Elding - 24.03.1901, Page 1

Blaðið ketnur út, á
hverjum sunnud. Kost-
ar innanl. 3 kr. (75 au.
ársfjórö.), erlend. 4 kr.
ELDING
Pöntun á blaðinu er
innanlands bundin við
minst éinn ársfj., er-
lendis við árg. Borgun
fyrirfram utan Rvlk.
1901.
REYKJAVÍK, SUNNUDAGINN 24. MARZ.
14. tbl.
Til minnis.
Landsbökamfn opið hvern virkan dag 12—2.
á md., mvd. og ld. 12—3.
La7id8skjalasafn (í Þ inghúsinu) l>d., fmtd. og
ld. 12—1.
Forngripasafn (í Bankahúsinu) mvd. og ld.
11—12.
Náttúncsafn (i Doktorshúsinu). sd. 2—3.
Landsbankinn. Opinn hv. virkan dag 11—2
Bankastjórn við 12—1.
■Ökeypis lœkning á spítalanum þd. og fsd
11—1.
Ókeypis augnlœkning á spítalanum 1. og 3.
þd. hvers mánaðar 11—1.
ókeypis tannlækning í húsi Jóns Sveinssonar
1. og 3. md. hvers mánaðar
11—1
Bœjarstjórnarfundir 1. og 3. fmtd. hvers mán- |
aðar kl. 5 síðd.
Söfnunarsjóður (í barnaskólanum) l.mánudag
hvers mánaðar 5—6 síðd.
Alþýðuháskólar í Danmörku.1
i.
„Alþýðumentnrí‘ er eitt af þeim
einbunnarorðum, sem allar sið-
aðar þjóðir á vorum dögum hafa
skráð á merki sitt. Hvað svo
sem menn að öðru leyti kann að
greina á um, þá eru allir á eitt
sáttir um, að velferð þjóðanna sé
ekki sízt komin undir mentun og
uppfræðslu alþýðunnar. Hitt aft-
ur á móti er enn óútkljáð, hvert
fyrirkomulag eða hver tilhögun
sé heppilegust á skólum þeim, er
stefna að þessu takmarki. Að
því er til þess kemur hafa Danir
hallast að sérstakri og einkenni-
legri aðferð, og margra ára reynsla
ar búin að sýna, að aðferð þeirra
er einhver hin heillavænlegasta,
em enn hefur fram komið. Al-
þýðukennarar og "uppcldisfræðing-
ar víðs vegar úr heimi hafa veitt
þessari fræðslu- og menningarað-
ferð eftirtekt og kynt sér hana
all rækilega, og ber þeim flest-
um saman um, að hún hafi að
) .klu leyti náð takmarki sínu og
borið hinn blessunarríkasta ávöxt.
t tð væri því ekki úr vegi, að
vér íslendingar einnig reyndum í
stuttu máli að gera oss grein fyr-
ir pessari skólahreyfingu og menn-
ingarstefnu, ef ske kynni að vér
mættum eitthvað græða á því.
Sá, sem fyrstur átti hugmyndina
1) Áður langt um liður birtist vænt-
anloga i „Eimreiðinni11 ýtarleg ritgerð
um petta efni frá minni hendi.
Ritstj.
um alþýðuháskólana í Danmörku,
var N. F. S. Grundtvíq, („Gamli
Grundtvíg11, 1783- -1872), ritsnill-
ingur og skáld og einn með hin-
um fremstu og stórbrotnustu and-
ans hetjum á þessari öld.
