Alþýðublaðið - 30.04.1965, Síða 5

MYNZTUR, MÝRI.
MAÐUR,
] Ólafur Jóh. Sigurðsson:
] LEYNT OG LJÓST 1
j Tvær sögur
I Heimskringla,
] Reykjavík MCMLXV. 192 bls.
Ólafur Jóh. Sigurðsson er ein-
hver listfengasti kunnáttumaður
i hópi íslenzkra skáldsagnahöf-
unda; hann veit jafnan hvað
hann ætlar sér að vinna, og kann
til verksins; tækni bregzt honum
ekki. Þetta er umtalsvert hér sem
fjöldinn af höfundum virðist al-
veg hirðulaus, og enda áhuga-
laus um sjálft handverk sitt; og
verk þeirra löngum eftir því.
En leikni og kunnátta eru
að sönnu ekki einhlít. Og sögur
Ólafs vekja einatt upp þá spurn-
ingu hvort þar sé raunverulega
öll ætlun hans, hvort hún sé þá
rétt, hvort hann ætli sér nóg.
Þær orka löngum ófullnægjandi
þrátt fyrir lýtalaus vinnubrögð
og málfar sem ber af því sem
flestir aðrir rita um þessar
mundir.
Bréf séra Böðvars, fyrri og
meiri sagan í Leynt og ljóst,
hermir frá ævilokum aldraðs
klerks, eftirlaunamanns í Reykja-
vík, frá dómsdeginum í lífi hans.
Sagan er sett saman af allmik-
illi íþrótt: þetta er sálfræðileg
gegnlýsing í skefjum hversdags
raunsæis, hversdagsatvika, muna
Og fyrirbæra: uppmálun fremur
en könnun á lánlausu lífi. Sögu-
atvikin skipa sér saman í órofa
mynztur sem að lokum afhjúpai’
allt giftuieysi séra Böðvars án
þess það sé nokkurn tíma stað-
hæft berum orðum; gerð sög-
unnar minnir að þessu leyti á
velheppnaða lögreglusögu. Samt
er sálfræði Ólafs Jóh. Sigurðs-
sonar, raunsæisaðferð hans, að-
dáanleg innan sinna þröngu tak-
marka, undarlega skammdræg,
eða þá hún bregzt með öllu til-
ætlun sinni. Það er enginn eig-
inlegur harmur í sögu séra Böð-
vars, og varla að því stefnt; til
þess er lýsing hans of gagnrýnin,
of hlutlæg. Öllu heldur er þar
leiði, uppgjöf, tregi: það getur
enginn flúið, enginn kemst und-
an óvlturlegri, marklausri ævi
sinni. Vitneskjan um ótryggð
konu hans er ekki nema endan-
leg staðfesting á skipbroti séra
Böðvárs (og kannski óþarfi að
láta hana kosta hann lífið, þó
einhvern veginn verði sagan að
enda); allar leiðir ævi hans liggja
fram til þeirrar stundar. Hingað
dugir aðferð Ólafs honum mæta-
vel; öll þessi ævilýsing er inni-
falin í fullkomlega raunhæfri
lýsingu nokkurra hversdags-
stunda eins og þær speglast í vit-
und séra Böðvars sjálfs. Skynj-
un sjálfs hans á ógæfu sinni
birtir lesanda skilning hans,
mannsins og ævi hans; og sá
skilningur mótast enganveginn
af einhliða samúð; hlutlægni
frásagnarinnar bægir frá henni
allri tilfinningasemi. Héðan
kynni að vera skammt til upp-
hafins hæðnistíls þar sem sögu-
fólkið stígur sinn dauðadans ó-
sjálfbjarga í neti höfundarins; en
þá leið fer Ólafur Jóh. Sigurðs-
son ekki. Hitt megnar hin stranga
raunsæisaðferð hans ekki í þess-
ari sögu, að miðla þeim skiln-
ingi að örlög séra Böðvars skipti
nokkru máli; lesandi lýkur henni
með þeirri tómlegu tilfinning að
þessi saga hafi verið sögð þús-
und sinnum áður, af meiri íþrótt
og minni, en oft svo að meiru
varðaði. Hér ræður natúralisk
söguaðferð skiiningi og meðferð
söguefnis sem virðist kalla á
miklu nærgöngulla sálfræðilegt
raunsæi, ellegar miklu stílfærð-
ari frásagnarhátt til að nýtast
réttilega, til að veita útsjón út
fyrir sjálfa sig. Örlagamynztur
séra Böðvars skipti þá fyrst máli
að það vísaði til mannskilnings
sem stæði dýpra hefðbundinni
söguaðferð.
