Vestri


Vestri - 31.12.1903, Blaðsíða 2

Vestri - 31.12.1903, Blaðsíða 2
34 V E S T R 1 9 BL og þekkingcir á æskuárunum. Mjer er næst að halda að máFgÍp-— einkum þeir sem hafa tilbreytinga lítið líf, eins og t. d. verzlunarmenn og handiðnarmenn myndu fremur hlakka til þegnskyldu- vinnunnar T,en kvíða fyrir henni. Þeir myndu, hl.ikka til nýbreytninnar, ð vinna að nýrri vinnu á nýjuin stað í nýjum fje- lagsskap. Þeir myndu koma viljugir og í bezta skapi en eklti: »nauðugir og í versta skapi,« og sannarlega veitirþeim ekki af tilbreytingunni. Það er ekki til að víkka sjóndeildarhring manna að vera alla daga á verkstæðinu eða standa við býðarborðið. Þess konar atvinna hefir heldur elcki reynst svo trygg, að það geti ekki komið sjer vel að hafa leitt hugann að fleiri verkum og kynnst þeim. Það er alls ekki óeðlilegt þó mörg- um virðist, í fljótu bragöi, þegnskyldu- vinnan þung kvöð í etnalegu tilliti, en nánara. skoðað held jeg að það atriði geti þó ekki talisi neitt geigvænlegt og; það er sannfæring mín, að hjá all flest- um hafi hún ekki nein veruleg áhrif á efnahaginn nema í bráðitia. Sannleikur- , inn er sá, að efnahagur ungra manna byggist minnst á hinum óhjákvæmilegu útgjöldum; hann byggist langt um meira á hugsunarseminni og hvötinni til að afla sem mest, ávaxta fjeð sem bezt og eyða sem minjistu til ónauðsynlegra hluta. og óhjákvæmilegu útgjöldin eru opt sterk- asta hvötin til að hugsa um efni sín og gæta þeirra. Það er líka aðgætandi, að á ,i8—22 ára aldrinum standa menn í þlórna., líísins og geta því valið um góða atvinnu, en þurta hins vegar, að öllum jafnaði mjög Jítið að leggja í kostnað . fyrir sjálfa , sig eður aðra, og þá sýnist ekki ósanqgjarnt að ofurlitlu af vmnu- kraptinum sje varið fósturlandinu til fratn- fara og sjálfum vinnendunum til uppbygg- . ingar, þó ekki taki þeir peninga fyrir í bráð. Þó þegnskylduvinnan sýnist sam- svara all mikilli peninga upphæð, þá rnun hún þó,. að jafnaði ekki þurta að nema meiru, en x/a af árstekjum þegnsins, eða að eins Via tekjum hans yfir allt þegn- skyldutímabilið. Vitanlega er hægt að hugsa sjer þegnskylduvinnuna þannig framkvæmda af hálfu hins opinbera, að hún yrði hvorki landi eða lýð að tilætluðum notum, en þannig má segja um flest nýmæli. Það skíptir mjög miklu að þeir sem vinnunni stjórna, sjeu hæfiiegleikamenn. Þeir þurfa að vera, ekki einungis verklega, heldur og bóklega menntaðir menn og sannir ættjarðarvinir. Þeir mega ekki einungis láta sjer annt um að kenna vinn- t una sem unnin er, heldur og að beina þugsunarhætti vinnendanna á rjetta braut. , Þeir þurfa að kenna þeim almenna hag- sýni ,í verkmm, vekja hjá þeim virðingu fyrir vinnunni, opna augu þeirra fyrir nytsemi hennar og láta þá skilja að land- ið þeirra sje ekki verst allra landa. Sjálf- sagt væri mjög heppilegt að þeir í trí- tímunum hjeldu við og við hagfræðislega og verkfræðislega fyrirlestra. Væriþessu framfyJgt, og gæti hver valið hverja þá, af hinum tilteknu vinnugreinum er hann vildi, myndi það fljótt sýna sig að þessi 7 vikna vinnutími gæti verið til talsverð- ar uppbyggingar. Mönnum myndi fljótt lærast að hagnýta sjar kosti hans. Menn myndu fljótt verða varir við, að við vinn- una hlyti landið aðhlynningu, og sjálfii tengju vinnendurnir reynslu og þekkingu sem þróaði hæfilegleika þsirra til að gegna störfum lífsins. Samvinnan myndi auka fjelagsanda, kunnugleika og vina- þsl manna á milli og m rgur myndi í tr imtíðinni minnast hennar með ánægju. Og ef allir bændur og liúsfeður hefðu á 18-.22 ára aldrinum unnið að og feng- ið tilsögn í: t. d. plægingu eða vatns- veitingum eða framræzlu eða garðyrkju eða skógrækt; myndi þá ekki fleirum detta í hug að nota plóginn og hests- aflið til að sljetta og rækta jörðina, myndi þá ekki fleirum hugkvæmast að hagnýta eitthvað af lækjunum, sem ár og síð streyma niður á láglendið fullir af dýr- mætu en ónotuðu afli og efni, til að rækta eitthvað aí engjunum sínum; myndu þá elcki fleiri reyna að þurka eitthvað af óþverrakeldunum, sem gera alla grasrækt ómögulega; myndu þá ekki fleiri afla sjer ofurlítils af garðmat í staðinn fyrir að kaupa hann frá útlöndum; og sfðast en ekki sízt. myndi þá ekki skógurinn, landsins forni fegursti blómi, en nú þess tapaði sonur — eiga fleiri vini, sem reyndu að hlúa að nokkrum