Voröld - 18.03.1919, Page 5

Winnipeg, 18. marz, 1919
VORÖLD.
Bls. 5
Minnisvarðamálið
Minnisvarðamálið
Minnisvarðamálið
Herra ritstjóri:
Viltu gjöra svo vel og ljá mér rúm í blaði þínu.
Sannfæring mín og réttlætis tilfinning knýr mig til að skrifa
nokkur orð um minnisvarðamálið. pó eg finni það vel að það muni
verða mjög ófullkomið. Mér finst minnisvarða nefndin í Winnipeg
beita landbúana rangindum, að gefa þeim ekki tækifæri til að láta í
Ijó^j vilja sinn í þessu máli. Eg sé enga ástæðu til þess að úrskurður
nefndarinnar sé tekinn gildur, sé almennings viljinn á móti honum.
Nefndin sendi 350 bréf út um bygðir íslendinga þess efnis að mér
skildist að finna út vilja almennings í þessu máli, og eg tel víst að
víða liafi verið búið að boða til fundar; það var búið hér, og fór sá
fundur fram 9. þ.m.
En tveimur dögum áður kemur sú fregn sem þruma úr lieið-
skíru lofti að nefndin sé búin að ákvarða hvernig minnisvarðinn
skuli vera. pað datt ofan yfir alla. Menn áttu ekki von á þessu á
meðan ekki var búið að halda fundina. B. L. Baldwinson getur þess
í síðustu grein sinni um minnisvarða málið, að svo fá andsvör bréf-
anna sem lit voru send séu komin enn, að ekki sé hægt að ráða með
vissu af þeim um liugar stefnu alþýðu landa vorra hér í álfu. Og
að sýnilegt væri að nokkur tími mundi til þess ganga að allar bygðir
kysu menn til samvinnu með nefndinni. Ilvað gjörði það til þó
nokkur tími liði. ? Lá svo mikið á að afráða hvernig minnisvarðinn
skyldi vera. ?
Ætli að nefndin hafi ekld vei’ið hrædd um að alþýðan myndi
ekki verða með málmsteypu verðanum? Takið eftir því að B. L.
Baldwinson segir að þeir viti ekki vilja alþýðunnar í þessu máli.
pað er að lieyra að þeir viti vilja leiðandi mannanna í því.
B. L. Baldwinson getur þess einnig í síðustu grein sinni, að
stjórnir þessa lands hafi það á stefnuskrá sinni að einhverskonar
varanleg minnismerki verði reist föllnum Canadískum hermönnum,
þar sem vorir íslenzku hermenn eiga hlut í með öðrum borgurum
ríkisins. Og með því að ríkisstjómin í Canada veiti ekkjum fallinna
hermanna og afkomendum þeirra, svo rífleg og sívaxandi fjárfram-
lÖg úr ríkissjóði að vel nægi til framfærslu þeirra. Svo stofnun
barnahælis eða annara þesskyns stofnana sé algjörlega óþörf. Átti
ekki stjórnin að skaffa hermönnunum alt á vígvellinum? pví var þá
altaf verið að skora á fólkið að spara við sig svo það gæti sem mest
látið í líknarsjóði til hjálpar hermönnunum ? En setjum nú svo að
það sé satt að stjórnin sjái forsvaranlega um aðstandendur hermann-
anna, er samt ekki þörf á að lijálpa -nauðstöddum. ? Hvað um alt
fólkið sem hefir mist síria úr þessari voða landfarasótt sem geysað
hefir um allan heim og geysar enn, og mest í bæjunum þar sem fá-
tæktin er á hæðsta stígi. Konur standa þar uppi einmana með korn-
ung börn, og margar heilsulausar; hundruð af börnum liafa mist
báða foreldra sína. Sér stjórnin um alla þessa munaðarleysingja?
Hún ætti auðvitað að gera það. pað er auðvitað skylda allra stjórna
að sjá til þess að enginn líði skort í landinu, sé það ekki fyrir leti eða
ómensku. .
pað eru mörg ár síðan eg var í Winnipég. pað var mörgum ár-
um fyrir stríðið, og þó varð eg vör við mikla fátækt þar þá, og það á
meðal íslendinga. Eru líkur til þess nú að ástæður fátæklinga þar
og í öllum stórbæjum séu góðar? Eg er viss um að ef við gætum séð
inn í lieimkynni hinna nauðstöddu þar, þá rnundi okkur hrylla við,
og við mundum þá sjá og finna til þess hvað sjálfselsk og eigingjörn
við erum, að vera ánægð ef við getum sjálf lifað í allsnægtum. Eg
held að það mundu þá margir fallast á að það sé réttast og bezt við-
eigandi að minnast hinna föllnu hermanna með kærleiks vérkum, þó
þau kærleiksverk verði ekki grafin á málmsteipu stólpa sem stæði
þjóðinni til heiðurs öld eftir öld. Og mér finst það vera samvizka
spursmál fyrir íslendinga ef þeir leggja fimtíu þúsundir í málmsteypu
minnisvarða, því tilgangurinn hlýtur að vera sá að mikla þessa þjóð
í augum heimsins.
