Fósturjörðin - 01.07.1911, Qupperneq 4

4
FOSTURJÖRÐIN
Wi
Ritstjórl og ábyrgðarmaður
blaðs þessa er
STEFÁN B. JÓNSSON,
á Reykjum.
Áritun hanns. er hin sama og áður:
Hólf 15 A., Reykjavfk.
f
£.
m

Öll brjef, og önnur erindi viðvíkandi »
þessu blaði, sendist til ritstjóra þess. S
þar til annað verður urn það ákveðið.
®3®$sss@’35ssse-3?Bss@!3$3sss®«sssf3««s@!yi
sér, að sýna slíkum samáuga kröfum
þjóðarinnar lítilsvirðingu, ef um nokk-
urar slíkar alþjóðarkröfur, á viti bygðar,
væri að ræða. Með því þá líka, að
öllum hlýtur að vera Ijóst, að ávalt er
»ríkari eign en umboð,« í hverju
sem er. Það getur því ekki komið til
mála, samkvæmt nokkurum guðs eða
manna lögum, að fulltrúar þjóðarinnar,
hafi í nokkuru ótakmaðra vald, yfir mál-
um hennar og fjármunum, en hún, sjálf-
ur umbjóðandinn, veitir þeim; þó að
þeir slái ekki hendinni á móti einveld-
inu, meðan það er í boði.
Sigur þjóðarinnar í þessu máli, er
því alveg vís, ef hún aðeins fer rétt að.
Ef hún aðeins getur fengið sig til, að
vilja. — Qg þó pólitíkin sé, frá sjón-
armiði almennings, sá óþverri, sem flest-
um býður við, í það minsta á aðra hlið-
ina, þá er þó þess að gæta, að hún er
þó, þrátt fyrir það, vort sameiginlega,
heilaga málefni, sem öllum kemur við.
Og sé það, vort heilaga málefni, svo
atað og svívirt, í meðferðinni, þá er að
líta á það, sem saurgun helgidómsins.
Og þá á það, jafnvel öllu fremur, að
kvetja oss og knýja, til að taka höndum
saman, til þess að hreinsa það, og hefja
það til þeirrar tignar og þeirrar sæmd-
ar, sem því er eiginleg og samboðin.
En afskiftaieysi, stefnuleysi og alvöru-
Ieysi alþýðunnar, í hennar eigin málum,
og sérstaklega í stjórnmálunum, er ein
af stórsyndum þjóðarinnar, ef ekki Iang
stærsta syndin. Það er eflaust sú synd,
sem framtíðin getur ekki fyrirgefið, nema
að þjóðin taki sinnaskiftum í því efni,
og það innan lítils tíma. —
Til þess, að gera fólki nokkura grein
fyrir atvikum þeim, sem orsakað hafa
að sínu leyti hreyfingu þessa inálefnis,
í þessu formi, þá skal hér stuttlega skýrt
frá myndun þess félags, sem ráðist „hef-
ir í að koma af stað þessu blaði.
Það var fyrir nálega þrem (3) árum,
eða þann 8. Nóv. 1908, að stofnað var
hér sunnanlands svolítið félag, er nefndi
sig »Menningarfélagið<.
Tilgangur þess félags, eins og hann
er framsettur í lögum þess, var og er
á þessa leið:
1. »Að, æfa meðlimi sína, í að hugsa
skipulega og ræða um almenn mál-
efni yfir höfuð, en sér í lagi þau mál-
efni, sem miða til að glæða réttan
skilning á eðli hlutanna og ákvörðun
mannsins.
2. Að, tryggia meðlimum sínum, og sér
í lagi æskulýðnum, holla og öfluga
aðstoð í því, að ákveða lífsskoðanir
sínar og lífsstefnur, til mikilhæfis og
og manndygða; — með þann stöð-
uga ásetning fyrir augum, að gera
manninn færan um að sigrast á eig-
in ástríðum, og örðugleikum lífsins í
öllum myndum, með siðlegum og
sómasamlegum meðölum. (1—2 ár-
um síðar, var ungmennafélag stofnað
í þeirri bygð.)