hríslum sjer til ánægju en heimilum sínum og fóstur- landinu til gagns og fegurðar? — Jii, jeg þykist viss um það, þvf margra á- huga og framkvæmd hefir það vakið, að eins að sjá gagnleg mannvirki, þó aldrei hafi þeir unnið að þeim nje fengið til- sögn í að framkvæma þau. Radium og önnur geisliefni. (»Kringiflaa«). —>0« - (Framh) Próf. Thomson fellst að því leyti á skoðun frú Curie, sem hann játar að til muni vera óþekktir geislar, er smjúgi flesta hlufi. Þ'-ð er meira að segja bein- línis sannað, að þeir eru til. Mc. Cle- mann og Burton hafa nýlega sýnt fr,.m á, að gas, sem ^eymt er í lokaðri gler- pípu, verður óhæfara en áður til að leiða rafmagn ef pípunni er stungið niður í stórt ílát með vatni. Það er varla efa- mál, að gasið á ósýnilegum geislum það að þakka, að það getur leitt rafmagn, og að þessir geislar tálmast að miklu leyti af vatninu. En það er eingöngu undir eðlisþyngd hvers málms eða málm- blendings komið, hversu vel hann er til þess hæfur að sjúga í sig þessa geisla, en ekki efnasamsetningu eða eðlisástandi. Ef þetta lögmál gildir einnigum radíum, ætti það að vera hjer um bil álíka vel hæft til að sjúga í sig geislana sem gull og blý en ekki fremur. Sá hæfilegleiki væri því ekki næg orsök til ljós-verkana þeirra, er það hefir. Að radíið taki engum breytingum við útgeislanina, er að vísu tullyrt, en ekki nægilega sann- að. Af tilraunum þeim, er gerðar hafa verið, getum vjer í raun rjettri ekki á- iyktað meira en að breytingarnir sjeu svo hægfara, að maður verði þeirra ekki var þótt all margir mánuðir líði. Hins vegar eru komnar fram all miklar líkur til þess að geisliefnin geti ekki haldið framleiðsluhæfilegleika sínum nema um tiltölulega stuttan tíma. Að honum liðn- um >slokkna« þau, og síðan leggur geisl- ana af öðrum efnum. Sem dæmi þessa má nefna tilraunir Becquerels. er hann skildi baríum úr úran blöndnum geisli- vökva og varð þess var, að eptir það lagði geisla að eins af undanlásnum en ekki af sjálfum vökvanum. Eptir nokk- urn tíma var það orðið þveröfugt: dreg-gj- arnar dreifðu engum geislum frá sjer, en aptur á móti fór vökvinn að geisla. Rutherford og Soddij hata sýnt, að l<kt er um tór-blendinga. Þeir greindu al- menna »geislandi« tór-mold í tvo hluta, þannig að allt geislamagnið var samein- að í öðrum hlutanum; hann kölluðu þeir tórium x, og var hatin hverfandi smár í samanburði við hinn hlutann. Þetta tóríum x missti á fám dögum gersamlega allan geisli-hæfilegleika, en aptur á móti fór hinn hlutinn að dreifa af sjer geisl- um. Nýlega hefir próf. Thomson sýnt, að djúpir brunnar í Cambrigde innihalda ígeislandit (radio aktivt) gas, ogað þetta gas verður geislasnautt á fám dögum eptir að það hefir ærið skilið frávatninu. Allt þetta bendir til, að radíum trum- ögnin er ekki stöðug undir öllum kring- umstæðum. Samkvæmt því hefir próf. Thomson komið fram með þá skýringu á framleiðslu þrótt geisliefnanna, er nú skal greina. Setjum svo, að frumagnir gass, er vjer getum kallað x, missi stað- festi sitt, þegar þær hafa hreyfingarþrótt, sem er t. d. ioo sinnum meiri en meðal- hreyfingarþróttur frumagnanna eptir þeim hita, sem í herberginu er. Eptir kenn- ingu Maxwell Boltzmanns verða ætíð fá- einar frumagnir í gasinu, er hafa þetta mik!a hreyfingartáp. Vjer skyldum þá ætla að þær sundruðust. Ef nú svo og svo mikið af Becquerelsgeislum leystist við það úr læðingþ mundi gasið vera radió-aktívt (geislandi), og það mundi halda áfram að vera það. þar til allar frumagnir þess hefðu konnst í það ástand, er þær misstu staðfesti sitt vegna gíturlegs hreyfingarmagns, og úr því apt» ur. Ef þetta hreyfitáp væri ioo sinnum meira en í meðallagi, mundi það sjált- sagt nema hundruðum þúsunda ára, áður en sjá mætti mun á geisli hæfilegleika gassins. Sje nú svo, að líkt sje um radíum sem gasið x, að allar frumagnir þess sjeu ekki sömu eðlisástæðum háðar og gildi kenning Maxwell Boltzmanns um greining hreyfingartápsins, þá um- myndast frumagnir geisliefnisins hægt og hægt og við þessa ummyndun framleið- ist hreyfingartáp. Þess gerist eigi þörf að ákveða glögg takmörk fyrir því, hversu mikið hreyfitáp frumagnirnar þurla að

x

Vestri

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vestri
https://timarit.is/publication/235

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.