Síðari sagan í Leynt og ljóst,
Mýrin heima, þjóðarskútan og
tunglið, er miklu minni fyrir sér,
enda hefur Ólafur Jóh. Sigurðs-
son aldrei verið rétt vel lagaður
tij háðsiðkana og því síður
spotts eða ádeilu. En mistök sög-
unnar eru athyglisverð fyrir það,
meðal annars, að þau eru eðlis-
skyld mistökum Gangvirkisins,
síðustu skáldsögu höfundarins.
Báðar sögurnar reyna til við
háðfærslu spilltra og hégómlegra
stjórnmála, báðar hafa þær hlið-
sjón af samtíðarfólki og atburð-
um; báðum er líklega æðimikil
alvara. Þær eru báðar tilraun
að gera upp við samtíð sína í
skáldskaparformi. Báðar tefla
þær éspilltum sveitadreng, arfi
hans frá sveit og landi og sögu
móti afglapahætti nútíðar. Og
hvorugri sögunni tekst að sam-
eina þennan efnivið til neinnar
hlítar; hann virðist beinlinis
neita samvinnu; það er eins og
ágæt gáfa Ólafs Jóh. Sigurðs-
sonar neiti að vinna það verk
sem hann ætlar henni í þessum
sögum. Hin afkáralega þinglýs-
ing í Mýrin heima er fullnægj-
andi dæmi þess, hve máttvana
hæðnisviðleitni höfundarins er;
sjálf hugmynd sögunnar er
hnyttileg, tilgangur hennar virð-
ingarverður; en mistök hennar
afdráttarlaus þrátt fyrir alla í-
þrótt höfundarins. Skáldgáfa Ól-
afs Jóh. Sigurðssonar virðist
sjaldgæflega bundin uppruna
hans, ljóðrænni æskuupplifun
fólks og lands; mýrin heima er
kjarni alls þess sem hann hefur
gert hezt. Þegar víkur að henni
fær mál hans allt annað líf en
ella:
„Hún birtist mér í sólskini og
tunglsljósi á ýmsum tímum árs,
stundum ræðin og stundum þög-
ul, stundum bleik fyrir sinu eða
glitrandi fyrir hrímsilfri, en lang
oftast vafin grængresi, sem þó
var ekki fullsprottið, og prýdd
sums staðar hvítum fífuhnöpp-
um, en sums staðar mjaðarjurt.
Hún gaf mér stör að tyggja und-
ir djúpum himni og lét svalan
kelduleir spýtast milli tánna á
mér, unz ég vaknaði og gat ekki
sofnað aftur. Mýrin heima hélt
sem sé fyrir mér vöku og hvísl-
aði því að mér á næturþeli, að
öngvir kynnu skemmtilegri ævin-
týri en bullaugalækir né skrif-
uðu jafn lipurt og óðinshani á
viki, að ekki þreyttu hrossa-
gaukar einleik í skuggalegum
rangala og aldrei yrði sagt um
þá snilldargranna, jaðraka og
stelk, að þeir hefðu klofna
tungu. Auk þess kvaðst hún ekk-
ert hafa á móti því, að sumum
spildum hennar yrði breytt í
tún.”
