Þjóðstefna - 20.04.1916, Page 1

I. tölublað
Reykjavík, fimtudaginn
Þjóðstefnan,
Alþingi íslendinga hefir fyrir-
gjört rétti sínum til þess að
heimta, á grundvelli stöðulaga og
stjórnarskrár, skilnað sérmálanna
út úr ríkisráðinu.
Að þessum málalokum endur-
skoðunarbaráítunnar hefir verið
unnið stöðugt á þinginu síðan
Valtýskan kom þar fram, en það
var samtímis því að umboðsmað-
ur dönsku stjórnarinnar hér var
orðinn fylgjandi kröfu íslensku
þjóðarinnar um aðgreining sér-
málanna frá hinni dönsku grund-
vallarlagastofnun.
Enda þótt tillögur Valtýs yrðu
ekki löglega samþyktar á þing-
inu, vegna þeirrar megnu óvild-
ar, sem ráðagerðir hans mættu
hjá þjóðinni, tók ekki betravið
þegar Alberti var hleypt að því,
að skipa fyrir um afstöðu sér-
málanna til ríkisráðsins. Eins og
öllum er kunnugt, tók þingið þá
við hreinni og beinni yfirlýsing
um ríkisráðssetuna, sem Valtýsk-
unni var t'undið til foráttu að
þeigja um.
Að vísu var þessu ákvæði
smeygt inn hjá íslendingum með
yfirdrepskap og röngum stað-
hæfingum um lagalega stöðu ís-
lenzka ráðherrans gagnvart danska
ráðaneytinu. Og er enginn efi á
því, að hefði það mál 'veriö sótt
vel af þinginu síðar, þegar opin-
bert varð öllum, hvernig gangur
sérmálanna er í ríkisráðinu, þá
hefðu íslendingar átt sterkar varn-
ir gegn réttargildi hinnar marg-
umræddu „innlimunar 1903“.
En í stað þess að reyna að
ráða bót á tiltækinu 1903 á þeim
grundvelli, að íslenzka þjóðin
hefði verið dulin þess sanna í
málinu, var gripið til þess, að
reyna samninga við Dani um sam-
bandið milli landanna, og kemur
það að vísu ekki máli voru við
hér, hver áhrif sú tilraun var ætl-
uð til að hafa á stöðu Islands í
ríkinu fyrir utan sérmálasvæðið.
Hér nægir að taka það fram, að
sambandsmálið virðist að mestu
vera sprottið af þeim rótum, að
fela fyrir íslendingum eða láta
þá gleyma hvernig þeir voru
blektir 1903.
Næsta spor þingsins er sala
sjálfdæmis í hendur Danastjórn
um framburð sérmálanna fyrir
konungi og mun óhætt að full-
yrða að alþjóð á íslandi mun nú
líta svo á sem það úrræði þings-
ins sé hið óviturlegasta sem kom-
ið hefir fram af hálfu Alþingis í
þessu máli, enda er ekki auðgert
fyrir neinn, sem lítur óháðum
augum á það mál, að skilja, hver
bót getur verið í því, að selja
andstæðingi sínum sjálfdæmi í
þrætumáli.
Svo kom úrskurður konungs,
eins og búast mátti við, og þar
horfði þingið framan í sitt eigið
verk. Konungur vildi ekki leyfa
það, að Islendingar væru duldir
neins í málinu og það var hon-
um að þakka, að þjóðin fékk að
vita hið sanna opinberlega, um
réttarstöðu Islandsráðherra í rík-
isráðinu, og er oss skylt að heiðra
konung vorn fyrir það, þó þing-
ið hafi fleygt frá sér því tækifæri
sem því gafst 1914, til þess að
gera upp reikningana um flátt-
skap Albertis 1903.
þingið hefir rekið rembihnút-
inn á tjóðurband sérmálaráðherr-
ans við ríkisráðið, með endur-
samþykt nýju stjórnarskrárinnar.
Ákvæðlð um ríkisráðsetuna er
orðið stjórnskipulegur þáttur af
grundvallarlögum þingsins. Fyr-
irslátturinn sem þingið kemur
fram með, hefir hvorki verið ætl-
aður til þess á Alþingi, né held-
ur orðið til þess eftir þing, að
breyta neinu orði í boðskap
konungsins, heldur hefir honum
að eins verið haldið fram til þess
að reyna að fóðra fyrir þjóðinni
hvað gert var í raun og veru.
Af þeim tveim ráðherrum sem
fóru með málið til konungs eftir
þing, fór annar fram á ómögu-
lega sameiningu á neitun og ját-
un konungs um sama efni, og
krafðist þess sjálfstæðis fyrir Is-
landsmál innan ríkisráðsins, sem
er grundvöllurinn undir „tillögu
Valtýskunnar". Hinn ber málið
fyrir konung eins og ætlast var
til innan Alþingisins sjálfs 1914,
þótt utanað komandi áhrif knýðu
hinn fyrri ráðherra, eftir lok þings-
ins, til þess að bera málið öðru
vísi fram.
