Þjóðstefna - 20.04.1916, Síða 2

þJÖÐSTEFNA
Þjóðvaldið.
Allur meginþorri íslendinga ját-
ast undir þá sannfæring, að oss
beri að halda til laga óskertum
landsréttindum vorum frá elztu
tímum. Að eins fáir menn, sem
flækst hafa ýmislega við mót-
sagnir og rangkenningar um þetta
mál í flokkadeilunum að undan-
anförnu, vilja rífa sig úr sínu
eigin neti með því að andmæla
rétti íslands. Af þessum fáu, er
aftur einungis fáment brot, sem
þorir að láta þetta uppi, og þarf
því ekki að taka þessa þjóð-
fjandsamlegu skoðun til greina,
við umtalsefni vort hér.
En komi til þess að kveða
skýrt á um það, hver þessi elztu
landsréttindi sé og að draga glögga
línu milli þeirra og svo kallaðra
sérmála á aðra hlið, þá munu
flestir landsmenn vera í vafa. —
þetta hugtak um landsréttindin
var frá fyrsiu óljóst eftir þjóð-
fundinn 1851, vegna þess að eng-
inn vildi heimta alveldi um öll
ytri og innri málefni íslendinga
þá þegar, en á hinn bóginn vildi
enginn láta neitt af þeim af hendi
fyrir fult og alt til hins útlenda
valds.
Baráttan fyrir frelsi landsins
undir forustu Jóns Sigurðssonar
auðkendist mjög við þessar ó-
skýru merkjalínur. Mönnum var
óljóst hvert stjórnarfyrirkomulag
mátti fara fram á í byrjun, og
hvernig koma ætti fyrir því valdi
að lögum, sem allir hlutu að játa
að Danir urðu að fara með fyrst
um sinn. í máli manna þá, var
kröfunni um „frelsi" stöðugt hald-
ið á lofti og það orð greip hugi
þjóðarinnar, en vilja hennar var
aldrei beitt að neinni ákveðinni
skipun, sem fylgi hennar gæti
safnast um að fá framgengt.
þess vegna varð það, að Dan-
ir sjálfir stíluðu oss í hendur til-
lögur um umbætur á stjórnarfar-
nu 1867 og var tilboð þeirra á
þá leið, að Jón Sigurðsson sjálf-
ur játaði á Alþingi, að „ekki væri
hnífsbakka þykt á milli þess og
hins er þjóðin vildi heimta 1851,“
En, eins og menn vita barðist Jón
þó af öllu sínu afli á móti því,
að réttarbót þessi kæmist á og
er saga þess máls á Alþingi 1867
harla lærdómsrík, en út í það
skal ekki farið frekar hér. Að
eins skal þess getið, að meðferð
stjórnarskrármálsins á því þingi
virðist sýna það betur en nokk-
uð annað, hve afar óskýr voru
hugtaksmerkin hjá mörgum þeim
er fremstir stóðu að málinu á
hinu eldra tímabili stjórnarskrár-
baráttunnar, sem vér teljum enda
með stöðulögunum 1871 ogstjórn-
arskránni 1874.
Á næsta tímabili í þeirri bar-
áttu, þegar endurskoðunarmálið
stóð á dagskrá þjóðarinnar undir
forustu Benedikts Sveinssonar,
voru að sönnu vísindalega ákvörð-
uð takmörk sérmálanna, eins og
þau voru talin í stöðulögunum
og með aðgreining þeirra frá
ríkisráðinu danska, eins og Danir
sjálfír höfðu ákveðið í stjórnar-
skránni, þar sem þau voru lögð
undir löggjöf og stjórn íslands
#út af fyrir sig“. En þau mál-
efni landsins, sem eftir verða fyr-
ir utan landamæri sérmálastöð-
unnar, komu ekki til ákvörðun-
ar hjá endurskoðunarflokknum,
vegna þess, á hverjum grund-
velli var þá barist gagnvart út-
lenda valdinu. þetta skal nánar
skýrt með nokkrum orðum.
