Vísir - 23.12.1959, Blaðsíða 3

Miðvikudaginn 23. desember 1959
VZSIB
un hennar: hræðsluna. Eg er
yiss um að að því mun koma,
að ég missi baeði lííið og vitið
í baráttunni við þessa forynju:
IIrceðsluna.“
Eg komst að því seinna, af
Jiendingu að heita mátti, að enn
fleira af undarlegum hugrenn-
ingum hreyfðu sér í huga hans.
jEIann hafði ýmsar hjátrúar-
blandnar hugmyndir um dval-
arstað sinn, — en þaðan liafði
hann ekki hreyft sig árum sam-
an, — talaði meðal annai’s um
að þessi gamla höll orkaði á
sig, svo sem væri hún með
nokkrum hætti lifandi vera, að
sér fyndist hún halda sér í
greip sinni, þessir gráu veggir,
þessir smáu tuirnar, hallarsík-
ið, sem höllin speglaðist í
höfðu mótað hann með ein-
hverjum ólýsanlegum 'hætti
jeftir sér, orðið svo að segja
þluti af honum sjálfum.
Hann játaði þó, en raunar
jneð semingi, að aðrar og
miklu skiljanlegri orsakir væru
til þess þunglyndis sem hann
bar, en það var sjúkdómur
systur hans og væntanlegur
idauði hennai', en systirin vai’
honum mjög samrýmd, og hafði
verið hinn eini félagi hans svo
árum skipti, og engan annan
ættingja átti Irann á lífi. „Þeg-
ar hún deyr,“ sagði hann beizk-
lega, „verð ég einn eftir af
þessari gömlu ætt, Usherætt-
inni, sem mun deyja út með
mér. í sömu svifurn gekk lafði
Madeline (svo hét hún), gegn-
um salinn þai- sem við sátum,
en vegna þess að skuggsýnt var,
en salurinn stór, sá hún mig
ekki né kom að heilsa mér.
Mér varð ákaflega bilt við að
sjá hana, þó ég sæi enga á-
stæðu til þess. Mér fannst ég-
stirðna upp, meðan ég horfði á
hana hverfa út um dymar, en
ekki hafði hurðin fyrr lokazt
að baki hennar, en mér varð
litið spyrjandi á bróður hennar
•— en hann hafði hulið andlitið
1 höndum sér, og hinar hold-
dregnu hendur hans voru enn
hvítari en annars, og um greip-
arnar hnigu mörg og þung tár.
Enginn Iæknir hafði skilið,
hvað gekk að lafði Madeline,
hún tærðist upp, dauf og hljóð,
og stundum fékk hún köst sem
minntu á flogaveiki. Fram að
þessu hafði hún verið á fótum
við og við, en þetta kvöld lagð-
ist hún banaleguna og mér
skildist þegai', að ég mundi ekki
sjá hana framar á lífi.
Nokkrir dagar liðu, svo að
hvorugur okkar minntist á hana
en þó vorum við alltaf saman,
og ég var að reyna að hafa of-
an af fyrir vini mínum. Við
vorum að teikna og mála og lesa
saman eða ég var að hlusta,
eins og í draumi þó, á hljóðfæra
leik hans. En því betur sem
ég kynntist honum því betur
sá ég hversu vonlaust verk það
mundi vera, að létta þessum
sálarsorta, sem í honum bjó, og
var svo bundimi persónuleik
hans, að hann vai'ð ekki frá
honum skilinn, og' brá sívax-
andi hryggð á alla hluti nær og
fjær.
Hún mun fyjgja mér alla ævi,
endurminningin um þessai' al-
vöruþrungnu stundir er ég
dvaldist einn með húsráðanda
Usherhallarinnar. Samt mundi
mér veitast erfitt að svara því
hvernig var háttað þeim rami-
sóknum og æfingum, við höfð-
um með höndum, en hann
stýrði þeim og leiðbeindi mér.
Það hvíldi yfir því öllu vofu-
legur bjarmi af hástermndu
hugsæi. Lögin, sem hann samdi
um leið og hann lék þau, munu
ætíð hljóma fyrir eyrum mér.
Mér er í minni hin annarlegu
útfærsla hans á hinum trjdlta
síðasta valsi von Webers. Mál-
verkunum sem hann vann að
og breyttust undir hendi hans
í eitthvað ólýsanlegt, sem
hrelldi mig því meira sem ég
vissi minna um það hverig á
því stóð að þau gerðu það, —
þessum málverkum á ég engin
orð til að lýsa hversu lifandi
sem þau annars standa mér fyr-
ir hugsjónum. Ef nokkur
maður hefur nokkru simii mál-
að hugmynd, þá var það Rod-
erick Usher.