Eg hefi ekki heyrt þess getið að nein önnur þjóð í þessu landi
berist svona mikið á. Mér finst það lýsa metorðagirnd og þjóðar
drambi, og það finst mér vera ósamboðið kristnu fólki, að vera að
hugsa um það nú, þegar það ætti að vera aðal áhugamál allra að
reyna að bæta það böl sem þetta nýafstaðna stríð liefir leitt yfir heim-
inn.
Getum við ekki séð að það getur ekki orðið varanlegur friður á
meðan að þjóðirnar keppa hver við aðra? Getum við ekki séð að
undirrót allra stríða hefir verið metorðagirnd, ágirnd, hroki, hatur
og drotunargirni ? Mennirnir hafa sózt eftir mentun og þekltingu, og
það er í sjálfu sér gott og ætti að bæta mannkynið. En hefir það
gjört það? Ekki finst mér það. Hvað gjörði þetta stríð ógurlegra
en nokkurt annað stríð ? Var það ekki þekkingin og vísindin, sem
voru notuð til þess að búa til þau grimdarlegustu morðvopn sem
mannlegur andi gat upphugsað, og til að nota þau skaðlegustu eitur-
efni sem til eru til þess að myrða saklaust fólk. Er ekki voðalegt
að annað eins skuli eiga sér stað hjá kristnum þjóðum?
Herra Sig. Júl. Jóhannesson:.
Mér sýnist á blöðunum að þjóðernis ræktin sé nú komin í sterka
hreifing, og minning þeirra föllnu hermanna, og er það mér sönn
ánægja. En af því eg trúi að þeir sem héðan hverfa séu komnir á
æðra þekkingarstig, get eg hugsað þeim finnist ekki mikið um okkar
andlega þroska ef við förum að byggj dautt minningar mark þeim til
heiðurs. En lifandi, starfandi minning, sem inni að því að upplýsa
og bæta sálarlíf komandi kyirslóða hugsa eg þeim samboðnara.
pjóðernis málið og minnisvarða skil eg svo að það sé svo samgró-
ið að það verði að vinnast á sama grundvelli, n.I. færa þjóðflokkinn
á æðra þekkingar stig í andlegum efnum.
Einnig skal eg lýsa yfir þeirri hugsun minni að Jóns Bjarnasonar
skóli eigi að sameinast við þjóðemis stofnunina. Sundraðir falla.
prefaldur strengur slitnar torveldlega. Eg vissi að séra J. B. hafði
sterkan áhuga fyrir að íslenzkan og það göfuga í eðli íslenzku þjóð-
arinnar festi héí rætur hjá okkur, og mér sýnist sem þetta fyrir-
komulag mundi tryggja það.
í einlægui.
Th. Fjeldsted
Hvað er nauðsynlegt?
pessi spurning vaknar í huga mér hvað eftir annað þegar eg les
Vestur-íslenzku blööin svo margt er það sem brotið' er upp á nú á
dögum, það er eins og leiðandi menn liér keppist hver við aunan um
að finna upp eitthvert fyriríæki sem liægt sé að ausa í peningum al-
þýðu, rét! eins og Vestur-lslendingar viti nú ekki aura sinna tal
pað kann nú að vera að sumir beirra séu búnir að safna að sér svo að
þeir þurfi engu að kvíða, en varla mun það vera alment. Eg hygg
að það séu aðeins þeir “útvöldu” eða þeir sem liafa verið taldir æðri
en almúginn sem geta ókvíðnir liorft fram á þá tíð sem í hönd fer frá
því nú og þar til stríðsskuldin er að fullu goldin; það er eins og þeim
finnist að nú sé sigurinn unninn og nú séum við nógu frjálsir og nú sé
ekki annað eftir en að reisa minnisvarða hinum föllnu hetjum, lielzt
.úr steini, því alt annað er álitið að vei’a ófullkomið.