Hér er með örfáum orðúm
sýnt, hvernig þingið hefir stig al
stigi horfið frá frelsiskröfum lands-
ins á grundvelli þess stjórnar-
skipunarvalds, sem Alþingi var
veitt 1874.
En þótt þingið hafi þannig
slegið vopn úr sinni eigin hendi,
verða aliir Islendingar að muna
það vel, að þjóðin á enn óút-
kljáð mál um réttindi sín til sjálf-
stæðis samkv. óskertum lands-
réttindum Islands frá elztu tímum.
það réttarsvæði, sem útgáfa stjórn-
arskrárinnar á þjóðhátiðarárínu
átti ekki að taka til, það réttar-
svæði sem Danir sjálfir hafa marg-
játað að væri ekki lögskipað með
grundvallarlögunum dönsku — og
málaleitun þeirra um landasam-
bandið sýnir seinast, að þeir vildu
leggja undir einföld lög ríkis-
þingsins — það er enn háð vilja
Islendinga sjálfra utan Alþingis—.
„þjóðstefnan" merkir fyrst og
fremst það, að vér viijum stefna
þekki sitt eigið vald utan þess
takmarkaða réttarsvæðis, sem Al-
þingi er stofnað á.
þetta vald þjóðarinnar snýr í
tvær áttir, aðra gagnvart hinum
ytri málum, sem ekki falla undir
stöðulögin 1871, og hina gagnvart
afskiftum Alþingis af þeim mál-
20. apríl.
um sem kállast sérmál landsins.
Hið fyrra liggur ekki fyrir, svo
lengi sem þjóðin gerir ekki hreint
fyrir sínum dyrum með því að
setja Alþingi í það sæti sem því
ber með réttu og hreinsa úr
þinginu þá menn, sem vinna ekki
fyrir hagsmuni Islands.
„þjóðstefna" mun því fyrst og
fremst snúa sér að því, að sýna
fram á, hvernig beina má þing-
inu á rétta leið í ýmsum málefnum
vorum innanlands. En þar er
hið allra og bráðnauðsynlegasta
að láta þingið hætta knattspyrn-
uninni um stjórnarskipunarmálið,
að því leyti sem sá leikur er
gerður að þjóðinni forspurðri.
Einungis virðist það rétt á
næsta Alþingi að láta halda reikn-
ingsskap um aðgerðirnar í þessu
máli irtilli þinga, þannig að lög-
lega komi fram fyrir þjóðina all-
ar upplýsingar um það á hverju
núverandi stjórn byggir um gildi
fyrirvaragerðarinnar # í rikisráði.
þær upplýsingar eiga að vera til
þegar þjóðin hefur máls að nýju
um stjórnskipulag Islands, hvern-
ig svo sem það verður gert, hvort
heldur á þjóðfundi eða með sér-
stöku fyrirlagi þjóðarinnar tií
alþingis.
Menn sjá hve mikilvægt þetta
atriði er. Tíma þings og þjóðar
hefir hingað til verið varið að
mestu leyti í það, að láta svo
sýnast, sem þingið væri að frelsa
almenning hér á landi frá of-
beldi og andróðri Dana — ein-
mitt meðan Alþingi hefir staðið
fastast að þeirri yðju, ótilkvatt og
af sjálfsdáðum, að leiða allskonar
ólög yfir Island. — Gegn þessu
v e r ð u r þjóðin að taka í taum-
ana fyrst af öllu; annars er hér
engin viðreisnar von.
En „þjóðstefna“ merkir einn-
ig það annað, að vér viljum setja
hugsjónir um Varðveizlu og fram-
þróun þjóðernis vors hátt yfir
öll önnur málefni, með því að
vér álítum, að sú hugsjón, sem
eins og kunnugt er, hefír leitt
allan siðaðan heim til menningar
og framfara, sé einnig hjá oss
óhjákvæmilega nauðsynlegt leið-
arljós til hamingju og þjóðar-
þroska.
I innanlandsmálum viijum vér því
að menn snúi sér fyrst og fremst
og aðallega að þeim stór-
málelnum er mestu varða og í
mestu ólagi eru, auk þess sem
teknar séu til greina k r ö f u r
t í m a n s, sem hljóta að koma
yfir Island eins og önnur
Norðurálfulönd.
Sá sem neitar því, að jafnað-
menskan muni rísa hér upp fyr-
ir alvöru er annað hvort blindur
eða vill ekki sjá. Sú stefna er í
raun réttri mið allrar löggjafar
og hlýtur að sigra, að því leyti
sem skilyrði hennar finnast í þjóð
og landi. Hér verður að gæta
þess, í hverju og að hve miklu
1916.
leyti ástand þjóðarinnar og lands-
ins sé þroskað fyrir lög á grund-
velli þessarar stjórnmálastefnu og
sú hugsun á meðfram ognú
þegar að ráða því, að hverjum
stórmálum næsta þing snýr sér.