3. Að, sameina og sams illa vilja og
kröfur eins aklinganna, til borgaralegs
jafnréttis í landinu innbyrðis, og til
þjóðfélagslegra réttinda vorra og
sjálfstæðis út á við, — án tillits til
hagsmuna einstakra manna og flokka,
fyrir sameiginlega nauösyn borgaranna
alment; — eftir þeirrí sjálfsögðu
meginreglu, að öllum mönnum beri
að ráða yfir sjáifum sér og sínum
serstöku málum og sínum sérstöku
eignum, að svo mikiu leyti, sem það
hindrar ekki né skerðir samskonar
réttindi annara manna né stríðir á
móti sameiginlegri veiferð viðkomandi
mannfélags, eða þjóðfélagsheildarinn-
ar. — — Ennfremur, skoðar félagið
sér viðkomandi alt, sem eflt getur
sanna menning, alt sem getur aukið
og glætt varanlegan iífsunað, sálar-
frið, samhug og eining mcðlima
sinna.« — — Tilgangi þessum skal
leitast við að ná, á iivern þann hátt
sembestávið kringumstæðurnará hverj-
um stað og tíma, og meðal annars með
málfundum og fyrirlestrum, og með
því að útbreiða félag þetta sem at-
mennast um alt ísland, í deiium með
sameiginlegri yfirstjórn«.
Nauðsyn slíks félagsskapar sem þessa,
ætti að vera hverjum manni svo Ijós,
að frekari skýringa þyrfti ekki með. Þó
vil ég Ieyfa mér, að tilfæra hér nokkur
orð um meginástæður þær, fyrir nauð-
syn slíks félagskapar, sem fluttar voru á
stofnunarfundi þessa félags, samkvæmt
gjörðabók þess, á þessa leið: »Svona
félagsskpur er nauðsynlegur fyrir fólk
almennt á öllum sviðum þjóðfélagsins,
en sérstaklega þó fyrir unga fólkið, sem
hefir alt lífið fyrir framan síg, og er
að taka við aðalráðum í landinu. Upp-
eldi manna er almennt, mjög abótavant
í þessu efni, og öllu sem lýtur að sannri
mentun,í hugsun ogframkvæmd. Hugsun
manna er of alment mjög lág og af-
vegaleidd, bæði í andlegum og verkleg-
um efnum; af því að það er svo margt
sem þrykkir og lamar og deyfir, og svo
fátt sem lífgar og lyftir og hressir.
Mönnum hættir svo mjög við, að gera
lítið æðri eða strangari kröfur til lífs-
ins eða sjálfra sín, en dýrin, og lifa
því ekki svo á beri, fyrir neitt hátt og
heilagt, sameginlegt augnamið, — ekk-
ert nema kristindóms-nafnið og matinn,
eða þá stefnulaust hringt eða féglæfra-
brellur, eftir megin-afli sinna eðlishvta, —
sinna dýrslegu, viltu hvata, ýinist at ásetn-
ingi eða ásetningslaust, án trúar á sig-
ur hins góða og sanna og siðferðislega
fagra.
Félag þetta er lítið enn, enda ekkert
gert til þessa, til að útbreiða það. En
það vill ná útbreiðslu um alt þetta land,
— og það er líklega þess vert. — Það
hefir haldið nokkura tundi árlega, síðan
það varð til, þó færri en til var ætlast,
er var 2 fundur á mánuði. Þeir fund-
ir hafa farið vel fram. og vakið áhuga
á máefmnu. Þeir fundir hafa fengist
við ýmisleg mál, samkvæmt tilg. fél.,
en lagt ríka áherslu á gagnríni gildandi
venja og skoðana, og verkanir þeirra fyrir
lífiö.