pessi minnisvarða hreyfing finst mér skara fram úr öllu sem þeir
hafa fundið upp nýlega, þar er ekki gefið eftir með góðmenskuni,
því svo er að sjá sem þeir ætli sér að skylda okkur alþýðumenn til
ríflegra f járframlaga; fimtíu þúsundir! pað er nú ekki stórt! pað
kynni þó að geta forðað nokkrum vesalingum frá hungurdauða austur
í Evrópu. En líklega væri það ekki eins mikil sæmd fyrir okkur
föllnu hetjur sem létu lífið til þess að kaupa öðrum frelsi. Er það
frelsi fengið? Ekki fullkomlega meðan ekki er fengið málfrelsi eða
ritfrelsi, meðan miljónir manna verða að svelta til dauðs en forða-
búrum auðkýfinga liggur við að sprínga af mat, meðan beztu menn
þjóðamia, þeir sem reyna að rétta hlut hins undirokaða verkalýðs,
eru skotnir eða misþyrmt og hneptir í fangelsi; það hefir víst meiri
hlutinn af hermönnum verið verkamenn áður en þeir fóru í stríðið, og
þeir verkamenn sem ekki fóru öfluðu viðurværis, ekki einasta handa
hernum, heldur líka þeim sem hvorugt gjörðu að berjast eða fram-
lciða, svo það má þakka verkamönnunum það að stríðið vanst (eg
tel bændur vera verkamenn).
Hvernig eru þá kjör verkamanna nú? Eru þeir búnir að fá nokk-
uð af því sem þeir börðust fyrir? pýzka hervaldið er brotið á bak
aftur; svo mikið er ferí^ið. En hvernig er méð einstaklings frelsið
hér? Er ekki verkamönnum ennþá skamtað úr hnefa, og það svo
naumt að þeir aðeins geti dregið fram lífið til þess að vera þrælar
auðkýfinganna sem ekki stóðu í stríðinu með þeim, heldur notuðu það
til að græða á því? Hvað sýna verkföllin, þessi neyðarúrræði? Er
ekki þörf á meira frelsi en því að þeir sem unnu stríðið séu gjörðir
að þrælum ? Eigum við nú að leggja árar í bát, hætta við hálfnað
verlc, telja okkur trú um að nóg frelsi sé fengið og fara að reisa minn-
isvarða úr steini til þess að við glcymum ekki hetjunum okkar? (og
líka sjálfum okkar til dýrðar) Er þetta að stai’fa í anda þeirra sem
hjálpuðu hver öðrum og lögðu lífið í hættu hver fyrir annan þegar á
þurfti að halda og miðluðu liver öðrum af síðasta munnbitanum þeg-
ar þess þui’fti? Nei! Annað er miklu nauðsynlegra og skyldara.
pað er fyrst að sjá um að þeir af ættingjum þeirra og einnig fél-
agar þeirra úr stríðinu sem ekki eru fyllilega sjálfbjarga, þurfi ekki
að líða nauð; það er fyrsta skyldan. par næst að leggja fram alla
okkar krafta til þess að frelsið sem þeir börðust svo drengilega fyrir
nái til allra sem óréttinn verða að þola og það er fljótast gjört með því
að styrkja eftir megni þau verkamanna og bænda félög sem nú eru að
bcrjast fyrir þessu; þetta er næsta skyldan. Og síðast en ekki sízt
að lina þjáningar þeirra eftir megni sem saklausir líða lmngursneyð
í Evrópu af völdum stríðsins.
l’etta er það sem verður að ganga fyrir öllu öðru og til þess
verðum við að leggja fram alt það fé sem við megum missa, þar til
það nær fram að ganga, annai’s erum við ekki verðir að heita féhigar
þeirra sem alt lögðu í sölurnar fyrir frelsið.
Böðvar 11. Jakobsson
Þjóðernis og minnisvarðamálið
Og er það ekki skylda okkar hvers einstaklings og þjóðanna í
heild sinni, að vinna að því af alhug að brjóta á bak aftur þau öfl
sem hafa leitt óhamingju yfir mannkynið frá uppliafi. pað enx
máske tvískiftar skoðanir með þetta eins og minnisvarða málið.
Eg veit að sumir eru með máímsteypu minnisvarða, og geti
x-enð að fjöldinn verði með honum. En það verða samt margir se
,la a me*ri ánægju af að gefa í minningarsjóð sem notaður yrði 1
Cl^h ^ sem ^iæSt er kjör hinna nauðstöddu, og til að lxjál]
i ess a munaðarlaus böni lxafi tækifæri'til að verða mannfélagix
til uppbyggingar.
