Voröld - 26.03.1918, Side 2

Bls. 2
VORÖLD
Winnipeg, 26. Marz, 1918
■VOHOLP.
Ritstjóri:
Sig. Júl. Jóhannesson
RáSsmaður: Jón G. Hjaltalín
Skrifstofa: 4821/2 Main St., Rialto Block, Winnipeg
Sandur.
Sandur er notaður í líkingamáli i þrennum skilningi aðal-
lega.
Aö laumast aftan að manni með sandpoka er sagt þegar
á einhvern hátt er komið að manni óvörum og honum unnið
tjón.
Að byggja hús á sandi er sagt þegar um eitthvað er að
ræða sem ekki þykir traust.
Að kasta sandi í augu manna er algengt orða tiltæki.
þegar reynt er að villa mönnum sjónir. Sandur er í öllum
slíkum tilfellum hafður í illri merkingu.
Vér gátum ekki varist því aS oss kom í huga orðið ‘sandur’
þegar vér lásum síðasta blað Lögbergs.
Þar birtast tvær greinar, báðar með aðfinslu til Borden-
stjórnarinnar.
Þegar vér vorum reknir frá ritstjórn Lögbergs var það
fyrir þá sök aS vér kváðumst mundu hafa þá stefnu að unna
stjórninni sammælis þegar hún gerði vel, og finna sanngjarn-
lega aS viS hana þegar hún gerði illa.
Þetta var taliS óhafandi; því var lýst yfir aS það dygði
ekki að finna neitt að athöfnum stjórnarinnar; blaSið yrSi að
fylgja henni að málum.
Oss þótti þetta einkennilegt; þótti það óviðeigandi aS
hlaupa undan merkjum þess fána sem uppi hafði verið haldiS
í heil þrjátíu ár.
En vér héldum aS þetta væri ef til vill einlægni; stjórn-
endur blaðsins hefðu af einhverjum ástæSum snúist hugur; þeir
hefðu komist að þeirri niðurstöSu að frjálslynda stefnan væri
óheppileg og óheillavænleg; afturhalds flokkurinn hefði á réttu
aS standa. Borden væri sá sem líta mætti til sem frelsara
þessarar þjóSar, en Laurier sá sem ekki mætti treysta; stefna
hans væri hættuleg og kenningar hans óhæfar.
Vér héldum að blaðið hefSi þannig haft andleg stakka-
skifti fyrir fult og alt og þá þótti oss það eðlilegt að stjórnend-
ur þess vildu ekki hafa þann í þjónustu sinni sem svo væri
óþægur aS vilja athuga nokkrar gjörðir Bordenstjórnarinnar.
Eftir þriggja ára trúa þjónustu hefSum vér kallaS burt-
reksturinn ‘sandpoka’ ef vér hefðum ekki talið hann eSlilega
afleiðing þess að blaðiS væri orðið Bordenstjórnar málgagn.
SíSan birtist hvert eintakið af Lögbergi á fætur öSru og
leynir það sér ekki aS blaSiS er eindregið með Borden stjórninni.
En þruma kom úr heiSskíru lofti á miðvikudaginn var.
Þá flytur Lögberg tvær greinar nákvæmlega í sama anda sem
vér kváSumst mundu skrifa, og vorum reknir fyrir.
Gátan um orsökina til þess að blaSið fór þannig úr Borden-
kápunni eftir stutta stund—til bráðabyrgða aS minsta kosti—
er ekki auðráðin.
Eyrir örfáum vikum var það burtrekstrarsök frá blaSinu
aS vilja finna hógværlega og kurteislega að því sem Borden-
stjórnin kynni aS gera illa. Nú drýgja þeir sem fyrir þeim
rekstri stóSu sömu syndina.
ÞaS er alvarlegt atriSi á þessum tímum að reka mann
frá stöSu með konu og ung börn þegar Manitoba veturinn
er að snerta híbýli manna með köldum og héluðum fingrum.
Sérstaklega þegar þeir sem reknir eru vita ekki betur en að
þeir hafi unniS fyrir öllu sem þeir fengu og verið trúir köllun
sinni.
ÁstæSurnar fyrir þessum síSasta snúningi blaðsins vita
menn ekki með vissu; má vera að gremja fólksins—hinna
frjálslyndu kaupenda blaðsins hafi veriS orSin svo heit að
eitthvað hafi þurft til bragðs að taka til þess aS kæla hana og
lægja.
Má vera aS útgefendur finni lykt af einhverjum stjómar-
farslegum veðrabreytingum og vilji vera við því búnir að
detta hinumeginn niSur af pólitíska veggnum ef sængin kynni
aS verða mýkri þeim megin innan skamms..