Það var komið fram yfir 1830
áður en dönsku þjóðinni sjálfri
var veitt nokkur hlutdeild í stjórn
landsins. Einveldið hafði um
langan aldur — yfir hálfa aðra
öld — blómgast og dafnað og
haldið þjóðinni í niðurlægingu og
afskiftaleysi um hag landsins og
skoðað landsmenn eins og ómynd-
ug börn. Með hreyfingum þeim,
sem á fyrra hluta 19. aldarinnar
gengu yfir Evrópu, barst einnig
frelsisgusturinn yfir Danmörku og
vakti sjálfsmeðvitundina hjá þjóð-
inni og kröfur um hlutdeild í al-
mennum málefnum. Von bráðar
voru ráðgjafarþing sett á stofn
og nú voru menn af öllum stétt-
um kallaðir til að ræða málefni
þjóðarinnar, þar á meðal bændur
og alþýðumenn. En það var langt
frá því, að alþýðan væri undirþað
starf búin eða því vaxin, að taka
sjálfstæðan þátt í löggjöf lands-
ins. Mentunin, sem hún fékk,
var sára lítil og gekk alls ekki
í þá átt, að gera menn hæfa til
sjálfstæðrar hugsunar. Hún gekk
eiginlega mest út á það, að benna
mönnum að bera djúpa og ótak-
markaða lotningu fyrir embættis-
valdinu og latínulærdómnum. Það
var þetta, sem Grundtvíg vildi
kippa í lag með skólastefnu sinni.
Hann vildi láta alla alþýðufræðslu
stefna að því takmarki, að ala
upp sjálfstæða, sterka, hreinhjart-
aða og þrekmikla kynslóð, sem
væri sér fyllilega meðvitandi gildis
síns, skildi sína köllun og væri
fús á að gegna þjóðfélagsskyld-
um sínuin með kostgæfni, alvöru
og samvizkusemi. Og hann var
á þeirri skoðun, að til þess þyrfti
alveg að umsteypa hið venjulega
skólafyrirkomulag.
Það var einkum tvent, sem
hneykslaði Grundtvíg við alþýðu-
fræðsluna: utanaðnámið', tilraunin
til að Yroða ýmsum fræðum inn i
óþroskaðarj barnssálir,", áðurJJ en
þær eru færar um að melta þau,
og hinn oþj'oðlegi grundvöllur,
sem skólarnir bygðu á. Danir
höfðu frá alda öðli verið gjarnir
á að byggja alla fræðslu sína á
latneskum og þýzkum grundvelli.
Þetta fanst Grundtvíg misskiln-
ingur. Hann vildi byggja fræðsl-
una á norrænum grundvelli, vildi
láta hin fornnorrænu fræði og
sögu og bókmentir sjálfrar þjóðar-
innar liggja til grundvallar fyrir
fræðslunni. Hann vildi láta upp-
eldið renna af rótum sjálfs þjóð-
lífsins. En ekki nóg með það.
Hann áleit, að hið þurra og and-
lausa utanaðnám væri til niður-
dreps og bölvunar, af því það
megnaði ekki að snerta eða gagn-
taka hug og hjarta æskulýðsins,
og án þess áleit hann alt uppeldi
lítilsvirði og alla fræðslu ófull-
nægjandi og gagnslausa. Hann
vildi þvi sem mest mátti verða
nema úr gildi bókagrúskið og
lexíustautið í skólunum. Hið lif-
andi orð á vörunum hefur í sér
fólginn þúsund sinnum meiri kraft
til að gagntaka hug og hjarta,
en nokkur bók. Hann vildi láta
kenna með ræðum og fyrirlestrum,
leggja fyrst og fremst áherzluna á
að vekja og glæða tilfinningar hjart-
ans og áhuga sálarinnar, róta
upp í hinum innra manni, sem
er svo hætt við að dotta yfir bók-
unum. Hann vildi ekki lofa værð-
inni að komast að, heldur vekja
til lífs sjálfstæðar hugsanir, og til
þess vildi hann brúka hið lifandi
orð á vörunum, sem er þess megn-
ugra en nokkuð annað að smjúga
inst inn í hjartaræturnar, ef því
er réttilega beitt. Bæbur skyldu
aðeins notaðar til stuðnings og
hliðsjónar. Enu fremur vildi hann
byggja fræðsluna á föstum kristi-
legum grundvelli, því sá grund-
völlur er einn þess megnugur að
gefa siðferðislífinu festu og al-
vöru. Fyrir lcraft liins lifandi
orðs að vekja œskulyðinn til með-
vitundar um og skilnings á sín-
um liáleita guðdbmlega uppruna
og sínu háleita guðdómlega tak-
marki, styrkja vilja- og siðferðis-
þrekið og glæða þjóðernistilfinn-