Eins og menn munu minnast,
álitu beztu menn landsins þá með
fylgi als fjöldans úti um land, að
Danir voru að vísu bundnir fyr-
ir sitt leyti til þess, að láta af-
skiftalaus sérmálaefni íslendinga,
samkvæmt þeim ákvæðum, sem
þeir létu konung sinn flytja oss
í hendur á þjóðhátíðinni. En á
hinn bóginn var litið svo á, að
ísland væri óbundið um viður-
kennig á valdi Dana að réttum
þjóðarlögum, til þess, að úrskurða
oss hið takmarkaða vald í hend-
ur og þess vegna forðuðust end-
urskoðunarmennirnir sem mest
að minnast á hin önnur mál, er
eftir voru geymd hjá samþegn-
unum; þeir vissu sem var, að
ógerlegt var að heimta þau af
þeim þá þegar vegna vanmáttar
landsins eftir aldakúgunina, en
sannfæringin um rétt til þess að
krefjast þeirra á sínum tíma var
þó lifandi, bæði hjá þinginu og
þjóðinni, á þessu stjórnarmáls-
tímabili öllu, sem vér teljum enda
nieð frumvörpum Valtýs og Al-
bertís (1897—1903.)
þessi ytri málefni íslands, sem
nú voru nefnd, voru þá venjulega
kölluð almennu málin, meðan
vitrir og þjóðræknir íslendingar
fóru með málstað vorn gegn
Dönum, en síðan hafa þau ein-
att verið nefnd ýmist sammál eða
sambandsmál og felst í þeim orð-
um báðum hætta á því að
mönnum villist sjónir um eðli
þessara málefna. Feður vorir á
þjóðfundinum ætluðust ekki til
annars en þess, að íslendingar
einir með konungi sínum réðu
þeim að síðustu til Iykta, og þess
vegna ætti vel við að kalla þau
almenn, í gagnsetning til sérmál-
anna, eftir að tekið var við kon-
ungsgjöfinni 1874. Orðið Sam-
mál eða sameiginleg mál ættu
þar á móti þau málefni ein að
kallast, sem þegnavald beggja
þjóðanna á atkvæði um. þessi
samsteypa og ruglingur á hug-
myndunum kemur enn þá sterk-
legar fram þegar farið er að tala
um „sambandsmálin“ og um
þetta síðasta heiti málefnanna
kveður það svo ríkt, að í upp-
kastinu sæla er blaðinu snúið
algerlega við og Danir einir látn-
irráða yfir málunum án íhlutunar
af hálfu íslendinga. —
Með þessu seinasta bragði er
því svo komið í lag, að íslend-
ingar fari að telja sérmálin sjálf
sameiginleg milli Dana og íslend-
inga. Ákvarðað og ótvírætt vald
þjóðarinnar samkvæmt lögunum
1871 er gjört að samningamáli
og, eins og kunhugt er, að lok-
um ákveðið í sambandsuppkast-
inu að Danakonungur skuli vera
einvaldur eftir ákveðið tímabil
um þeghrétt Dana á lands- og
sjávarsvæði voru.
þetta nafnabrjál um æðstu rétt-
indi íslendinga út á við hefir
gjört þokuna enn þá dimmari
fyrir augum landsmanna um rétt-
ar hugtaksákvarðanir á frelsismál-
inu, enda hefir eflaust verið til
þess ætlast af nokkrum mönnum,
sem teljast til þess fámennis hér
í landi, er hatar þjóðerni vort.og
landsréttindi, enda þó þeir þori
ekki að láta það uppi fyrir al-
menningi. En það er augljóst að
hið fyrsta og nauðsynlegasta spor
í áttina til þess, að koma ytri
málum vorum á annann rekspöl
er það, að horfast í augu við
hlutinn eins og hann er og vaða
ekki í neinni villu um það, hvað
við meinum sjálfir þegar við
segjum, að við eigum að halda
óskertum landsréttindum vorum
til laga.
Og ef vér nú eigum að greina
hér skýrt og skarpt milli mála,
verður þá strax að geta þess,
að almenna málasvæðið, eins og
vér viljum réttnefna það, nær í
framkvæmdinni og samkv. síðustu
óheillaverkum Alþingis, sem eru
þriðja tímabil stjórnmálasögu
íslands frá þjóðfundinum að telja
og ef til vill ekki á enda ennþá—
langa leið inn á sérmálin, eins og
góðir íslendingar hafa viljað halda
því fram að það svæði væri á-
kvarðað gagnvart Dönum af þeim
sjálfum. það vald til óháðra yfir-
ráða yfir innri málum vorum, ut-
an afskifta frá ríkisráði Dana, sem
heimtað var af endurskoðunar-
flokknum, hefir Alþingi á þessu
seinasta tímabili, að mestu leyti
óbeðið af hálfu Dana, verið stöðugt
stig af stigi að reyna að troða
upp á Dani, og eru þrjár tröpp-
ur niður á við á þeirri leið, fyrst
launráð Valtýs 1897, samtökin
við Alberti 1903, og loks sjálf-
dæmið til Dana 1913—1914. —
Séu almennu málin ákveðin sem
öll þau málefni er ekki falla
undir sérmálasvæðið, eins og það
takmarkast nú í framkvæmdinni,
og sé þess jafnframt gætt, að Al-
þingi og landsstjórn vor eru ein-
ungis sett yfir sérmálin, þá verð-
ur það ljóst, hve vítt réttarsvæði
það er, sem þjóðvaldið islenzka
tekur yfir.