Að voru áliti hlýtur b a n k a -
m á 1 i ð að setjast efst á dagskrá
innanlandsmálefna, vegna þess að
þar mætast hagsmunir allra stjórn-
málaflokka, sem vilja efla þjóð-
búnað íslendinga. því næst hyggj-
um vér að skipa eigi á bekk f á-
tækramálinu, sem hlýtur að
vera lífsáhugamál allra sem vilja
efla velferð einstaklingsins í þessu
landi. Og hið þriðja meginmál
hyggjum vér eigi að vera hið
almenna g j a 1 d a m á 1 sem vér
ætlum að sé hér í því herfileg-
asta og óhæfilegasta ólagi, en kem-
ur þó við hagsmuni allra lands-
manna.
Frh. á 4. síðu.
Snorramiimi.
—0—
þar sem hringar heims er unninn
hljóðu inni i frœðaranni
andans riki óð er háð,
orðiög skipuð goði og manni. —
Una af skugga á Ijósa grunninn
letrar þjóða og alda ráð,
merkir svip á mál og dáð,
mótar hvaðan æð er runnin.
Stagur hans er Islands eigin,
aldagleymdu kveðinn lagi.
Flutt er drápan höfughend
— hljóðaskáld var ekkí Bragi;
ódýr strengur aldrei sleginn,
úð ei blandin lágri kennd,
málsins glóð i minnið brennd,
máttur orðs og hugar veginn.—
Mæni yfir myrkrin spenna
málsins grip, sem Snorri kunni.
Brú til lifs um hvolfin hálf
heitin er á barnsins munni.
Höfin sig við himin kenna,
hof sig býr um klettsins álf.
Tunga fslands yrkir sjálf —
ættar saman hugi tvenna.
Stilling Ijóðs sem byrgður bjarmi
boð um sefans ríki hermir.
Tryggust máli, trúust vin
taug við dulin kurl sig vermir.
þögult undir hlátri og harmi
hœtti telur Braga kyn.
— Dýpsta rót ber hœstan hlyn.
Heitt slær negg þó lypli ei barmi.
Heiðnidygð skin Jians af kveldi:
— Hjartanssökskal varúðgjaldast
Höndin réttist. Heitið gefst.
Hljótt er brjóst - enfestar haldast.
þá er reynd og vit að veldi;
Véum munans skipað efst.
Ástasagan aldna hefst
arinvígð, að földum eldi.
Trúnað manns mun veitast vapdi
vega fram þar Snorri endi.
Hver cr sá sem guðs um geym
glöggar mensku auga rendí?
Aldrei hóf sig hœrra i landi
hjartagreind á siðum tveim.
Seint mun faðma himnaheim
hugartökum stœrri andi.
— Handan lofts ogelds og unna,
innar skynjun jarðarmanna,
skáldatungan námi nœr —
nefnir sér, hvað augu ei kanna.
Yfir grendir alls hins kunna
orðsins helgi málið slær,
lyptist hœrra en lifið grær,
leitar undir dauðans grunna.
— Visni hvel og veröld þrotni,
viti sjálft til bana hitni,
yst á þremi eldforn svör
Eddu bera himnum vitni.
þegar fyrir dauða og drotni
dvina mannleg orð á vör
nemur hinsta norrœn ör
næst, að andans drómar broini.
Kringum hvilur liafs og jarðar
hróðrarmálin standa á verði.
Aldrei Sturlungs œttarblóð
arfinn dýra lœgi og skerði.
Verpist sandar, grói garðar,
geymast nöfn hjá fslands þjóð.
Yfir málms og moldar hlfóð
máttkir hcfjast orðsins varðar.
Þjóðaróðs nú eyðast hlekkir,
eins og vaxi brjóst frá stakki.
— Áður hér er öld var frjáls
orðin bundu sveinn og sprakki.
Glumdu af stefjum gylfa bekkir
Gunnar kvað að boði Njáls.
Snilldin fylgir Snorra máls
Snœlands barni, er sjálft sig þekkir.
Dýrðarminnig. Dárarsaga.
Dómur lífs í Norðurhögum;
œsku vorrar vöggugjöf —,
vernd vors nafns i þjóðalögum.
Ljómi hátt til hinstu daga
höggin rún á tímans gröf,
þar sem eyþjóð yst við höf,
erfði konung máls og braga.
Öllum röddum köllun kemur.
Knýjum gýgjur öldnum hljómi.
Gangi drótt til dómahrings,
drepi á streng og lyfti rómi.
Ásgarðs heilög hirð hún semur
hugarmenning íslendings.
Stigi frarn á þrepum þings
þjóð, sem málið endurnemur.
Einar Benediktsson.