Vínland - 01.01.1905, Blaðsíða 4

3 VÍNLAND 3
Jáánaðarblað. Verð $1.00 árg.
Utgefendur: Víriland Publishing Co.
B. B. Jónsson, Manager.
Ritstjöri: Th. Thordarson.
Entered at the post-office at Minneota,
Minn., as second-class matter.
Athuáavert.
— :o:—■
Móti því getur enginn borið, sem kunn-
ugur er Vestur-íslendingum,aðf>eireru nám-
fúsir menn og hafa leitast við að afla sér allr-
ar peirrar mentunar, sem föng eru á í ný-
lendunum hér.vestra, og ymsir hafa úr peirra
flokki lagt mikið í sölurnar til að afla sér
mentunar við fjarlægar mentastofnanir, En
f>að mun fáum vera full-ljóst að Vestur-ís-
lendingar hafa öðrum fremur lagt kapp á að
læra, og úr f>eirra hóp hafa að tiltölu fleiri
stundað nám við æðri og lægri skóla, en
nokkrum öðrum nykomnum pjóðflokkum hér
í landi. Betta er ekki oflof né ástæðulaust
skrum, f>ví skýrslur frá skólum vorum syna
f>að og sannn. Eftir [>ví ættu Vestur-íslend-
ingar að vera hinn mentaðasti pjóðflokkur í
Bandaríkjunum, og víst mætti einnig færa
ástæður fyrir pví að svo sé, ef alpyðumentun
er dæmd eftir pví hvað margir eru læsir og
skrifandi, pví varla mun fínnast í Bandaríkj-
unum nokkur fullorðinn ídendino-ur, sem
ekki kann að lesa og draga til stafs, en pað
verður naumast sagt um nokkurn annan pjóð-
flokk, sem par byr. Svipuð mundi niður-
staðan verða, ef petta væri tekið til saman-
burðar í Canada. Og pegar pað er einnig
víst að Vestur-íslendingar eiga fleiri náms-
menn á æðri skólum en nokkur annar hér
lendur pjóðflokkur, að tiltölu við fólksfjöld-
an, pá lítur svo út sem pað séu engar öfgar
að segja að Vestur-íslendingar sóu bihn
mentaðasti nVlendu pjóðflokkur‘hér í landi.
En á h;nn bóginn er pað alkunhugt'WQi
oft ber á /msu í pjóðfélagi Vestur-íslendi
inga, sem lyfáir töluverðum méntaskorti ,ög-‘
Ótrúlegt er að geti átt heima hjá pjóðflokki'
peim, or telja megi í fremstu röð meðal ment-
aðra pjóða hérí landi. Oss er pað full-ljóst.
að peir menn, sem eftirtekt veita sumu af
pví. er beimskíilegast er og hæsOfætur í eyr-
um, en pekkjá'Vjostur-íslendinga lítið í raun,
og veru, munu flestir hafa pá skaðiiin.að pjóð-
flokkur vor só lítt mentaður efgiiiíla vaninn,
t>ví af ávöxtum peirra skuluð pér pekkja pá;
og pau epli, sem eru á boðstólum meðal Vest-
ur-íslendinga, eru oft ekki annað en hrossa-
tað. En peir ávextir hafa flestir vaxið á sér-
stöku limi, sem ekki á neinar rætur í pjóð-
félagi voru, og pess vegna er rangt að dæma
pjóðflokk vorn eftir pví útliti, er peir hafa.
En til alls eru eðlilegar orsakir, og ef peirra
er gætt í pessu máli, verður enginn vandi að
skilja, hvernig á pví stendur,að oft ber meira
á mentaskoti fárra manna meðal Vestur-ís-
iendinga en mentaproska peim, er pjóðflokk-
urinn alment hefir náð.
Aðalorsakirnar eru pær, að peir Vestur-
íslendingar, sem mest og bezt hafa mentast
hér í landi, geta ekkibeitt sér í íslenzkum fó-
lagsmálum og draga sig pví vanalega í lilé,
en aðrir, sem fátt hafa til síns ágætis annað
en fávizku og framhleypni, gerast forsprakk-
ar ymsra framfaramála.
Margir ungir Vestur-íslendingar, sem
hér eru uppaldir, eru nú orðnir vel mentaðir
menn. A uppvaxtar-árunum hafa peir vanist
hérleudu félagslífi og í skólunum læra peir
hérlendan hugsanahátt, og pegar peir hafa
náð proska aldri eru peir fremur amerískir
orðnir en íslenzkir, pví hórlend mentun eyðir
flestum peim sérkennum,ersundurgreina að-
komna pjóðílokka. og miðar að pví, að sam-
laga pá alia hérlendu pjóðfélagi. t>að sem
sérkennir íslenzkt þjóðfólag á hvergi heima í
pjóðfélagi Ameríkunjanna, og ekkert af pví
er kent í skólum peirra nema forn-íslenzk
tunga og bókmentir, lítið eitt, Til pess að
viðhalda pjóðlegum fræðum bérí landi pyrftu
Vestur-íslendingar að eiga sórstaka skóla, er
kendu pau, en peir eiga pá ekki, og pess
vegna eiga námsmenn peirra engan kost á að
iæra neitt af pví tagi, svo teljandi só, hór í
landi. í>að er pví eðlilegt að hinir yngri
Vestur-íslpndingar sinni ekki mikið sérmál-
umpjóðflokks síns. Þeir hafa alist upp und-
ir áhrifam a merískrar mentunar en af íslenzku-
félagslífl hafa peir flestir lítil kynni, og um
íslenzk þjóðfræði vita peir flestir lítið eða
ekkert. Þetta er pví miður pað, sem með
réttu má segja um suma efnilegustu mennina
meðal Vostur-ísiendinga, og peir finna sjálfir
bezt til pess að:,pá skortir alla íslenzka sér-
mentun, pví flestir skynsamir menn kannast
við takmörk mentunar sinnar, og forðast jafn-
an la6 hætta sér út fyrir pau takmörk í störf-
um sínum. Þessir menn láta pví lítið á sér
bera í íslenz'ku félagalífi. Þeiin finst þeir
■geti ekki beitt kröftum sínum og hæfileikum
jMslénzkum félígsmálum, og.yilja ekki bein-
[líniirdaka pátt í pví, erpeir ekki þykjast fær-
•ir'um aðid\%a af 1 íendi svo vel fari. Þiir eru
vánálega íslenzkum þjóðmáíum hlyntir og
h’ggj^ þeim oft mikið lið-ððpinlínis. En
hvatámértn peirr-a gdrast peir sjaldan í byrj-
un,öJ framsögumonn .pejrra gerast peir varla,
,ef'|>eir getaflijá’pví kioinfSt.