Samt ætla ég af veikum mætti
að reyna að segja frá einni af
þessum hugmyndum hans sem
hann lét birtast á lérefti. Það
var Lítil mynd af afar löngum
neðanjarðargöngum, ferstrend-
um, veggirnir lágir, sléttir, hvít-
ir og hvergi nokkur misfella
eða skreyting. Svo virtist sem
lægju þeir mjög djúpt í jörð.
Hvergi sáust neinar dyr, né
varð vart við neinn ljósgjafa,
en samt var allt laugað björtu
Ijósi, ólýsanlegu annarlegu.
Og svo var það eitt kvöld, er
hann hafði skýrt mér frá því
formálalaust að systir sín væri
skilin við, að hann sagðist aetla
að láta líkið standa uppi í hálf-
an mánuð áður en það yrði
MedíintiV
Ff'ltwtfs wslcnshru stúrhunpntnnn«
óila í/i&iliplauiniun iínum uin (and aiit
Cjle&ilec^ra jóía ocj, mjáró
og jjaltla uúiíiptin a liinit íiÉna ári.
jarðsett í kirkjugarði í einni af
hinum mörgu hvelfingum imi-
an útveggja hallarmnar. Ástæð-
unmn til þessara ákvörðunar
dirfðist ég ekki mótmæla. Þær
voru hinn óvenjulegi sjúkdóm-
ur systurinnar, nærgöngular og
áfjáðar spurningar af hálfu
læknanna, og ekki sizt það, að
ættargrafreiturinn var mjög
langt í burtu. Ég get ekki neit-
að þvi, að með tilliti til and-
litssvipsins á þessum skugga-
lega manni heimilislækninum,
sem ég mætti í stiganum dag-
inn sem ég kom, hafði ég enga
löngun til að mótmæla því sem
fannst vera skaðlaus og að
engu leyti óeðlileg varkárni.
Samkvæmt beiðni Ushers
hjálpaði ég honrnn til að undir-
búa þessa bráðabirgðargreftr-
un. Þegar búið var að kistu-
leggja, bárum við tveir einir
kistuna niður í hvelfinguna,
þai' sem hún átti að hvila.
Hvelfingin, sem við settmn
hana í (það var svo langt síð-
an hún hafði verið opnuð, að
við sjálft lá að slokknaði á blys-
unum okkar, og gátum við lít-
ið séð), var þröng, rakafull, og'
koldimm, og djúpt grafin niður
undir höllinni beint niður af
herberginu sem ég svaf í. Það
var auðséð, að á fyrri öldum
hafði hún verið notuð fyrir
dýflissu, en seinna til að geyma
þar púðurbirgðir, eða önnur
mjög eldfim efni, því nokkuð
af gólfinu, og öll göngin sem
að henni lágu, voru vandlega
þiljuð koparflögum. Hurðin,
sem var úr járni, virtist gerð
svona með tilliti til eldhættu.
Það urgaði dimmt í hjönanum
þegar hún vár opnuð.
Þegar við höfðmn Iagt af
okkur þessa sorgarbyrgði á
þessum hi-yllilega stað, lyftum
við lokinu af henni til hálfs, og
litum framan í þá sem þar lá.
Fyrst af öllu tók ég eftir hve
gagnlík systkinin voru, og
Usher, sem líklega hefur séð
hvað ég var að hugsa, sagði
eitthvað um það í hálfum lrljóð
um, að þau hefðu verið tvíbur-
ar, og eitthvert því nær óskilj-
anlegt samband milli þeirra.
En ekki horfum við lengi á lík-
ið, því að okkur sótti lotningai’-
blandinn ótti. Veikindin, sem
höfðu lagt hana í gröfina svona
unga að aldri, höfðu skilið eft-
ir á vöngum hennar daufan
roða, svo sem venja er til um
flogaveiki, og þetta grunsam-
lega bros, sem er svo óttalegt
á dauðs manns andliti. Við sett-
um lokið á, og skrúfuðum -það
fast, lokuðum vel járnhurðinni
og fórum aftur upp í þessa auðu
sali, sem voru nærri því jafn
skuggalegir og ömurlegir og
grafhvelfingin og kjallara-
göngin.