í þessu verður svo enn að gera
skilgrein þess valdsviðs, sem
Alþingi hefir svo að segja hjálp-
að Danastjórn til að vinna undir
úlendu samþegnana, eftir að
heitorðið var gefið um óháð yfir-
ráð vor yfir öllum sérmálunum.
Alþingi hefir þar án efa getað
unnið íslandi mikið tjón í fram-
sókn þess til fullfrelsis, en að því
leyti sem þingið hefir teygt sig
út yfir sérmálasvæðið gegn mál-
stað íslendinga verður þess að
minnast, að þingið þar er ómynd-
ug stojnun um réttarafsal fyrir
hönd þjóðarinnar.
Við þetta kemur fram mjög
einkenniieg afstaða Danmerkur og
íslands hvors gagnvart öðru, að
því er snertir hin almennu mál.
f>ví eins og það er óhugsanlegt að
nokkur þjóð sé frjáls út á við
gagnvart öðru ríki, sem er ófrjáls
um mál sín inn á við, eins er
það augljóst, að hefði Alþingi
verið myndugt til þess að binda
málefni íslands undir yfirráð er-
lendra samþegna og hefði réttar-
grundvöllur sérmálanna verið
alíslensk stjórnlagaskipun, þá
hefði samþykt Alþingis um af-
skifti ríkisráðsins á málum vor-
um hlotið að leiða af sér algert
afnám hinna svokölluðu lands-
réttinda frá elztu tímum. Og jafn-
vel þótt sérmálaþingið sé vitan-
lega óbært um það, að semja við
Dani um almennu málin, er staða
þess þó svo gagnvart hinu óskip-
aða þjóðvaldi á eina hlið og út-
lenda valdinu á hina, að þingið
getur rýrt og skaddað málstað
íslendinga í alþjóða áliti.
Alt þetta verður að yfirvegast
nákvæmlega til þess að menn
geti komist að réttri niðurstöðu
um stöðu þjóðvaldsins á íslandi.
Beinasta og einfaldasta aðferðin
til þess, að gera sér ljóst hugtak
þjóðvaldsins, virðist vera sú, að
leggja til grundvallar kröfur þjóð-
arinnar á fundinum 1851, og draga
frá þeim kröfum það frelsi, sem
viðurkent var af Dönum 1871 —
1874, en minnast þess þó jafn-
framt, að þar á milli liggur spurn-
ingin um afskifti ríkisráðsins af
hinum upptöldu sérmálum ogtaka
hvort af þeim 2 atriðum fyrir sig
til íhugunar.
þingið getur efalaust álitist bært
um það að afsala sér gagnvart
útlendu valdi yfirráðum yfír sér-
málunum. En að því leyti, sem
slíkt réttinda afsal hefir af hálfu
Dana verið skoðað svo sem bind-
andi fyrir þjóðvaldið á íslandi um
hin ytri mál, þá verður samþykki
þjóðarinnar sjálfrar einnig að kóma
til, ef það á að vera gilt.
Slíkt samþykki þjóðarinnar
gæti hugsast að koma fram á
tvennan hátt, annaðhvort þannig,
að tillaga til réttarafsalsins lægi
fyrir við almennar kosningar og
væri fallist á það af meiri hluta
landsmanna, eða þá þannig, að
þjóðin geri út um málefnið á
sérstöícum almannafundi. Fyrri
aðferðin er fremur hæpin að
byggja á sem grundvelli af hálfu
útlenda valdsins, með því að
boðunin til þingkosninganna er
aðeins miðuð við meðferð sér-
mála og því naumast réttlátt að
heimta að almenningur geti áttað
sig á því, þótt Alþingi fari fram
yfir valdsvið sitt og feli í tillög-
um sinum eða frumvörpum,
ákvæði, sem eru hinu almenna
frelsi út á við til tjóns. þess
vegna verður lítið gjört úr því
sem hefir verið laumað af þessu
tagi inn á kjósendur landsins,
svo sem t. d. kosningunum í
nefnd til þess að ræða við rík-
isþingið um réttarstöðu íslands
gagnvart Danmörku, sem fóru
hér fram út úr Sambandsmálinu.
Flestir myndu að líkyndum álíta,
að þjóðarsamkomu þyrfti til þess
að skerða rétt landsins fyrir utan
sérmálasvæðið.
