Voröld - 27.01.1920, Qupperneq 2

Bls. 2 ’
VOKÖLD.
Winnipeg 27. janúar 1&20
i
í
«
■
f
[
1
«
I
i
í
I
■
I
keraur ót á Uverjum þriajudegi og föetudegi. '
Otgefendur og eigendurr The Vorðld Pubtishing Co„ Ltd.
Voröld kostar $3.00 um áriö í Canada, Bandaríkjunum
og á fslandl. (Borgist fyrirfram.)
Ri tstjóri:—Sig. Júl. Jóhannesson
Ráðsmaður:—Victor B. Anderson
Skrifstofa-. 637 Sargent Avenue
Talsími Oarry 4252
I
*
Norrisstjórnin.
Kasningar fara fratn í Manitoba i sumar. pað er skylda alira
sannra bor'gara ad gera sór giogga grein fyrir því, hvemig sú sljórn
ticfir rcynst, er nér .- tur nú að völdum. Til ]>css að það verði úmn-
gjamlega gert, má hvorki stækka yfirsjónir hennar en þegja yfir
framkvæmdun) herinar og lofoðaefndum ein.s og Telegram gerir né
heldur blasa út fegri hliðina eins og belg og þegja yfir glappaskotun-
nm eins og Lögberg gerir.
Voröid hefir hvað eftir annað sýnt það, að Norrisstjómin hefir
ekki haldið loforð sín nema í fáum atriðum.
1 llún t.veikst um það loforð að halda áfram rannsókn Roblin-
málanna “þangað tiJ ekki vœri steini ós'elt”, eins og Norris
st.ren.gdi heit að iiann skyldi gera-
2. Hún traðkaði rétti kvenna þegar farið var fram á vernd þeirra í
jafn.rétti við menn í málum' er sneria saineiginiegt heimili.
3. Hún BÓrat í félag við vanhcilög auðvaldsöfl og þrælatök 1917,
til þess að koma í veg fyrir a-ð konur fengju að ne-yta nýfengins
atkvæðisréttar. pað er stæ.rsta synd stjómarinnar.
4. Hún áfrýjaði sinni eigin löggjöf — beinu löggjöfinni —- höfðaði
mál á móti sjálfri sér til þess að fá lögin dáuðadmd og geta
þannig svikið loforð sín og og kent öðruin um.
Vér höfum svo marg oft sýnt. fram á þeita og sannað það, að óþarfi
cr að fara frekar út. í það hér að sinni. En sökum liinna ósvífnu
st.aðhæfinga Löghergs sem heldur, því fram, þvert ofan í sannlciþa
scm allir vit.a, að Norrisstjómin hafi efnt ölj sín loforð, höfurn vér
fengið loforð frá nokkrum mÖnnum og konum um ritgerðir í Voröld
nm þessi mál og efndir Norrissrt jórnarinnar. P. J. Dixon sem er viður-
kendur frömuður heinu löggjafarinnar í Vestur-Canada, liefir lofað
i-itgerð um: “ Norrisstjómina og heinu löggjöfina”. Frú Ilclen Ami-
stron-ghefir lofað o.ss greinum: “Norrisstjómina og atkvæði k.venna”
Prú Arnustrong er ein hinna. fænistu kvenna hér í landi, og hefir
frá því fyrsta harist ótrauðlega fyrir kvennréttindamálum; er hún
•>uk þess hámentuð kona. Prú J&ssie Kirk hefir 'ofað Voröld grein
um “Norrisstjómina og málefni kvenna”, (öiinur málefni en at-
kvæðisréttinn). Er frú Kirk fær um að skýra þessi mál, því hún hefir
haft vakandi auga á því serri fram hefir farið. ITún var lengi skóla-
kennari á Englandi og er alþekl menta- og gáfukona. J. Mounsev,
x erkfræðingur og foringi heimkominna hermanna hefir lofað að ákrifa
um Roblinmálin og hið grunsanílega samband Norrisflokksins við
þau. *
pessar greinar birtast bráðlega, og teijum vér það lieppilegast,
að fá fólk til íið rita um þessi mál, sem hvert um sig má heiia sér-
fræðingur í því sem það skrifar um og er auk þess frcmst í tÖlu leið-
loganna njcð þessari þjóð; er þá ekki liægt að segja, að ntstjóri 1 or-
• dár sé cinn um þá-skoðun að Norrisstjómin hafi brugðist.
