Vestri - 19.12.1903, Qupperneq 1

III.
árg.
• ÍSAFIRÐI, 19. DESEMBER 1903.
Fundii’ í st. N A N N A
J\ú 52 verða fyrst um sinn haldnar á
Þ ^idjudagsUvölrl ki. 8/,.
^sigBÞ- '•jí jiy» <_ ii-fe
Radium og önnur geislíeíni.
in ;"jaa«).
-»0< (Framh )
Þýzkur efnafræðingur hefir k'omizt
a<5 þeirri niðurstöðu að álíka mikið sje
af geisliefnum í þeim málmbiendingum,
SeiTi það felst i, sent af gulli í sjó. Rad-
íutrt er því afardýrt; eitt gramm kost r
um 100 kr.; með öðrum orðum, það er
40o sinnnm d.ýrara en gull í fn:trr;eð-
islegri verksniiðju í 1 lannover ljet Giesel
taka nokkur þúsund kilogiömm (1 kilo-
gramm = 2 pd.) af úrgangi eptir úran-
saitgerð og vinna úr honum geisliefnin.
fdr öllum þessum ósköpum fimgust að
eins fáein grömm: Öll radíum-blandin
barýtsölt hafa lítið geíslimagnmeðan þau
eru ný kristöliuð, en því næst fer það
vax indi í nokkrar vikur og heizt siðan
óbreytt. Auðveldust viðfangs eru klórid,
jodid og einlcum brómid. Vatnsvana
brómid ber svo sterka, olágræna birtu,
að lesa má á bók við huna.
Einkennilegt við þessa gexsla er það,
að þeir gera gastegundir til þess falln-
ar að leiða rafmagn. Að því leyti svip-
ar þeim til hinna ultra fjólulitu ljósgeisla.
Lopt.ið verður af áhrifum geislanna
svo greiður leiðari, að það er nær því
ógerningur að fást við rafmagnstilraun-
ir þegar geisliefnin eru í nándinni, jafn-
vel þó þil sje á milli. Eins og katode-
geislarnir hafa radíumgeislar þann eig-
inlegleika, að þeir geta breytt litum vissra
líkarna ef þeir skína á þá lengi, og eins
°U X-geislarnir hafa þeir fysiólógisk á-
lirif. Ef maður fæst lengi í einu við
geislana eða ef maður hefir radiumblend-
ing svo sem fjórðung stundar nálægt höfð-
inu, fær maður höfuðverk. Curie gekk
einu sinni með radíumblending í vestis-
vasanum, og fjekk hann af því opið sár
í síðuna, er varð ekki læknað fyr en
eptir marga mánuði.
o. *
*
Hvernig geta þau nú til orðið þessi
dularfullu geislaáhrif? Hvaða aflupp-
spretta er þeð sem fæðir af sjer geisl-
ana? Við kynokum oss sem sje við að
ímynda oss, aö nokkurt efni geti svona
alveg tiiefnislaust varpað irá sjer um ó-
takmarkaðan tíma geislum, er hafa áhrif
bæði í efnafræðislegu, eðlisfræðislegu og
lífeðlisfræðislegu tilliti. Við getum ekki
sætt oss við þá tilhugsun að perpetuum
mobile sje annað en höfuðórahugmynd,
og þess vegna verður oss ósjálfrátt að
skyggnast um eptir skýririgu á þessu,
Frú Curie h fir komið tram með þá
tilgátu, sem hefir þó naumast unnið
marga áhangendur. Hún gizkar á, að
alheimsgeimurinn sje hvaðanæva gagn-
orpinn óþekktri tegund ísmeygilegra
geisla. Að eins viss efni geta drukkið
þá í sig, og það eru einmitt þessi geisli-
efni, sem nú eru fundin. Maður skyldi
ætl i. að þessir óþekktu geislar, sem frú
Curie ímyndar sjer, veiktust að minnsta
kosti töluvert við að smjúga mögg hundr-
uð metra þykk steinlög. En nú hafa
Elster og Geitel sýnt fram á, að það er
ekki rjett hugsað. Það sýndi sig sem
sje, að bikblendingur. er tilraun var gérð
með í Klaustalnámunni, hafði jafn sterkt
geislamagn 300 metra undir yfirboröi
jarðar scm uppi á því.
Aðra tilgátu hefir Crookes komið
fram með. Hún hljóðar svo, að geisli-
efnio öðlist lítið brot af lifandi krapti
þeirra loptörmyla (mólecýla), er hafa viss-
an hraða og þar yfir, og þessum lifandi
krapti breyta þau í geisla. Þessari til-
gátu ber ekki vel saman við það atvik,
að geisli hæíilegleiki þessara efna er jafn-
mikill í loptlausu irúmi sem í lopti. Og
jafnvel einföld röksemdaleiðsla, er próf.