Og árangurinn er nú þegar sá, ?ð
áformað hefir verið að stofna alment
blað, til þess aðalega, að göfga og hefja
stjórnmálastefnu lands vors, upp úr for-
æði spillingarinnar og flokks-ofstækinn-
ar, til sæmdar og drengskapar að tak-
marki sannrar menningar, samkvæmt 3
tilgangsgrein nefnds félags, sem tilfærð
er hér að framan, og að öðru leyti
samkvæmt nánar ákveðinni stefnuskrá
blaðsins.
Reykjum, í júní 1911.
Stefán B. Jónsson.
(form.)
Tilkynning.
Þess viljum vér láta getið, að ritstjóri
þessa blaðs, vill gefa kost á sér til þing-
mensku nærsta haust, í einhverju kjör-
dæmi landsins, ef hann fær almenna á-
skorun um það nægilega snemma, án
frekari eftirgangsmuna, af hanns hendi.
Um stefnu hanns í landsmálum þarf
ekki að spyrja. Hún er hér fyrirfram
ákveðin.
Járnbrautamál.
I.
Eins og kunnugt er, þá hefur það
komið til orða að járnbraut yrði lögð,
á landsins kostnað, frá Reykjavík austur
að Öhmsárbrú, eða jafnvel lengra austur.
Verkfræðingarnir, hafa talið það mjög
mikilsvert framfarafyrirtæki fyrir landið,
og hafa tilfært sínar ástæður fyrir því;
og aðallega þær sömu ástæður, sem
færðar eru vanalega fyrirgildi slíkra fyrir-
tækja í útlöndum, þar sem þau sam-
göngutæki, eru í sannieika óhjákvæmileg
velliðunarskilyrði. En menn ættu alvar-
lega að gæta þess, áður en slíkt ofur-
efli er tekist í fang til framkvæmda, að
þær ástæður geta yfirleitt ekki komið
hér til greina, eins og nú stendur. —
Það er svo augljóst sem hugsast getur,
svo augljóst, að um það ættu allir að
geta orðið sammála, eftir aðhafaíhugað
málið rækilega, óhlutdrægt og ófergju-
laust, frá öllum hliðum, ogskal jeghjer
leyfa mjer að tilfæra nokkur rök fyrir
því, er jeg vona að ekki verði hrakin
með gildum ástæðum.
í útlöndum, er allskonar iðnaður
og framleiðsla rekin í stórum stíl, á
víðáttumiklum iandsvæðum, langar leið-
ieiðir frá sjó og skipgengum ám og
vötnum, víða hvar. — Sú framleiðsla
er ekki vanalega, fáeinir hestburðiraf
ferhyrningsmílunni, helduraltað 1200
pund af dagsláttunni, i akurafurðum
eingöngu, auk afurða alifénaðarins,
námarekstursins og stóriðnaðarins.
Slík framleiðsla, erþarvíða hvar,
gjörsamlega ómöguleg án járn-
brauta.
Hér á landi, er svo að segja engin
framleiðsla af neinu tagi til, nemaafurð-
ir alifénaðarins, og fiskurinn úrsjónum.
Auk þess, er öll landsbygðin, að heita
má, strandlengis meðfram hafinu um-
hverfis alt landið, svo að flest býli eiga
ekki yíir 1—2 dagleiðir til löggildra
hafna (lestagang); — álíka vegalengdir,
og gerast víða erlendis, til járnbrauta-
stöðva eða hafna.
Erlendis, verða menn á slíkum svæð-
um, að sæta því, að flytja vörur sín-
ar með járnbrautum, að sér og frá,
með þeim afarkostnaði sem því er
samfara, af því að annað er ómögu-
legt, annaðhvort, eða enndýrara.