fín meðal V^estur-íslendinga eru til menn,
. i. ■ 'JETííllH ... , ~
sem látfl mikið' á sét fáttvel
gefið."rt'Í>eii‘'eru Inenn, seifnpykjast flest eða
alt vita og telja sig færa i flestan sjó, pó flest,
sem peir fást við, s^ni að peir viti lítið og
geti fátt eða ekkert gert vel. Allir pjóðflokk-
ar hér í landi eiga marga menn af pessu tagi,
og það er eðlilegt að peir rísi upp hjá hverju
n/ju pjóðfélagi, sem hér myndast. Þeireru
illgresi pað, sem ávalt gerir vart við sig í
gróðrarreit frolsisins, og heróp peirra er vana-
[ega: frelsi! Með frelsinu flagga peir oft-
ast, livar sem peir koma fram, og undir peim
fána fylkja peir oft allskonar illpyði hroka
fullrar heimsku; og svo berjast peir í nafni
sannleika, siðgæðis og mannkærleika, en vopn
peirra eru vanalega Iygi,brígslyrði og skamm-
ir um alt og alla, sem ekki fylla peirra flokk.
Það er ekki vanalega heimska og fáfræði,sem
kemur pessum mönnum á stað til pess að ger-
ast leiðtogar lyðsins, heldur er pað hégóma-
girni og sjálfsálit peirra, sem oftast knýr pá
til p’ess, en peirn hepnast sjaldan að koma ár
sinni vel fyrir borð hjá pví pjóðfélagi, sem er
vel mentað og siðfexðisgott, pví pað er fá-
fræði og siðferðisveiklun almennings, sem
mest heldur peim á lofti og pað ber einmitt
góðan vott um menningarproska Vestur-ís-
lendinga, að pess liáttar menn hafaaldrei náð
neinu almennu fylgi meðal peirra, pó peir
hafi hvað eftir annað reynt pað.
En pó pessir raenn hafi aldrei náð neinu
verulegu valdi í félagsskap Vestur-íslend-
inga .hafa peir pó stundum látið allmikið á sér
bera í opinberum málum, og sérstaklegahafa
peir stundum látið til sín taka í rifstörfum, og
pá láta þeir flest fjúka. Meðal Vestur-ís-
lendinga pekkjum vér ekkert jafn-Ijótt eða
hneykslanlegt eins og sumar ritsmíðar, er oft
og einatt birtast hér vestra j>mist í blöðum
eða sérprentaðar. Þær lysa oft engu öðru en
fáfiæði og heimsku peirra manna, er semja
pær, og oftast fylgir pví fáránlegur gorgeir
og liroki; og alt petta rusl-gengur vana-
lega svo ópverralega til fara, að ekki er einu
sinni liægt að hlæja að pví, hvað skoplega
vitlaust sempaðannars erí raunogveru. En
margt af pví ber pað með sér, að það er af ill-
urn rótum runnið í spiltu hugarfari.
Þegar peir menn, sem ókunnugir eru
Vestur-íslendmguíh, sjá ritsmíðar af pessu
tagi koma frá peim iðulega, halda peir,
sem eðilegt er, að pessi ritháttur Ijtsi smekk
og hugsunarhætti pjóðflokksins, pá er peim
vissulega ekki iáandi pó sá grunur vakni lijá
poim, að menning og siðgæði Vestur-lslend-
inga sé ékki á háu stigi. En ef peir vissu
pað, að Vestur-íslendingar liafa sjálfir engu
minni viðbjóðí en aðrir á öllu pví rusli og
ópverra, sem útgefið er, hér vestra á peirra
kostnað, pá-.myndi brátt verða breyting á
dómum peirra um pjóðflokk vorn. Flestir
Vé&tur-íslendingar eru fyrir löngu preyttir
o.tðnir á aðdesa pað, sqiii péssir menn rita, og
peir finná nrarg.vr sárt til pega, aðmennpessir
hafa jafnátfikömið fra.m p.jóð sinni tit minkun-
ar, pví fiestir eða allir,:ípykjast peir að ein-
hverju leyti flytja annara mál engu síður en
sín eigin, og láta svo sem sér sé mest ant um
a)t, sem íslenzkt er, og aldrei verður peim
ráðfátt pegar um íslenzk mentamál er að ræða,
pó fæstir peirra geti svo inikiðsem komið fá-
einum setningum saman á óbjagaðri íslenzku.
Ungir Ve3tur-íslendingar, sem mentast