Verkamaðurinn - 27.01.1967, Page 2

wwtwtwwwwwwwtwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwwn
Flest kvöld vikunnar er flutt-
ur þáttur um íslenzkt mál, eða
öllu heldur málvillur í útvarp
okkar. Þátturinn er að loknum
fréttum, svo að margir hlusta
á hann. Þátt þennan ber mjög
að þakka, ekki síður en hinn
vikulega þátt orðabókarmanna.
Bezt má sjá af hinum fyrrnefnda
að ekki sé vanþörf á leiðbein-
ingum í meðferð tungunnar, því
alltaf er af nógu að taka, og það
oftast úr daglegu máli blaðanna
í Reykjavík. Margt af því, sem
þar ber fyrir augu, er með ein-
dæmum miklum, svo ekki er
undarlegt þó ugg nokkurn setji
að þeim, er tungu sinni unna.
Astæðan til vaxandi mistaka í
meðferð móðurmálsins ætti vissu
lega ekki að vera af vanþekk-
ingu sprottin, svo langur sem
skólatími flestra er orðinn. Þó
er það nú svo, að mikið af því,
sem manni kemur einna spánsk-
ast fyrir sjónir, stafar af van-
þekkingu. Hin snöggu þáttaskil
í atvinnulífi og tilfærsla fólks úr
sveitum í bæi, á sinn þátt í
þessu, ásamt aukinni nasasjón af
erlendum málum, án þess nokk-
uð sé lært til fullnustu.
Eg vif nefna dæmi um þann
vanda, sem kaupstaðarbarni ber
að höndum, þegar það fullorðið
gerist blaðamaður hjá bænda-
blaði í höfuðborginni. Það hef-
ur vissulega lært margt viðkom-
andi sveitabúskap og getur skrif
að um almenna hluti, en það
skortir alveg hina lifandi tilfinn-
ingu fyrir því orðalagi, sem í
sveitum ríkir, og hinum hárfínu
blæíbrigðum málslns á tungu
bændaþjóðarinnar. I bændablað
inu Tímanum hefur til margra
ára varla verið minnst á fé, ær,
gemlinga o. s. frv., heldur er allt-
af talað um kind og kindur.
Nú um áramótin var t. d. sagt
frá því, að „kind“ hefði borið
lambi þá um nóttina. Ekki var
hægt fyrir gamlan sveitamann
annað en glotta og spyrja, hvort
hér hefði verið á ferð sauður
eða ær, jafnvel hrútur, sem átti
þetta lamb. Þannig hefur hús-
dýrategund þessi aðeins eitt
nafn þar í sveit, og það getur
orðið ámóta skemmtilegt í okk-
ar eyrum í fleiri tilfellum en
þessu.
KIND táknar nánar tiltekið
aðeins tegund. Ef ég sé í fjar-
lægð eina sauðskepnu og greini
ekki hvaða kyns hún er, segi ég:
— Eg sá kind. — Væri hún nær,
svo ég sæi, að þetta væri ær, hrút
ur eða sauður, myndi ég segja
það. Þeir tala um að smala kind
um. Þetta er rangt, ef um ein-
hvern verulegan fjölda fjár er
að ræða, þá segja menn- fé. —
Kindur er aðeins notað um lít-
inn hóp, og fylgja þá oft með
„nokkrar,“ sem einmitt segir sína
sögu. Það er t. d. fjárbreiða,
sem rennur niður með Þjórsá á
einum bankaseðii okkar, en ekki
kindur. Og kind ber ekki lambi.
Það gerir ær.
Nú sér maður einnig oft á
prenti „að fóðra“ skepnu, þó
að átt sé aðeins við einstaka
gjöf. Að fóðra fé er að hafa það
á gjöf um lengri tíma, að bera
því hey í eitt mál, heitir að gefa
því, en heyið er gjöf. Eg sé í
þýðingum á nokkrum heim-
skautabókum, að talað er um
að hundar hafi verið „fóðrað-
ir“ einu sinni í viku vegna skorts.
Hér á tvímælalaust að segja:
Þeim var gefið. En í bændablöð-
um geta hryssur fætt í stað þess
að kasta, hvað þá annað.
Þetta eru aðeins smádæmi um
örðugleika þeirra, sem verða að
læra af bókum lifandi mál. En
hitt er enn verra, hve hrá þýðing
úr erlendum málum ryður sér nú
ört til rúms. Það er t. d. að verða
daglegur viðburður að sjá tekið
svo til orða: — Eg elska að
hlusta á mússik. — Eg elska að
fara í leikhús. — Þetta er ljótt
og óskemmtilegt mál, hráþýtt úr
nágrannamálum. — Einnig: —
Mér finnst gott brauð. — Orð-
ið þykir er að gleymast, og sést
vart á prenti í dagblöðum.
Margir muna enn, þegar talað
var um „hestbaksreið,“ þegar
nokkrum stórlöxum var boðið í
útreið hér um árið. Þetta skrípi
hefur eignast mörg systkini. En
við hvert blað ætti að vera ein-
hver, sem gæti skorið úr um
hvort rétt er eða rangt. Próf-
arkalesarar eiga að ná til allra
annmarka máls, hvort sem um er
að ræða prentvillu eða vanþekk-
ingu þeirra, sem skrifa.
En ég var að tala um leiðbein-
ingarstarf útvarpsins. Þar er
skóli, sem allir ættu að sækja.
Orðabókarmenn hafa átt mikil
og góð samskipti við þj óðina og
báðir aðilar eru ríkari eftir. Nú
er það þó svo, að manni finnst
stundum eins og þeir geri sig
barnalegri en vænta má í leit
sinni að orðskrípum einum. En
þeim er mikil vorkunn og kann-
ski eru þeir aðeins að örfa okk-
ur til þátttöku í björguninni með
því að tala eins og hinn fávísi.
Eitt er það orð, sem mjög hefur
borið á góma í vetur, en það er
orðið að „fullhnúa,“ ELL-in eru
þá borin fram eins og í ullabía.
Nú fullyrði ég að hafa heyrt
fyrir austan talað um að full-
hnúa, borið fram eins og ULL.
FULLhnúa er þá að fullvinna
eitthvert verk. Þegar rjóltóbak
var skorið á fjöl, eða saxað, þá
var oft undir lokin að maður
tók að nudda það á f j ölinni með
hnúunum. Kannski kom þá sá,
sem tóbakið átti, tók nokkur
korn milli gómanna og sagði: —
Þetta er nú valla fullhnúað. Og
hann bar ELL-in fram eins og í
ull, en ekki ullabía. L í gælu-
nafninu Ella er ólíkt og í nafn-
orðinu elli. Gæti fullhnúunar-
vandamálið nokkuð skýrst við
þetta? Og hvað segja lesendur?
k.
ÓFULLHNÚUN
- SNYRTIHÚS
Sfuii
14-36
VÖRUSOLUNNAR -
ANDLITSBÖÐ
HÚÐHREINSUN
ANDLITSNUDD
ANDLITSFÖRÐUN
MEGRUNAR- OG
FEGRUNARNUDD
SAMKVÆMISSNYRTING
HANDSNYRTING
KLIPPING
HÁRÞVOTTUR
LITUN
HÁRLAGNING
LOKKAGREIÐSLA
SAMKVÆMISGREIÐSLA
2) Verkamaðurinn
Föstudogur 27. janúar 1967.