Svo cg sé ekkert á móti því að tveir sjóðir verði stofnaðii’, og þá
geta a n- ge ið exns og sannfæring þeirra segir að réttast sé. Eg er
sann æx ixm ac s en mgar eiga margar góðar og göfugar koriur og
menn sem ohætt er að treysta til þess að sjá xnn að sá sjóður yrði ekki
misbrukaður og hann gætx orðið að xxotunx þó lxanxx nái ekki finxtíu
þusundum. Eg vona að margxr láti álit sitt í Ijósi, og þyki það gjör-
legt að mynda minnmgarsjóð, þá skal eg gangast fyrir samskotum
hér.
Svo bið eg lesendxir að afsaka ritvillurnar og málleysurnar. Eg
hefi ekki gengið á skóla til að læra íslenzka réttritun eða málfx’æði.
Eg óska öllum lesendum Voi’aldar og blaðiixu sjálfu og öllurn
mönnum blessunar og farsældar á þessu nýbyrjaða ári.
Hnausa Man. 14. marz, 1919 Sigríður Martin.
Hér er talsvei’t talað um minnisvarða málið, fornaldar hei’ljóma
dýrkun er hér lítil; sunxir tala xxm banxahæli til minningar um her-
mennina sem hvíla á Frakklandi, en það færi eiixs og gamalmenna-
hælis málið að trúmála ágreiningux’inn yrði því að fótakefli.
Eg held að hiynda sjóð sem væri $50,000 til $100,000 dollai’s og
vei’ja svo rentuixxxnx af þeim sjóði til að kosta fátæka námsmenn eða
konur af ísleixzkum ættum, til að fullkomna sig sérstaklega í íslenzk-
Unx og íiorrænum bókmentum og senda þá á háskólann í Reykjavík og
kosta þá þar við nám í 2—3 ár, yrði vinsælasta úrlausnin á því nxáli
og áreiðanlega það sem lengst héldi við hjá okkur íslenzkri menn-
ixxgu og íslenzkum hugsjónxxm.
Ef svo fæxi að ekki yrðu meixn eða konur sem vildu nota þetta
eða þessi tækifæri til að stunda nám á Reykjavíkur háskólanum, þá
að verja rentunum af sjóðnum til að hjálpa fátækxx námsfólki á hér-
lendxxxxx skólum. Flestir af þeinx íslenzku hérmönnum sem féllu á
Frakklandi vorxx sjálfboðar. péirra hugsjónir þegar þeir gengu í
herinn voru að hjálpa til að frelsa lieiminn frá því voða böli sem
lierskapar stefixan hefir steypt yfir þjóðirnar og mér finst að nximxing
þessara hugprúðu og fórnfúsu manixa sé bezt lialdið á lofti með því
að við, sem heima höfum setið hjálpum efnilegxx námsfólki til að
fullkomna sig, svo það geti unnið það starf í andans heimi, nfl. barist
móti fáfræði og villu, sem okkar íslexxzlax bi*æðxxr voru að vinna að í
þessum böls og' herskapar lieimi á Frakklandi.
Gimli, Man,, 16. marz, 1919 G. F.
Mér er ekki tamt að skrifa í blöðin, en eg get tæplega stilt nxig
um að biðja Voröld fyrir fáar línur. Minnisvarðamálið er þess eðlis
að þar ættu sem flestir að láta til sín heyi’a. En eg vil ekki láta ein-
hvei’n einn eða fáa menn hafa orðið stöðugt án þéss að aði’ar raddir
heyrist. Hver verður að sjnigja nxeð sínu nefi ef vilji almennings
á að sjást.
Mér finst steinmyndin óviðeigandi; eg gæti talið upp margt á
móti henni, en vil ekki skrifa langt mál að sinni. Mér dettur í hug
að stinga upp á öðru. Væri það ekki bezt viðeigandi að slcrifa og
gefa út vandaða bók með nxynd og æfiágxlpi alli’a þeii’ra sem í herinn
hafa fax’ið og voru af íslenzku bergi brotnir? pað væri minnismerki
senx gæti verið á hvei’ju íslenzku heinxili. pað kostaði hvern einstakl-
ing tiltölulega lítið og þar hefði hver um sig fyi’ir augum það senx
honum var kærast. petta væri frá mínu sjónarmiði miklu varan-
legi’i minnisvarði en steinmynd. Hugsum okkur að á íslandi hefði
verið bygð steinmynd eða varði til.þess að fela í sér minningu for-
feði’a vorra; lxversu nxikið listaverk sem það hefði verið, hefði það
ekki geymt komandi ltynslóðum þá viðburði sem það var til minn-
ingar um. En sögurnar okkar, þær lxafa lxaldið því við. -pær verða
eilífar og hafa altaf sama gildi. Sama væi’i það með minningarbók
um hermennina. Hugsum okkur að við hefðunx myxid af öllum sem
nefndir eru í sögum okkar, mundi það ekki gera sögurnar enn þá
fullkomnari. Eins yrði það nxeð þessa lxernxannasögu. Ilvað segja
menn unx þessa uppástungu.