Af því sem að ofan er sagt í
stuttu máli, má ráða það, hve
miklu máli það gegnir að þjóðin
sé vakandi á verði um sinn eig-
in rétt, án þess að leggja traust
sitt alt á Alþingi. Setjum til
dæmis, að til þess komi að ís-
lendingar væru heyrðir um til-
lögur einhvers erlends valds
í þá átt, að skipa þeim sæti í
þjóðafélaginu— hvernig mætti þá
búast við að oss mundi farnast
ef sama sérmálaþingið og inn-
lenda sérmálastjórnin ætti að
gera tit um það, eins og sú er
róið hefir öllum árum að því,
nú um nærfelt 20 ár að endur-
afsala til Dana því frelsi um vor
innri mál, sem voru þó afhent
oss að dönskum lögum og bind-
andi fyrir Dani sjálfa á 1000 ára
afmælinu ?
þjóðin verður að vaka ogvera
á verði, fyrst og allra fremst
gegn sínu eigin sérmálaþingi, sem
er fallið svo langt niður í trausti
skynbærra og þjóðrækinna manna
á landinu. Og þjóðvaldið íslenzka
hefír haft og hefir enn eitt ráð
til þess að láta heyra til sín:
þjóðin getur sent menn á als-
herjarfund og þingvellir eru enn
þá í meðvitund íslendinga, sá
löggjafarstaður, þar sem berast
skulu fram og heyrast skulu frá
kröfur um frelsi vort og rétt eft-
ir elztu heimildum.
Tímarnir eru á þann veg og
aðfarir Alþingis hafa verið á þann
veg, að þjóðvaldið á að láta heyra
til sín sem öflugast og sem íyrst
á þjóðfundi við Öxará.
Ásgrimur.
Velferð íslands er komin und-
ir því, að notið verði velvildar
Breta á þeim tímum sem tara í
hönd. þess vegna varðar það
almenning landsins að einstakir
menn gjöri ekkert, hvorki í kaup-
skap né öðru, sem geti móðgað
þessa einu stórþjóð heimsins, sem
hlýtur að valda mestu um það,
hvort Islandi getur hvernig sem
alt fer, orðið trygt hlutleysi og
friður framvegis.
Danastjórn hefir gjört alt sem
í hennar valdi hefir staðið til
þess að halda góðu vinfengi við
Englendinga, en hér virðist svo,
sem það hafi verið lagt einstak-
lingunum á sjálfsvald og eigin
ábyrgð hvort þeir kynnu að
brjóta í bág við það sem Eng-
lendingar vilja láta vera um kaup-
skap vorn við útlönd.
Sömuleiðis eru blöð Dana og
Norðmanna mjög varkár í orðum
um hernað Breta og skín nær
því alstaðar í gegn vinarþel til
flotaþjóðarinnar miklu sem ræð-
ur heimshöfunum. En er hins
sama gætt hér ? Er nokkurt
eftirlit á verði um það að hér
séu ekki settar fram vanhugsað-
ar klausur og tilslettni um þá
baráttu, sem er háð fyrir rétt og
frelsi minni máttar þjóða í Ev-
rópu ?
það má telja víst með þeim
nákvæmu njósnum, sem hafðar
eru af öllu því sem gjört er og
sagt í garð Englendinga á Norð-
urlöndum, að alt komi héðan
fyrir augu þeirra er ráða kunna
síðar hver trygging verður veitt,
jafnt vorri sem öðrum smáþjóð-
um er flotaveldi þarf til að vernda.
þetta er afar athugavert, enda
láta stjórnir sig það mál skifta
alstaðar á þessum hættulegu
tímum.
Markaður íslenzkra afurða hlýt-
ur eftir hlutarins eðli að verða
framvegis tengdur viðskiftum við
Breta að langmestu leyti. Land-
framleiðslan á þar tryggastan og
beztan viðskiftanaut þegar hern-
aðinum léttir af og óeðlilegt verð-
lag fellur af útfluttum vörum.
Beina sambandið við Vesturheim
mun vafalaust vaxa og mikil
verzlun blógvast hér af því á
báða vegi, en jafnan mun þó
drýgstur verða enski markaður-
inn, einkanlega fyrir sveitabænd-
ur og því drýgri sem landbúnaði
vorum fer meira fram.
þegar það er athugað, í hverj-
um mæli Bretar leggja líf og
eignir í sölurnar í heimsófriðn-
um, virðist það eiga að vera auð-
velt réttsýnum mönnum að átta
sig á því, að vér sem engu fórn-