En hver sem ástæSan er þá virSist oss þessi síðasta stefnu-
breyting—eða hringl, vera sandur.
BlaSið er Bordenstjórnarinnar málgagn eins og þaS sagð-
ist verða að vara, og eins og það sjálft hefir sýnt svart á hvítu.
ÞaS er því aðeins tilraun til þess aS kasta sandi í augu
fslendinga að vera með þessi síðustu látalæti. Blaðið vissi það
þegar það gekk Borden, afturhalds foringjanum, á hönd, hvern-
ig hann og stjórn hans mundi reynast, og það er of seint að
iðrast eftir dauSann.
íslendingar eru staðfastari menn en svo aS þeir láti þennan
sand blinda augu sín. BlaS sem yfirgefur stefnu sma eftir
þrjátíu ár—hvort sem það er fyrir peninga, vinnu, völd, upp-
hefS, hræðslu eða fylgi viS einhvern sérstakan mann; því verSur
ekki trúaS þótt þaS reyni til að flýja aftur eftir örstutta stund
undir þaS sama flagg sem það yfirgaf og hljóp í burtu frá
þegar mest á reyndi.
Allar vonir slíks blaSs til þess að ná aftur áliti sem frjáls-
lynt blaS, sem bera megi traust til og reiSa sig á, eru á sandi
bygSar. Það er eins meS blöSin og einstaklingana. þaS er
auðvelt að vera hreykinn þegar um ekkert er að gera; þaS er út-
Iáta lítiS aS tala máli fólksins þegar ekki er um neinn bardaga
aS ræSa, því í hag, alveg eins og þaS kostar enga sjálfsafneitun
aS vera vinveittur mönnum þegar þeir þurfa á engu liði að
halda. En aS vera sá vinur sem í raun reynist og stjórna því
blaði sem ekki leggist flatt við fætur hinna voldugu ef þeir
banna því að tala máli fólksins; það er annað mál.
ÞaS kemur fyrir að sandpokinn lendir þeim sjálfum í
höfði er þeir ætluSu öSrum.
ÞaS kemur fyrir að áttirnar snúast á meðan verið er að
kasta sandi í augu annars, og hann fýkur því i augu þeirra
sjálfra sem honum kasta, og það kemur fyrir að hús sem vel
lita út eru bygð á sandi, og hrynja fyr en varir.
Hann er varasamur ólukku sandurinn.
ÍJ) ijl i|«
Hœtta á ferðum.
í síðasta blaSi var skýrt frá því að Royal bankinn hefsi
svelgt Northern Crown bankann. Þeir hefðu runnið saman i
eina volduga stofnun.
Við þetta voru gerðar fáeinar athugasemdir i þá átt að
hér væri um hættu að ræða; peningavaldið væri að komast i
fárra manna hendur.
Nú hefir annaS sporið enn þá stærra verið stigið í sömu átt
síðan seinasta blaS kom út. Bank of British North America
hefir runnið saman viS Montreal bankann og er þar myndaS
ískyggilega voldugt peningavald.
Bank of British North America átti sjötíu deildir í Can-
ada, og tvær af þeim i Winnipeg. Hann hafsi $5,000.000 í
peningum og $75,000,000 i eignum.
Montreal bankinn á eignir upp á $400,000,000 og hefir í
sparisjóði $250,000,000. Af þessu sést hversu sterk stofnun
þetta er sem myndast af samsteypunni.
Þessar bankasamsteypur eru ekki tilgangslausar; ekki
ástæSulausar; ekki þýðingarlausar. þær hafa dýpri þýðingu
en ofaná yfirborðinu liggur.
Ef það er tilgangur auðvaldsins i Canada aS steypa saman
öllum sterkustu bönkunum i fáeinar heljarsterkar stofnanir og
hafa stjórn þeirra allra i höndum örfárra manna, þá sér alþýðan
sína sæng uppreidda.
ÞaS er eins og verið sé aS keppast viS aS koma þvi þannig
fyrir áSur en stríðiS endar að alt vald og allur kraftur sé
dreginn saman i umráS þeirra fáu sterku.
Kjötfélögin hafa runnið saman og myndaS þannig marg-
falt miljónafélag. Sumir spá þvi aS einhverjir vegir verSi
fundnir til þess aö koma öllum járnbrautum undir stjórn C. P.
R. Eina brautafélagið i Canada sem ekki er stórskuldugt er C.
P.R. og stjórnin heíir lagt hálfdauöan helþungan skrokkinn af
hinum félögunum á bak fólksins í staS þess aS taka þau öll—C.
P.R. líka.
En fátt er svo meö öllu ilt að ekki fylgi nokkuS gott.
Þessi gífurlega sameiningar stefna hinna voldugu og fáu ætti
aS verSa til þess—og verSur liklega—að alþýða manna vakni
og reyni einhver varnar samtök á móti.