Eftir að nokkrir beizkir sorg-
ardagar voru liðnir, varð sýni-
leg breyting á vini mínum,
því, að honum var enn brugð-
ið. Hann sinnti ekki lengur
neinu verki. Hann ráfaði eirð-
arlaus milli herbergjanna, til-
gangslaust, hröðum, ójöfnum
skrefum. Fölviim á andlitinu
vaf órðinn, ef Unnt vai', enn
nábleikari, — en ljóminn í aug-
unum var slokknaðm'. Það brá
ekki lengur fyrir þessari hæsi
í röddinni, en í staðinn vai'
kominn í hana skjálfti, eins og
af hinni mestu skelfingu. Stund
um fannst mér sem hann byggi
yfir einhverju hræðilegu leynd-
1 armáli, sem hamr skorti kjark
til að gera uppskátt. En stund-
um þótti mér líklegra að þetta
væri ekki annað en brjálsemi,
því hann gat staðið tímanum
saman og horft fram fyrir sig
eins og hann væri að hlusta
eftir einhverju semlivergi
væri til nema í ímyndun hans.
Það var engin furða þó að þetta
hefði áhrif á mig. Mér fannst
þessi skelfing læðast að mér,
•hægt og bítandi.
Þó náðu þessar tilfinningar
ekki fullu taki á mér fyrr en á
sjöunda eða áttunda degi eftir
að við bárum líkkistu lafði
Madeline niðm' í hvelfinguna
undir höllinni. Eg var háttað-
ur, en gat ekki sofnað — hver
klukkustundin af annarri leið.
Eg barðist við að hrinda þessu
frá mér. Að lokum tókst mér
að telja mér trú um, að þetta
stafaði að mestu, ef ekki öllu,
leyti af því, hvað húsgögnin
væru dökk og skuggaleg, vegg-
tjöldin svartleit og slitin, auk
þess sem þau voru byrjuð að
blakta til og frá fyrir vaxandi
stormi, og þau slógust óþægi-
lega við höíðagaflinn á rúminu,
En ég gat ekki staðið á móti
þessu. Hrollur fór um mig all-
an, og að síðustu fannst mér
sem farg hvíldi á brjósti mínu
af gersamlega ástæðúLausri
hræðslu. Þá gerði ég ýtrustu
tilraun til að hrinda þessu af
mér, settist upp í rúminu,
horfði út í koldimmt myrkrið í
herberginu, og fór að hlusta —•
ég veit ekki hvers vegna, nenia
ég hafi verið knúimr til þess áf
ósjálfráðmn hvötum — á ein-
hver lág og ógreinileg liljóð,
sem heyrðust með löngu Jnilli-
bili þegar storminn lægði í svip,
ég gat ekki greint úr hvaða átt.
Þá þyrmdi yfir mig ofsalegii
hræðslu, óskiljanlegri og óþol-
andi, og ég flýtti mér í fötin,
(því ég vissi að ég mundi ekld
geta sofnað fi'amar á þessari
nótt), og reyndi að losa mig úr
þessu aumlega ástandi með því
að ganga hratt um gólf fram
og aftur.
En ekki hafði ég lengi geng-
ið, þegar ég.heyrði létt fótatak
í stiga skammt frá. Eg þekkti.
þegar að þetta var Usher. f
næsta vetfangi barði hann létt
högg á dyrnar hjá mér, og
kom inn með lampa í hendinni.
Hann var jafn náfölur og hann
va.r vanur að vera, en í aug-
un var kominn einhver brjál-
semiskenndur gleðiglampi —
tryllingur, sem hann hafði þó
taumhald á. Mér hnykkti við
að sjá hann, en þó þótti mér
allt betra en einveran, sem svo
* lengi hafði kvalið mig að mér
var léttir að komu hans.
„Og þú hefur ekki séð það?“
sagði hann snögglega, eftir að
hafa starað fram fyrir sig þegj-
andi dálitla stund. — „Þú hef-
ur ekki séð það? en bíddu við„
þú skalt sjá þa.“ Um leið og
hann sagði þetta, dró hann
nærri niður í lampanum, skund
aði út að einum glugganum, og
opnaði hann upp á gátt fyrir
storminum.
Það lá við að ofsinn í veðr-
inu felldi okkur um koll. ÞettS
var mikil óveðursnótt, en heill-
andi í ógn sinni og fegurð. Það
var auðséð að hvirfilvindur var
að ná sér á strik í námunda við
höllina, því vindáttin var stöð-
ugt að breytast snöggt og ofsa-
lega, og skýin (það var svo lág-
skýjað, að skýin virtust snerta
Frh. i pls. S. (