Bændurnjr og stjórnmálin.
Bændur l.sfa ák-.cðið að i refn& sína «. ri-i fudtrúa í sia i cigin
héraði til næstu samhandskiosninga og koma eins mörgum þeirra á
þing og mögulegt sé. peir liafa gert ráðstafanir t.il þess að sam-
\ inna verði með, þeiin og verkarnönnum í þessari hreyfingu. prisvar
Infa bændafulitrúar mætt nýlega á verkabannafundum í Winnipcg til
þess að ræða sameiginleg mál þeirTa og fjórir verkamannafulltrúar
luifa farið á bændaþing í sömu erindum. Dixon til Pori.age La Prairie.
('g Morden, Ivens til Brandon, Woods-uori.li til Erieksdale og Farmcr
i'j Daupliin- Fjöldi hæUda á þinginu í Brandon vildi að einnig værn
irienn útnefndir í hverju kjördæmi til fylkisþings, 'en sökum þess að
þar hafði enn ekki verið samln ákveðin stefnuskrá, var afráðið að
láta hvert kjördæmi ráða í því efni. Bændablaðið “Farmers Advo-
rate” flytur ritst.jómargrein 21. janúar og leggur sterklega til að
bændur útnefni sína eigin fulltrúa t.il fylkiskosninga ekki síður en
samhands- Fjlgir ritstjóriníi þar sömu skoðun og Voröld hefir haldið
i'ram, að þátttaka hænda verði kák og klú'ður, ef þeir ætli að vinna
hverir á móti öðrum í fylkismálum og fylgja gömlu flokknnum, en
vinna saman í sambandsmálum; auk þess sé það óhugsanði, að vera
i'rjálslyndur í sambandi en afturhaldssamur í fylki. Blaðið segir
sem er, að samjiarid sé, hafi verið og verði ruilli flokkanna í fylkinn
og sambaudinu — það sé alt sami herinn. Hér skulu þýddar fáeinar
sctningar úr hændablaðinu “Farmers Advocate”:
“pað sem mestan áhuga vakti hjá fulltrúum bænda á Brandon
þinginu, voru ræðumar um það, hvort þeir ættu að velja sína eigin
l'ulltrúa á fylkisþing. Ákaflega sterkar kröfur komu fram um það,
að sú stefna skyldi tekin, að berjast jafnt í fylkismálum sein sambands
práfct fyrir það, þótt engin ákveðin stefnuskrá væri til í fylkismálum
og engin álmenn fordæming á fylkisstjómina, eáns og á sér stað með
sambandsstjómina, þá er það sannleikur, að bændur í Manitoha eins
og í öðrum fylkjum sambandsins, hafa vaknað til meðvitundar um
horgaraskyldur sínar og skilja þœr nú betur en áður — jafnvel
betur en nokkur annar flokkur manna. pessvegna er það ómögulegt
fyrir þá, að taka aðeins þátt í saanbandsmálum en láta fylkismál vera.
Vér væntnm þess, að bændurnir beitt sér á öllnm svæðum stjórnmál-
anna og félagslífsins- pótt ásigkomulagið í sambandsmálum hafi
hrundið bændam fyr út á þær brautir, þá er einnig ýmislegt í stefnu
þeirra, sem hlýtur að leiða það af sér, að þeir verði að gera það sama
í fylkismálum. Ákvæði bænda í Brandon þýðir ekki það, að barisl
skuli gogn gömlu flokkunum beinlínis, ef ekki er um neitt málefni að
ræða sem á milli ber; það þýðr heldur ekki að bændur verði með
gömlu flokkunum. pað þýðir það, að bændur eru ákveðnir í því, að
útnefna í hverju kjördæmi þann eða þá setn þeir treysta bezt.”
Svonefnd persónuskifti, og skýring þeirra.