Menn sem annaShvort vita litið um hvernig “stóru” menn-
irnir leika með þá “litlu” eða vilja ekki láta hreifa við sann-
leikanum, hlægja ef til vill aS þeirri skýringu sem “Voröld”
gefur á þessum málum. En oss skiftir það engu; vér munum
óhikaS 'segja fólkinu frá því sem er aS gerast og skýra þaS eftir
þeim skilningi sem vér vitum réttan. ,
Tíminn leiSir þaS í ljós aS hér er um hættulegt og alvarlegt
mál að ræða. Ef ekki verSa nema fáeinar afar völdugar pen-
ingastofnanir hér í landi, og þær í höndum fárra manna, þá geta
þeir fáu menn bókstaflega stjórnaS landinu í orðsins fullri
merkingu; þá fáum vér auðvalds- og einvaldsstjórn sem hlegið
getur að öllum kvöSum og kvörtunum þeirra stétta sem fram-
leiSa hér í landi.
Hversvegna ganga ekki bændur i félag og stofna banka?
Hversvegna reyna þeir ekki sjálfir meö samtökum að verzla
sjálfir hverir viö aðra; hjálpa sjálfir hverir öörum og styrkja
stétt sina á þann hátt, í stað þess að láta arS vinnu sinnar lenda
i höndum þeirra sem að engri framleiðslu vinna ?
íslendingar eru fámennasti þjóöflokkurinn hér i landi, og
þó ættu jafnvel þeir auSvelt meS að stofna sinn eiginn banka
ef ekki brysti samtök og samvinnu.
Þetta mun verða kallaður loftkastali; en svo er með alt
nýtt. ÞaS var loftkastali fyrir 15 árum aS tala um atkvæSi
fyrir konur; þaS var loftkastali fyrir 10 árum aS tala um beina
löggjöf; það var loftkastali fyrir 20 árum aö tala um vinbann,
og svona mætti lengi telja.
Yér skulum athuga málið. Hér i landi eru taldir 30,000
íslendingar ;^aS meSaltali er gert ráS fyrir 5 í heimili, þaS
veröa 6,000 heimili. Setjum sem svo—svo ekki verði of hátt
reiknaS—að af þessum heimilum sé helmingurinn úti á landi,
meS öðrum orSum aS hér í landi séu 3,000 íslenzkir bændur.
Skiftum þeim niður í flokka eftir efnum og ástæðum; tökum
vissa tölu sem lagt gæti vissa upphæð i gróðafyrirtæki eins og
banki er; vér skulum ekki hafa tölurnar of háar; oss finst það
sanngjarnt sem hér segir:
100 með $3,000- -$300,000
100 meS 1,000- - 100,000
100 með 500- - 50,000
1000 meö 100- - 100,000
500 meS 50- - 25,000
1200 með 25- - 30,000
Alls. .$605,000
Gjörum nú ráS fyrir að 200 einhleypir alþýðumenn taki
einnig þátt í þessu og leggi til sem hér segir:
500 meS $100—$50,000
500 meS 50— 25,000
500 meS 30— 15,000
500 með 10— 5,000
Alls........$95,000
Þetta yrði alls $700,000. Ennfremur gjörum vér ráð fyrir
að 1,000 einhleypar konur og stúlkur legðu fram $25 hver sem
'yrði $25,000. Allur höfuðstóllinn yrði því $725,000.
MeS þvi aS reikna aSeins 5% ágóSa af þessu væru vextirnir
$36,000 á ári.
Þetta fé sem hér er talað um nægði til þess að stofna meS
banka, og tekjurnar sem hann veitti væru nægar, þótt ekki
væri talinn sá mikli gróSi og þau þægindi sem þaS veitti aS
bændur ættu sína eigin stofnun og lánuSu þannig hver öðrum
sína eigin peninga.
Þetta gerSi þá sjálfstæða í svo mörgum skilningi aS ekki
verður lýst í einni stuttri blaöagrein.
En þetta er óvinnandi vegur segja sumir; það eru draum-
ar og loftkastalar manns sem ekkert skynbragð ber á fjármál
segja aSrir; þaS er þvaður sem viS engin rök hefir aS stySjast,
segja enn aSrir.
Látum þá segja hvað þeim sýnist. Þetta er ekki einungis
vinnandi vegur, heldur er þaö hægSar leikur ef samtökin bresta
ekki og einhverjir góðir og ráSvandir menn eru til á meðal
bændanna til þess að vinna að því.
tjl Ji ijl
Alvarlegar kærur.