Þessi reynsla, þessi tilfinning
er dýrasta eign Ólafs Jóh. Sig-
urðssonar og mótar öll verk
hans. Réttileg hagnýting hennar
er eiginlegt viðfangsefni verka
hans; vandkvæði hans við þann
starfa eru kannski til marks um
erfiðleika skáldsagnagerðar í
skugga langrar hefðar eins og
íþrótt Ólafs, málfarslist hans er
ávöxtur hennar. Leynt og ljóst
er fyrsta bók hans í tíu ár; hann
hefur ekki gefið út ný verk síð-
an 1955 ef frá er talin ein barna
bók. Það er vonandi að þögnin
sé nú rofin í alvöru: við höfum
ekki ráð á að höfundur með gáf-
um Ólafs Jóh. Sigurðssonar þegi
þunnu hljóði. — Ó.J.
í allmörgum löndum, t. d. Ar-
gentínu, Chile, írlandi og Spáni,
eru hjónaskilnaðir ekki leyfðir.
í öðrum löndum, eins og t. d.
Belgíu og Japan, geta hjón skilið
hindrunarlaust, ef þau eru bæði
ásátt um að slita samvistum. í
mörgum múhameðskum löndum
nægir það eitt til að koma á hjú
skaparslitum, „talaq”, að eigin-
maðurinn mæli fram nokkur orð,
og hafa yfirvöldin engin afskipti
af slíkum málum. í Burma get-
HÓPFERÐ TIL
FÆREYJA
Félagið ísland — Færeyjar
hefur ákveðið að beita sér fyr
ir hópferð (flugferð) tij Færeyja
i byrjun júlímánaðar næstkomandi
ef næg þátttaka fæst. Flogið verð
ur til Færeyja 1. júlí og heirn
aftur 8. júli.
Dagana 3. og 4. júlí verður haltl
ið í Þórshöfn norrænt mót og
hafa forstöðumenn boðið íslentl
ingum og Norðmönnum þátttöku
í sambandi við það verða fjöL*
breytt hátíðahöld, þar sem m.a.
koma fram færeyskir, norskir og
e. t. v. íslenzkir þjóðdansaílokkar.
Hinum íslenzku þátttakendum
verður séð fyrir ódýrri gistingu:
Flugfar báðar ferðir kostar rúm
ar 4000 kr., en alls er gert ráð
fyrir að ferða- og dvalarkostn
aður verði 6000 — 6500 kr. á-
mann. ÁskriftarlLti liggur frammi
í Bókabúð Menningarsjóðs, Hverl -
isgötu 21.
ur eiginmaður fengið skilnað frS
konu sinni, ef hún sýnir ráðriki
eða fjandsamlega afstöðu til
hans.
Þessar upplýsingar er að finna
í umfangsmiklu yfirliti, sem
Sameinuðu þjóðirnar hafa látl%9
semja handa nefnd samtakanna
um stöðu kvenna. Yfirlitið e»
byggt á upplýsingum frá um 6*
ríkjum og er þar gerð grein fyy*
ir þeim kjörum sem karlar og
konur búa við að því er snerthr
hjónaskilnaði, ógildingu hjóna-
banda og skilnað að borði og ati
sæng, hvaða afleiðingar hjúskap
arslit hafa fyrir aðilana, böm-
in o.s.frv.
Af þeim margvíslegu atvikum,
hátterni og athöfnum, sem taldar
eru gildar skilnaðarorsakir, eru
hjúskaparbrot algengust, en þar
næst koma hrottaskapur og geð-
veilur. Drykkjuskapur er éin-
ungis nefndur í örfáum lönd-
um.
í Belgíu, Lúxemborg og Hon-
dúras er hjúskaparbrot skilnað-
arorsök. sé það framið af eigin-
konunni, en að því er varðar
eiginmanninn er það einungis
skilnaðarorsök hafi hann komið
með hina konuna inn á heimill
þeirra hjóna og framið hjúskap-
arbrotið með henni þar.