Sem dæmi þess, hversu þær gátu leikið lausum hala og hvernig
amkomulagið var, má nefna það, að B IV lánaði peninga og lóaði
verðmæ.tum munum í blóra við B I og án þess að hún vissi nokliuð
af, fyr en Saliy sagði henni það. Til þe.ss nú að vinna af sér sknld-
ina, vistaði ungfrú B. sig sem frammistöðstúlka á matsöluhúsi í New
Haven, þótt henni þætti það leitt. Sally lét sér þetta vel líka sem hvert
annað æfintýri; en B IV reis öndverð gegn þessu og sagði upp vist-
inni eftir tvo daga, pantsetur úr B I, sem B I raunar hafði að láni,
og fer Jtil Bosfcon- par kemur Sally þeim fyrir og símar eftir dr. Prince
þegar B I er staðráðin í því að drepa sig á gasi til þess að binda enda
á mótlæti sitt.
pegar nú ungfrú B., svona á sig komin, komst aftur undir læknis-
hendur um haustið, hafði læknirinn loks upp á orsökinni að síðustu
persónuskiftunum með því að spyrja allar persóntimar spjörunum
úr og bera síðan saman bækumar. pá kom það á daginn að B IV var
einskonar persónuslitur úr hinni upprunalegu ungfrú B., er sofið
hafði um 6 ára skeið, en B I það, sem lifði af henni sjúkt og van-
heilt. En orsökin til þess, að B IV vaknaði til lífsins aftur, var at-
burður sá sem nú skal greina:
Árið 1893 hafði ungfrú B. verið hjúkrúnarkona á sjúkrahúsi einu
í Providence. Hugur hennar hafði altaf staðið til þessa. Kvöld eitt
í ágústmánuði, gekk þrumuveður- pá hafði einn sjúklingurinn flog-
ið á ungfrú B. í óráði, á meðan ljósaganguriim var sem mestur. Síðar
um nóttina sat liún ein með stallsystur sinni á spítalanum í vökustof-
unni, og þá kom maður, sem hún þekti og hafði ást á, Jones að
nafni, á gluggann og horfði inn. Hún varð ofsahrædd, fór út skömmu
síðar, er hin stúlkan var farin, og talaði við maiminn fyrir utari hlið-
ið í miklu uppnámi og þessu líka litla óveðri. Upp frá því var hún
ekki sama manneskjan, Hún varð bæði viðkvæm og hvimpin og eins
og utan við sig. Og þá var það einmitt, að B IV lagðist til svefns' í
sál hennar, cn hún varð sjálf að B I með B III sem undirvitUnd og
síðar sem skiftivitund. En hvcmig stóð á því, að B IV vaknaði til
lífsins aftur þetta ákveðna kvöld 6 árum síðar? pað varð með þess-
um hætti
Um eftirmiðdaginn (7. júní 1899) liní'ði ungfrú B,. cr hún fór frá
lækninum, farið á alþýðubókasafnið í Boston. En þar kom til hennnr
sendill, s'em bar henni bréf frá Jones, ritað í líkum anda og viðræð-
ur þcirra höfðu verið fyrir ti árum. Mintist hún nú aftur na-turinnar
sælu og komst í álíka a\singu. Fór hún þá inn í blaðahcrbcrgið og
rendi augunum j-fir blöðin. par þóttist hún sjá auglýsingu um, að
dr. Prince A ieri dáinn, en það var þá eitt skyldmeimi hans. Hún flýtti
sér riú heim, með veikum burðujn þó, því nú var aftur þrumuveður
í aðsigi; en þegar heim kom, var hún alveg ;a.ð þrotum komin. pá
var sent. eftir lækninum. En þegar hann kom, þekti hún hann eklci,
heldur tók hann fyrir Joncs og hélt, að hann hefði komið inn um
gluggann, enda þóttist hún þá íyrir stundu hafa séð hann á glugg-
anum, því hún ýar nú í óráðinu að lifá upp aftur nóttina sælu.
Ilugði hún þá að hún væri enn hjúkrunarkona á sjúkrahúsinu, sem
fyr var nefnt. Hún var með öðrum orðum horfin G ár aftur í tím-
aim og'hafði steingleymt öllu því, ,scm í miili lá. Geðsliræringin, sem
hún komst í, hagði valdið .þessum persónu skiftnni og vakið B IV til
Iífsins aftur.