í Ottawa þinginu kom fyrir mál á þriðjudaginn var; þegar
ræöurnar sté>Su yfir um hásætisræðuna stóS upp Charles Murphy
og bar þar sakir á N. W. Rowell, fyrverandi leistoga frjáls-
lyndaflokksins í Ontario og hélt all haröoröa tölu.
Rowell var einn þeirra sem yfirgaf frjálslynda flokkinn í
haust og varS ráðherra í Bordenstjórninni; hann hefir veriS
gerður aS formanni leyndarráðsdeildarinnar.
Murphy bar þær ákærur á Rowell að hann hefði svarist í
samsæri við aSra menn fyrir kosningarnar til þess að koma
Sir Wilfrid Laurier frá leiötogastööu flokksins og taka við
henni sjálfur.
Hann ákæröi Rowell fyrir þaS að hafa notaö kristna trú
sem falskt flagg að verzlunarvöru til þess aS ná í peninga.
Hann ákærði Rowell um þaS aS hann hefði þegiö þúsundir
dala í peningum fyrir það aS veita Ross stjórninni i Ontario
aS málum.
Þetta eru svo alvarlegar kærur að þær verSa aS rann-
sakast hvort sem þær eru sannar eða lognar.
Ef þetta er spunnið upp frá rótum og öllum þessum stór-
glæpum logiö upp á saklausan mann sem er í einni hæztu og
virðingarmestu trúnaöarstöSu sem landiS á, þá ætti Murphy
aö vera harSlega hegnt.
Ef aftur á móti þetta er satt, þá er Rowell svo mikill skálk-
ur að háborin smán er fyrir Canadisku þjóðina aS láta hann
skipa þá stöSu sem hann nú hefir.
Sé stjórnin á verði og gæti skyldu sinnar þá lætur hún
rannsaka máliS; ekki meS neinni hálfvelgju, né kattarþvotti,
heldur rækilega og hlífðarlaust, og láta dæma það eftir því sem
fram kemur.
Hér er ekki um þaS neinum blöðum að fletta, aS annar-
hvor þessara háttsettu manna er sekur. AnnaShvort er
Murphy sekur um það að vilja ræna mannorði einn af fremstu
mönnum stjórnarinnar, eSa Rowell er sekur um stórglæp.
Og verði máliö ekki rannsakaS og dæmt þá er hætt viö að
margir líti svo á aS Murphy hafi haft eitthvað fyrir sér í þess-
um alvarlegu ákærum, og þá er illa fariö.
yi ijl Iji
r
Utlendingar.
Dr. Thornton, mentamálaráSherra í Manitoba, hélt ræðu
í Canadadiska klúbbnum á föstudaginn var. UmræSuefniS var
“Skólarnir og þjóðin.”
Dr. Thornton hefir látiS sér mjög ant um aS koma menta-
málum fylkisins í gott horf, og hefir honum þar orSiS mikiS
ágengt, enda er hann lipur maður og vel stöðu sinni vaxinn.
Þegar hann byrjaði ræðuna voru allir látnir standa upp og
drekka minni hans í tæru vatni; var það vel viSeigandi jafnvel
þótt ekki hefSi verið komiö vínsölubann, því Dr. Thornton er
eindreginn andstæðingur eiturkonungsins mikla, og hefir veriö
um langan tíma.
Hann skýrSi frá því aS af 553,000 íbúum í Manitoba væri
38% af öSrum þjóSum en brezkum, og vanda máliS hér í fylki
væri það aS sameina alla þjóðflokka og skapa úr þeim eina
Canadiska þjóö.
Til dæmis því hversu blönduð væri hér þjóSin sagði hann
ýms atriði, þar á meðal það að á kennara fundi þar sem 55 kenn-
arar heföu mætt, hefSu veriö 10 mismunandi þjóðar menn.
Þéttbýlið í sumum hlutum fylkisins og strjálbýlið í öSrum væri
einnig erfiöleika auki. Sumstaöar væru ekki nema fáeinar
hræöur á stórum svæðum, en annarstaðar væri landinu svo skift
aS sumir hefSu ekki nema 5 ekrúr til ábúöar. Hann mintist
á eitt héraS þar sem voru 169 börn í einum skóla meS einni
kenslustofu og ættu öll heima á einum tveimur fermílum. Á
einum staS vissi hann af 16 búendum á fjórum löndum.
Hann sagði að stjórnin heföi á síöastliðnum þrem árum
bygt 100 nýja skóla og víða hús handa kennurum.
Dr. Thornton kvaS oröið útlendingur svo óheppilegt og svo
mikla ógæfu stafa af því aS þaS ætti aS leggjast niður. Engin
flokkaskifting ætti hér að eiga sér staS. Þetta væri vor allra
sameiginleg fósturjörð.
RæSan var ágæt og góöur rómur gjörSur aö.