porsteinn Johnson
Fundur
var haldinn í Árborg þann 12. þ.m. til þess að ræða þjóðernis- og
minnisvai’ðamálið, samkvæmt tilmælum nefndanna, sem umsjá þeiri’a
mála hafa í Winnipeg. Fátt nxanna mætti. Forseti fundarins var
kosinn Sugurjón Sugurðsson; xptai’i Stefán Einarsson.
pjóðei’nisnxálið var fyi’st tekið til meðferðar. Urðu talsverðar
umræður um þ,að, og á nxargt bent, sem alt laut að því að mæla nxeð
hugmyndinni unx viðlxald íslenzks þjóðernis, og að stuðla að því, að
hreyfingu þeirri, er vakin hefir verið í þá átt, yrði greiddur vegur eins
og unt væri, og þess um leið auðvitað gætt að það kæmi ekki í bága
við þjóðrækt vorra sem borgai’ar þessa lands. Viðhald íslenzki’ar
tungu þyrfti heldur ekki að fela það í sér, og var í því efni bent á
hina góðu velsku og háskozku borgara brezka ríkisins, sem halda
sinni fornu tungu, þó enskan sé aðal mál þeirra. Fundux’inn var ein-
huga um það að íslenzk tunga mætti ekki svona undir eins og að ó-
reyndu “di’epa fótunx við banaþúfu” hér. Til þess að nxæta á fundi
þeim er fjalla á um sköp þjóðei;vnsfé\agsins fyi’ii’hugaða, var kosinn
séra Jólxann Bjarnason; í forfölíum hans Stefán Einarson.
Um minnisvarðamálið urðu einnig allmiklar umræður. Lutu
þær aðallega að því, hvernig minningu hermanna skyldi haldið á lofti,
og varð niðurstaðan sú að fundurinn tjáði sig mótfallinn því, að
minnisvarða fallinna íslenzkra hermanna sé reistur þeim úr steini, en
telur í þess stað mjög viðeigandi og mælir með því, að sjóður sé stofn-
aður, og vöxtum hans skuli varið til lækninga fátækunx einstæðugx
sjúkum mönnunx, eða þegar þess gerðist ekki þörf, til hjálpar efnileg-
um námsmönnum í æðri greinum.
pannig áleit fundurinn á við eigandi hátt haldið á lofti minningu
og orðstír þeirra manna, er sér hann góðan gátu.
Fundi slitið. Ritari fundarins.
Láttu ekki Sigurláns Bréf fyrir hálfvirði.
Ef þú verður að selja þau þá sendu nxér þau eða komdu
með þau; trygðu bréfið sem þau eru send í. Eg læt þig hafa
fult verð fyrir þau í peningum. Skrifið á ensku.
J. B. MARTIN 704 Mclntyre Block, Winnipeg.
(í viðskiftafélagi Winnipegborgar)
-
SMÁSALA STÓRSALA
Gjaldþrotasala!
YFIR $30,000 VIRÐI AF ÁGÆTUM KARLMANNA, KVENNA OG
BARNA FÖTUM, SKÓM OG STÍGVÉLUM, NÆRFÖTUM, LEDUR-
LITKI, O. S. FR. VERÐUR SELT MEÐ LÆGRA VERÐI EN
FYRIR STRÍÐIÐ
Smásalar og kaupmenn úti á landi
Síðan stríðið hætti er svo langt frá að vörur lækki í verði að þær
jafnvel hækka stöðugt. Veturinn er senx á enda og fólk verður að
fá sér sumar föt. Kaupið ekki í dýru búðunum þegar þér getið
keypt alt hjá oss með hálfvirði.
Vér getum selt allri f jölskyldu þinni föt fyrir fáeina dali. Ágæt-
ur klæðnaður fyi’ir $10 til $12 og þar yfir. Kvenskó fyi’ir $2.00;
kvenna og barna skóhlífar fyrir 25e o,s. frv.
Verð á fleiru þai’f ekki að greina; alt er eins og þetta. Dalurinn
endist fyrir helmingi meira hjá oss' en öðrum.
Sveitakaupmenn fá sérstök kjörkaup.
Vér höfum full vöruhús af ágætunx vörum. Alt ódýrt, Skrifið.
The Montreal Mfg’s
Bankruft stock Coy.
423—425 MAIN STREET, WINNIPEG
Ef þér hafið kartöflur til sölu þá látið oss vita. Vér kaupum
þær.
Nefnið Voröld.