En hver var nú hin eiginlega ungfrú B., B I eða B IV? Eða var
)>að hvorug þéirra eða þá þær báðar til samans? Hér var úr vöndu
að ráða og langt áður en komist yrði að ákveðinni niðurstöðu. pví
að 'hvor vildi boJa annari burt, en þó varð nú stríðið heitast milli
jSalIy (B III) og P> IV. pað varð barátta upj> á líf og dauða,'því að
B IV var miklu harðari í horn.að taka en T> I, og síðast löðgust. þær
báðar á hana og vildu sálga henni.
panri 5. nóif. 1899 gerði dr. Prince eða öllu heldur Sally merki-
'.-'ga uppgötvun á ungfrú B. Hún var þá hjá lækninum og breytt-
ist fyrst í B IV: þá kom Sally í ljós; svo var hún dáleidd og dr.
Prinee ætlaði að fara að blá.sa henni einhvérju í brjóst, eri þá vakriaði
Bally aftur, kom fram á sjónarsviðið eins og fjárinn úr sauðarleggn-
um og sagði með mikluni ákafa: “Heýrið þér, dr. Prince! eg kem til
þess að segja yður, að. eg held að Bjáninn (B IV s,), þegar hann er
dáleiddur, sé sama per.sótia og B I, þegar hún er dáleidd (B I «.),
I því að eg vcit allar hugsanir Bjánans, þegar hann er dáleiddur, eins
eg B I, þegar hún er svæfð. pað getur verið að mér skjátlist í þessu,
en eg held þó ekki.” Og daginn efti’r reit hún lækninúm: “Byrjið
á ungfrú B. óg Rjánanum og kallið þær nr. eitt og tvö. Hvor þeirra
um sig verður, þegar þær cru dáíeiddar. að þrjú, og þessi þriðja
persóna man alt úr lífi þeirra beggja. bæði eitt og tvö. Getur þá mað-
ur ekki kallað nr. þrjú þá eiginlegu, fullkomnu ungfrú B.? (Frii.)
Heilbrigði.
LÆKNINGAR PORNMANNA
eftir Steingrím Mattliíassori
Mörgum mun finnasl nú á tímum haria barnalegt. að rista rúnir
til að lækna sjúkdóma, og þó er varla meii-a en mannsaldur síðan að
ýmsir galdrastafir þektust meðal alþýðu, sem voru notaðir til lækn-
inga og i ýmsutri öðrum vandræðum. Og reyndar þar-f alls ekki að
fara svo langt aftur í tímann. Allir þekkja krossbrs rún. Flestir
hafa bert að signa sig og marka kross á bæjardymar á kvöldin
Krossinn kom í stað pórsmarks og annara heiðinna- galdrastafa. Og
eftir á að hyggja. Okkur læknum hefir öllum verið kent að setja
tvöfalt krossmark yfir hvem lyfseðil, sem vér skrifum (en reyndar
or það hjá flestum orðið að krábulli, sem enginn skilur) °g lyf-
seðlana skrifum við á latínu, svo fólk ekki skilji og haldi lyfjia.blönd-
unipa leyndardómsfyllri en hún er. Hvað er þetta annað en rista
rúnir?
Seiðmenn og seiðkonur til foma kunna hvorttveggja, að valda
sjúkdómum og firra menn ýmsu fári. Blástur hljóp í fót Grettis
efiir litla skeinu, er hann fékk við að höggva viðardrumbinn, sem
fóstra porbjöms Önguls magnaði með kyngikrafti og sendi honum-
Víða í sögunum em sripuð dæmi og oft getið um gemingasóttir.
I Laxdæln (kp. 37) lasum við úm seið svo magnaðan, sem gerður
var að Hrúti Herjólfssyni, að einn sona hans beið bana af. Hrútur
náði í seiðmaiminn og barði hann grjóti í h.el “ ok var ger at hann dys
ór grjóti ok sér þess merki ók heitir þar Skratavarði”.