í flestum löndum hafa bæði
eiginmaður og eigihkona sama
rétt til að fá yfirráð yfir börn-
iinum eftir hiúskaparslit. í Kína
er það þó faðirinn sem á atj
taka að sér börnin, nema aðilaí
hafi komið sér saman um hnnatl
eða dómstóll hafi fengið þriðja
aðila til að taka þau að sér. — <
Svipuð lög eru við lýði á iCéyl-
on, í íran, Thailandi og fleirl
ríkjum. í Grikklandi hagar þvf
svo til, að því tilskildu, að hjú-
skaparslit hafi orsakazt af brot-
um beggja aðila, að móðirin fær
Framh. á 10. síðu. .
Um íslenzkan iðnað
„NOTIÐ íslenzkar vörur, og ís-
lenzka menn. Hvað segir kven-
fólkið um það?“ Þessi orð voru
þrumuð á Lækjartorgi fyrir
nær 30 árum, þegar Framsókn-
arflokkurinn sat á tróninum og
plágaði mannfólkið. Þegar hús-
gagnasmiðurinn varð að fá re-
cept hjá Eysteini £• Stjórnarráð-
inu fyrir nokkrum spýrum hjá
Völundi.
Svona var það þá, og sagan
endurtekur sig sífellt. Nú eru
hinir stjórnsömu og grimmu
bankar farnir að veita gjaldeyri
í stórum stíl til húsgagnakaupa,
til að flytja vinnu inn í landið.
„Sú króna sem flutt er út úr
landinu, er kvödd í síðasta
sinn“, sagði Vestur-íslendingUr
inn. Hann var vitur maður.
Og á þessum innflutningi er
engin þörf. íslenzku húsgögnin
eru fögur og traust, bera vott
um listfengi smiðanna. Engin
norsk eða dönsk húsgögn taka
þeim fram, hvorki að fegurð,
verði eða gæðum á nokkurn
hátt. Innflytjendur eru kaup-
menn, sem ekki hafa vit á
smíði, ágjarnir menn og fullir
hofmóðs-. Þeir hafa krafist 30
—33% álagningar á íslenzk hús
gögn, og borgað seint. En á inn-
fluttum liúsgögnum er leyfileg
álagning 22%. Innfluttu hús-
gögnin verður að greiða við mót
töku, væntanlega með pening-
unum, sem átti að greiða ís-
lenzku húsgögnin með.
Ef húsgagnasmiðir sætta sig
við svona verzlunarmáta, er ég
illa svikinn. Og ekki hefði gamli
húsbóndi minn; Þorsteinn heit
inn Sigurðsson húsgagnasmið-
ur, unað sliku. Hann hafði oft
mikinn metnað fyrir iðnaðar-
menn til þess, og skildi vel hve
iðnaðurinn er þjóðinni nauðsyn
legur til öryggis og farsældar.
Auðvitað eiga allir húsgagna-
smiðir að sniðganga þá kaup-
menn, sem haga sér ósæmilega
Ef ekkert er að gert, verður
komið hér á atvinnuleysi í iðn-
aði fyrr en varir, og það er
- skömm að verja sig ekki. Og
þetta snertir alla alþýðu. At-
vinnuleysi lijá iðnaðarmönnum
rýrir atvinnumöguleika verka-
manna, svo þá verður sameigin-
legt skipbrot. Eftir því óska út-
gerðarbraskarar og aðrir illa
þenkjandi. sem ekki vilja bera
ábyrgð á neinu, að græða á
kostnað annarra og fá fólk til
að þræla fyrir sig-
En hvenær kemur verulegt
fiskileysi og það, sem því til-
heyrir? Þá bjargar enginn skóla
lærdómur og vísindi. Fiskarnir
Framhald á 10. síðu.
mtVmWWMWWWWttMWMWWWMMWWWWWWMMWWWMWWmWWMVU
Hjónaskilnaðir i
austri og vestri
ALÞÝÐUBLAÐIÐ - 30. apríl 1965