J. J. Thomson hefir komið fram með virð-
ist muni ríða tilgátu Crookes að fullu.
»Við skulum hugsa okkur,« segár hann,
»að við látum radiummola í holt rúm inn-
an í ísklump Ísínn bráðnar hringinn í
kring um radíið, en hvaðan kemur
bræðsluhitinn? Samkvæmt tilgátu Crookes
er engin breyting á »lopt-radíum-kerf-
inu.« Jpann krapt er radíið vinnur, miss-
ir toptið og það er óhugsandi, að hitinn
er bræðslunni veldur, komi ut:n að í
gegnum ísklumpinn. [Fr&iuh,]
Sveitaþyngslin.
[Aðseut].
— »0«—
Þyngsti skatturinn, sem hvílir á al-
menningi er allvíða gjöldin til fátækra-
framfæris. Það er því ekki furða þótt
margur brjóti heilann um, hvernig hægt
sje að lækka þann skatt.
A þinginu 1901 var skipuð nefnd í
fátækramálefni landsins, en sú nefnd hef-
ir enn ekkert látið opinberlega til sín
heyra, hitt er mjer aptur á móti kunn-
ugt um að hún hefir haft allmikla fyrir-
höfn fyrir að afla sjer upplýsinga, vænti
jeg því að bráðum fari að heyrast rödd
frá henni um árangurinn af starfi henn-
ar og tillögur þær sem hún ætlar sjer
að gera. Slíkt er svo almennt mál, að
sjálfsagt er að gefa þjóðinni
ræða það og íhuga áður en ]
eða ákvarðanir teknar í því
hálfu.
En þótt mikils megi vænta frá þess-
ari milliþinganefnd getur þó ekki skemmt
að fara nokkrum orðum um málið, til
að halda því vakandi.
Jeg sagði áðan að fátækraskatturinn
væri allvíða þyngsti skatturinn á almenn-
ingi, en snm betur fer er þessu ekki all-
staðar þannig varið. Sveitarþyngsli eru
nijög- mismunandi og það er opt ekki
hæg-t að gera sjer grein fyrir af hvcrju
það stafar, en orsakir eru þó til alls og
sje gaumgæfilega ao gáð finnast orsak-
irnar optast.
Jeg hefi þrátaldlega veitt því eptir-
tekt að sveitaþyngslin fara ekkert eptir
gæðum sveitanna, sveitirnar geta verið
mestu kosta sveitir fyrir því þótt sveit-
arþyngslin sjeu alveg drepandi. Vel-
megun hverrar sveitar er bundin tveim-
ur skilyrðum, nefnilega landkostunum og
íbúunum en af þessu tvennu hafa íbú-
arnir langt um meira að segja.
í sjávarsveitum er þessu dálítið öðru-
vísi varið þar byggjast sveitaþyngslin
mest á sjávaraflanum og þar er enn
skemmri leið frá sjálfstæðinu og því að
vera upp á aðra kominn. En samt sem
áður eru það þó íbúarnir sjálfir sem mest
er komið undir og vilji maður bera sam-
an þá sem eru pp á aðra komnir og
aðra sem bjarga sjer sjálfir getur mað-
ur opt alls ekki íundið að kringumstæð-
urnar geti verið þess valdandi, að þessir
menn komast svo misjafnt af, orsökin
hlýtur að búa í mönnunum sjálíum.
Hlutverk hreppsnefndanna er feiki-
lega vandasamt, og sveitaþyngslin eru
opt ákaflega mikið undir því komin hvern-
ig þær leysa starf sitt af hendi. Starf
þeirra hefir ekki einungis þýðingu fyrir
þann tíma er þær starfa heldur langa
leiv i á eptir. Axarsköpt þeirra hefna
sín opt með svo og svo mörgum ósjálf-
bjarg'a heimilum allt að mannsaldri síðar.
Jeg hefi þekkt fjölda mörg dæmi,
sem hafa vicst benda á það, að það gengi
í ættir að vera manna þurfi. I sumum
sveitum geta menn rakið ættir þurfaling-
anna mann fram af manni í sveitabók-
unum. i\f hverju stafar nú þetta? Er
það því að kenna að þessir þurfalingar
sjeu öðrum síður í andlegu eða líkam-
legu atgerfi? Eða er það af því að þeir
hafi einhvern arfgengan galla er gerir
þá ófæra til að bjarga sjer sjálfir? Jeg
skal ekki svara þessu beint en að eins
taka fram að þessar ættir, sem hafa sætt