í porfiims sögu Karlsefnis (kap. 3) er ágæt lýsing á seiðkonu
og seið þeim er hún framdi. Má af því fá góða hugmynd um ,hve
mikinn átrúnað rrienn lögðu á galdra og spár og hve mikla virðingu
menn báru fyrir þeim, sem kurrnu til slíkra hluta. Hallæri var þá
mikið á Grænlandi og var seiðkonan fengin til að efla seið og spá
hve nær batna mundi.
"ÍBýÖr porkell spákonunni heim, ok er hennl þar vel fagnat, sem siör var
til, þá er við þess háttar konum skyldi taka. Var lienni búit hásæti, ok lagt
undir hana þægindi; þar skyldi í vera hænsna fiðr. — — •— var hon svá
buin, at hon hafði yfir sér tuglamöttul blán ok var settur steinum alt i
kaut ofan; bon hafði á hálsi sér glertölur, ok iambskinnskofra svartan á
höfði ok við innan kattskinn bvít, ok hon hafði staf í hendi ok var á kappr; —
“ llon riafði um sig hujóskulmda, ok var þar á skjóðupungur mikill, ok
várðveitti hon þar í töfr sín þau er hon þurfti til fróðieiks at hafa; lion
nafði á fótum kálfekinnsskúa loðna, ok í þvengi langa, ok á tinknappar miklr
a endunum; hon hafði á höndum sér kattskinnsglófa, ok váru hvitir iunan
ok loðnir.----Hon var fámálug um alt.-------Henni var ger grautur af
kiðjamjólk ok matbúin hjörtu ór öllum kykvendum, þeim er þar váru til;
]ion hafði mersingars.pón ok knif tannskeftan, tvíhólkaðan af eiri, ok var
brotinn af oddurinn”.
Eftir að hún hafði mata.st, vill porkell, bóndinn, fam að leita
frett.a hjá henni, en hún vill ekkert segja fyr en morguninn eftir, er
hún hefir sofið um nóttina- — pá lætur hún rci.sa svonefndan seið-
Iijall eða pall háan, þar sem hún sezt upp. Síðan vill hún fá konur
sér til aðstoðar, sem kunni fræði þau er Varðlokkur hétu. Konurnar
'á síðan hriiig um hjallinn og syngj,a nú liátt og snjalt kvœðir Varð-
lokkur. Nú er svo að sjá á sögunni sem þetta (sennilega magnaða og
mergjaða) kvæði hafi ásamt söngnum dáleitt. hana og blásið henni
andagift í brjóst, því að því loknu segir hún að scr séu nú “mai-gir
þeir hlutir .auðsýnir er áður var ek dulin ok margir aðrir”. ____ —
‘Síðan gcngu menn að visindakounni og fréttu þá hverr þess, er
mcst var forvitni á at vita .... pessu næst var komit oftir henni af
iðrum bæ . . . Veðráttan batnaði skjótt”. Hér hefir sjálfragt verið
um miðilsástand að ræða og miðil líktog Pýþiu í Delfi.
Eg hefi tilfært þessa frásogn hér af því eg tel sjálfsagt., að slík
seiðkona eins og þessi hafi eins og margir hennar líkar kunnað niargl
til lækninga. þó þess sé ekki getið í þessari sögu. líandaálegging og
hugsaiiaflutningur er a-fagamalt lækningaráð, sem enri er víða notað
og gefst, einmitt bezt í höndum þeirra, sein hafa miðilsgáfu, en þó
eirikum við móðursýki og veiklun í tíuigakerfinu.
Snemma liafa Norðurlandabúar eins og aðrar þjóðir farið að
riota ýmsar jurtir og ávexti til lækninga. Jafnframt því, sem menn
prófuðu sig fram til að finna nytjajurtir til manneldLs, hafa þeir
orðið margs vísari um aðra nát.túru grasa. í fjölsvinnsmálum er
eitt erindi'(36), sem bendir á trúna á lækningajurtir.
“Lyfjaberg heitir
en þat hefir lengi verit
sjúkum og sárum gaman;
heill \ erður hver
þótt hafi heljarsótt,
ef þat klífr kona”-
í llávamáJuin er ymprað á ýmsu, sein gott sé við sóttum, eins og
t. d. í hcilrœðum þeim sem óðinn gefur Loddfáni:
“pví at Jörð tekr við öldri,
en eJdr við sóttum,
eik við abbindi a. s. frv.
beiti við bitsóttum,
en við bölvi rúnar,
fold skal við flóði talra”.
