi
íslenzkra manna, og hefst æv-
intýrið strax við fæð.ingu. Frá-
sagnargleðin og snilldin er Stef-
áns. Þetta er skemmtilegasta bók
ársins og sú viðburðaríkasta.
Eg mæli með henni sem gjöf til
eldri Akureyringa og Eyfirðinga
vegna fyrrihlutans, sem gerist
hér, og til æskunnar um allt
land, vegna hetjumóðs og ætt-
jarðarástar sögumanns.
Svo hefst bókin: „Eg er Jós-
efsson og fæddur í jötu. Sú jata
var í fjárhúsinu hans Jóns afa
mins á Barði. Barð var beint
upp af Torfunefinu, mitt á milli
Akureyrar og Oddeyrar. Hús
Kaupfélags Eyfirðinga stendur
nú þar rétt fyrir neðan. . . “.
„ . . . Nokkurt hóf mun hafa
verið á ástúðinni milli Kristín-
ar móður minnar og tengdafor-
eldranna tilvonandi . . . því
Jón og Anna á Barði voru bæði
tiltektarsöm og skapstór . . . “.
„Móðir mín sagði mér sjálf frá
fæðingu minni. Hún sagðist ekki
hafa þorað að ala frumburð sinn
heima á bænum, heldur laumazt
út í fjárhús, þegar hún kenndi
sín. Þar hreiðraði hún svo um
sig í jötunni og fæddi mig . . . “.
Jóhannés ólst upp í gamla Lundi,
sem enn stendur hér á Oddeyr-
inni. „Það hafði hengt sig mað-
ur í gamla Lundi . . . Þessu
fylgdi nátlúrlega reimleiki . . . “.
„Faðir minn var óskaplega bráð-
ur í lund og allra manna verstur
á heimili. Hann byrjaði að ó-
skapast með skömmum og bar-
smíð um leið og hann kom inn
úr dyrunum og hætti ekki fyrr
en hann fór út aftur . . . “. En
. . . „hló við hverjum, sem á
vegi hans varð, að því tilskildu
að það væri ekki kona hans eða
börn . . . . “ Og drengurinn var
líkur í skapi. Uppvaxtarárin á
Oddeyrinni eru mjög í samræmi
við þetta — og kannski æfin
öll?
Um helmingur bókarinnar er
helgaður uppvaxtarárunum hér.
Það tognar úr pasturlitlum, kúg-
uðum dreng. Móðurástin vegur
upp á móti hörku föðursins, en
harka hans ýtir undir þrána að
verða sterkur, verða jafnoki og
sigurvegari kúgarans. Það ger-
ist margt stórt og smátt. Sjó-
menn, Norsarar og Danir slást
við strákana á Oddeyrinni, og
týna æru og jafnvel lífi. En Jó-
hannes er meira en vaxandi
kraftamaður, sem lætur ekkert
trufla sig frá æfingum, sem læt-
ur steypa yfir sig köldu vatni ber-
an utan dyra vetur og sumar til
að herða sig. Hann verður einn
af aðal-forsprökkum í stofnun
Ungmennafélagsskaparins, sem
varð sögulegt afl, og í anda þeirr
ar hreyíingar lifir hann lífi sínu.
Konungsglíman á Þingvelli, þátt
taka í Olympíuleikjum, tuttugu
ára sigurganga móti íjfrótta-
mönnum og kraftajötnum heims-
ins, röð sigra. Það er íslenzka
glíman, íslenzkt hugarfar, sem
ber Jóhannes uppi. Já, og ís-
lenzka skapið.
Þess má geta, að hér er sér-
kafli um þjóðaríþróttina, glímu,
og myndaflokkur, er sýnir hin
helztu brögð í vörn og sókn.
Þessa fögru og gagnlegu íþrótt
þyrfti vissulega að endurvekja.
Fyrst hún gat orðið Jóhannesi
það, sem hún varð, og félögum
hans, hví þá ekki öllum strák-
um?
Engum leiðist meðan þessi bók
er lesin, hún er einhver bezta
æfisaga okkar tíma. Bókin er
rúml. 300 bls. Kápumynd eftir
Atla Má, Gísli J. Ástþórsson sá
um útlit, og hér eru nokkrar
myndir góðar.
Einkunnarorð sögumanns fyr-
ir bókinni eru þessi: í þessa bók
hefur höfundur skráð það eitt,
sem ég vildi segja og með þeim
hætti, sem ég vildi það sagt
hafa. — Eg er sannfærður um
að það er rétt. k.
*
BÆKUR FRÁ FRÓÐA,
Reykjavík.
Vm eyjar og sker, heitir hók
eftir Bergsvein Skúlason, prýdd
mjög góðum myndum, sem tekn-
ar eru úr lofti af Gunnari Geir
Vigfússyni.
Þetta er mjög ýtarlegur fróð-
ieikur um Breiðafjarðareyjar
og myndir af þeim. Að stofni til
er bókin byggð á útvarpserind-
um, sem Bergsveinn liefur flutt
um eyjar, sker og fólk við
Breiðafjörð, og hver man ekki
sum þau erindi. Bergsveinn
þekkir manna bezt þá töfraver-
öld, sem Breiðifjörður er og það
mannlíf, sem þar var lifað. Bók
þessi er 274 bls. og vönduð að
frágangi. Myndirnar sérstaklega
góðar.
Konur í kastljósi, heitir önnur
bók frá Fróða, sannleikurinn
um líf þeirra og leyndarmál.
Hver vill ekki kynnast slíku?
Bók þessi er skrifuð af John
Whitcomd, sem er mikill ferða-
langur og fréttasnati. Bókin er
þýdd af Gisssuri O. Erlingssyni.
Þessi bók fjallar um konur,
sem brotizt hafa til frægðar á
ýmsan hátt, fegurðardísir, flug-
freyjur, fyrirsætur, leikkonur
og konur í opinberum embætt-
um. Höfundur þessi er fjölhæfur
listamaður og skrifar létt og fjör-
lega um þetta eftirsóttasta efni
allra tíma, konuna í kyrrð og
asa.
Kaflafyrirsagnirnar í bókinni
gefa til kynna efni hennar: Augn-
fegrun, Áfengi og konur, Blóð-
sugutímabilið, eiginmenn leik-
kvenna, Gervibrjóst, o. s. frv.
Falleg bók myndskreytt, um 240
bls.
Þá hefur Fróði gefið út tvær
nýjar barnabækur, sem mæla
má með. Strokudrengurinn, eftir
Astrid Lindgren, þýdd af Jónínu
Steinþórsdóttur, en skreytt er-
lendum teiknimyndum. Þetta er
bókin um strok einmana drengs,
sem átti dapra daga á barna-
hæli, en þráði foreldra og heim-
ili. Það má segja að hann væri
heppinn bæði með flökkufélaga
og erindislok. Þetta er góð bók
fyrir stráka fram að fermingu
og lengur. Bókin er 240 bls. Hún
hlaut H. C. Andersens verðlaun
1956.
Þá er það Lísa litla í Oláta-
garði, eftir sama höfund og
Strokudrengurinn, en léttari,
enda ætluð yngri börnum. Eirík-
ur Sigurðsson skólastjóri hefur
þýtt hana. Bókin er fallega mynd-
skreytt, rúmlega 200 blaðsíður
að stærð. Það er óhætt að mæla
með þessum barnabókum, þær
eru vel gerðar frá öllum sjónar-
miðum, fallegar og málið hreint
og liðlegt í munni.
UM BÆKUR OG MENN
Föstudagur 11. desember 1964
Verkamaðurinn (5