Hér á landi, geta menn fluttallar vör-
ur að sér og frá, á sjónum, til allra
hafna landsins, og til útlanda, eins og
nú stendur, fyrir það flutningsgjald, er
samsvarar, aðeins broti af járnbrauta-flutn-
ingsgjaldi jafnlangar leiðir. — Og þó
mætti það flgj. vera talsvert lægra en
það er nú, að líkindum. — Það flutn-
ingsgjald, sem vér nú borgum, milli
heimsmarkaðarins og allra hafna lands-
ins, er aðeins lítið hærra, en verið hef-
ir rnilli t. d. Vinnipeg og West Selkirk
í Manitoba, sem er 23 enskar mílur,
eða sem næst 5 klstu 1 stagangur, og
þó liggur sú járnbraut á jafnlendu svæði
alla leið, og flytur meginið af þeim vör-
um, sem framleiddar eru á öllu Winni-
pegvatni, og þar að liggjandi héröðum,
— fisk og timbur, ístórum stíl, ogalls-
konar bændavörur. Auk þess sem þau
héröð og bæir, þurfa að sér að flytja
lengra að; og þó þótti sú járnbraut ekki
borga sig betur en það, að þegar vagn-
stöðvahúsið í Selkirk brann hér um árið,
var gamall flutningavagn »(Car)«, notað
í þess stað 2—3 ár, þartil vagnstöðva-
húsið var bygt upp aftnr; og gekk þó
lest eftir þeirri brautdagl.ga (áfram eða
til baka), reglulega, meO fleiri hlöðnum
vögnum í liverri ferð. Frh.
^laísvas.
Þess viljnm vér vinsamlegast biðja
alla, konur sem karla, sem fá í hendur
þetta, eða nokkurt annað eintak af þessu
blaði voru, að lána það til lesturs sem
allra flestum. Því að í hyrjuninni, náum
vér til svo alt ot fárra, en ríður mjög
á að útbreiða það strax, sem allra mest
að unt er. Álíti landsmenn blaðið nokk-
urs vert, 'og það með réttu, sem vér
efum ekki, þá ályktum vér, að það sé
vissulega meira vert en það, að það sé
keypt og lesið á hverju einasta heimili
landsins, nú þegar.
Ennfremur Ieyfum vér oss (eins og
venja er til), að ganga að því sem vísu,
að allir þeir, er vér sendum einstök númer
af blaðinu, verði áskrifendur þess, nema
að þeir endursendi það til ritstjóra þess,
með næstu eða annari póstferð á eftir,
eða sendi skrifleg mótmæli gegn send-
ingu þess, að öðrum kosti.
Það verður, sem eðiilegt er, undir
þjóðinni komið, hvort blað þetta lifir
stutt eða lengi; og einnig það, hversu
vel það tekst, að gera það svo gott og
nytsamt, sem til er ætlast. — Ef að
þjóðin vi 11 að blaðið lifi, og fullnægi
áformum sínum þá verður það; —
og þá kaupa það allir og lesa, eða flest-
ir er því kynnast. — En að vilja ekk-
ert ákveðið í því efni, er sama sem
að vilja það gagnstæða. — — Ef
að þjóðin (alþýðan sérstaklega), viður-
kennir stefnu blaðs þessa, og styður það
og eflir, með alhuga eftir megni, þá
sýnir það, að hún vill eitthvað og
veit hvað hún vill og dirfist að segja
það, og standa við það. Og þá, á hún
skilið að verða frjáls og lifa. Og N
er henni, að því er séð verður, borgið.
— En ef hún tekur því fálega eða hirðu-
laus lega, þá eru forlög hennar þegar ákveð-
in; og þá höfum vér konúst að raun
um, að vér höfnm misskilið vilja henn-
ar, eðli hennar og ákvörðun. — Em v^r
treystum því, að vér skiljum hana rétt,
og að henni sé blað þetta kærkominn
gestur.
Ants. Blaðþetta.kemur útnokkurumdðgum
síðar en áformað var. vegna bilunar,
sem átti sér stað á prentvélinni,
meðan á prentun þess stóð; og eru
lesendur beðnir að afsaka það.
PRENTSMIÐJA D. ÖSTLUNDS-