Mn það er eins og botnimj. vanti í þessi heilræði, og sjálf cru þau
svo torskilin og ósamhangandi, að mann grunar, að hér muni vera að
ræða um brot úr löngum fræðaþuium — baugabrot frá löngu liðnum
tíma, garnJar menjar fornrar gleyindriir menningar.
Fornsögurnar bera vot.t utii, að öll þekking forfeðra von*a í
læknisfræði eins og öðrum groinum náttúruvísinda hafi verið mjög
skamt á veg komin-
GrLsk-rómver.ska menningin hafði fallið í gleymsku og aldrei náð
til Norðurlanda, en það sem Árabarnir rifjuðu upp af fpmum fræð-
um komst fyrst norður á bóginn löugu seinna og þá afbakað meira
eða minna. ’ (Framhaid)
Mamitóbaþingið.
/ ------------------
I pað var sett. 22- janúar í nýja þinghúsinu í fyrsta skiftið. Há-
j sætisjræðan var tiJkonmlítil, en þingsetningin vegleg.. Svo er að heyra
ií ræðunni, að kjördæmaskifting verði. Er sagt að mynda, eigi tvö ný
j kjördæmi sem skorin verði út úr: Rockwood, Lakeside, St. George
| <>g Gimli, og að barit vorði fjórum þingsætum við Winnipeg. Ræðan
í skyn, að lög verði'samin sem ákveði fólksatkvæiSi uni
algert vínbaun í öllum mynduin, og cr það stórt spor <>g þakklælisveri-
Fins og þruma ur heið.skíru lofti kom það, að Mathers dómari dæmdi
að skaðabóta lög verkamanna kæmu í bága við stjómarskrá laridsins.
Er það einkennilegt, að tnörg. bczt.u mál eru talin brot á stjórnar-
skránni, Séu þeir dómar rettir sem þessu hald-a fram, þá. er sannar-
loga ekki vanþörf á að breyta grimdvallarlögunum.
FylkLsþingið ætlar að veita bændum aðstoð við útsæðLskaup á
þann hátt, að hvert sveitafélag geti keypt $60.000 virði af útsæði til
næsta árs og lánar stjómin penirigana. Eru 110 sveitafélög í fylkinu
en ekki er búist við að hærri upphæðar verði óskað alls en $1,000,-
000- Umsókn uni lánið verður að vera komið til liúanaðardeihlai'-
innar innan sex manaða.
BÓKMENTIR.
‘ 'Ljóðaþættir” eftir porstein p.
porsteinsso, Winnipeg; prentaðir
hjá Hecla Press, Ltd. (Frh.)
pá er “Ókomið vor”. Hörðus.tu manndrápsbyljir þessa heims,
eru ,hin sjálfseLskufullu blóðugu stríð, Eg segi sjálfselskufullu blóð-
ugu stríð, og þó vita allir, að þegar stríðsdjöfulinn leggur löndin
undir sig, verða allir þeir sem eru látnir taka þátt í að sýna hina
mestu sjálfsafneitun og ósérplægni, hvemig á maður þá að akilja
þetta? Einn vegur er opinn-. sjálfselskan er ekki á blóðvellinum og
hefir aJdrei verið þar síðan á fyrri öldum, að konungamir sjálfír
gengu í broddi fylkinga rinna; þar sér maður þann eina ærlegheita
vott sem til er í fari þeirra sem til slíkra manndrápsbylja stofna —
cf nokkur er — I gegnum þetta blóðuga syndamyrkur, berat vor-
ilmur friðarins, og:
“fyllir áraaorgni lof.tdjúp hvens ranns,
býr til Eden úr eyðimörk lands
síðsta ófriðar kvöld-
Flyst frá hörmungadal,
berst frá hálf-gleymdum val,
þar sem Hýasintu’-ungblómið vex
(þar sem sektin bauð sýknu t.il lcgs
bak við sj'ónhvarfa tjöld)