Vísir - 29.04.1960, Síða 3

Föstudaginn 29. apríl 1960
Ví S I R
Herra forseti.
Fjárhagsnefnd hæstvirtrar
deildar hefur haft til meðferð-
ar frumvarp um skipan inn-
flutnings- og gjaldeyrismála
o.fl. og rætt efni þess á þrem
fundum. Auk nefndarmanna
sat Jónas Haralz ráðuneytis-
stjóri þá og á síðasta fundinn
kom hæstvirtur viðskiptamála-
ráðherra. Gáfu þeir nefndinni
ýmsar upplýsingar og skýrðu
frumvarpið í heild og einstakar
greinar þess. Nefndin hefur
ekki orðið sammála um af-
greiðslu málsins og munu minni
hlutarnir skila sérálitum og
gera grein fyrir sínum skoðun-
um. í minn hlut hefur komið
að skýra afstöðu meirihlutans,
sem leggur til að frumvarpið
verði samþykkt með einni smá-
vægilegri viðbót.
Mannfólkið
höfuðstóll þjóðarinnar.
Þetta frumvarp fjallar um
efnahagsmál. Þó er það aðeins
hluti heildarstefnu. Það snert-
ir hagsmuni allrar þjóðarinnar
og afkomu. Eins og hæstvirtur
viðskiptamálaráðherra benti á
í ítarlegri og fróðlegri fram-
söguræðu, er hann fylgdi frum-
varpinu úr hlaði, er það liður
í aðgerðum í efnahagsmálum,
sem verið er að hrinda í fram-
kvæmd og marka kunn þátta-
skil í efnahagsmálasögu ís-
lendinga.
Það er margt, sem mótar efna
hag og afkomu þjóðar. Fyrst
og fremst landið sjálft og gæði
þess. — Þá er það nýting land-
kostanna, — tækni og fjármagn
sem til ráðstöfunar er, búskap-
arhættir eða hagkerfi þjóðar-
innar, viðskipti hennar við önn-
ur ríki, og svo þjóðin sjálf —
mannfólkið, — sem er aðalauð-
legð hvers lands og rikis, —
höfuðstóll sjálfstæðrar þjóðar.
Verzlunarpólitíkin.
Þetta frumvarp fjallar um
viðskiptin við önnur ríki fyrst
og fremst, þ. e. a. s. verzlunar-
pólitík hins íslenzka ríkis. En
hún er véigamikill þáttur hinn-
ar allmennu efnahagsmála-
stefnu. Peninga- og verzlunar-
pólitík lands eru þeir hemlar,
sem úrslitum geta ráðið um þró-
un þjóðarbúskapar og einkabú-
skapar, eða a.m.k. skorið þróun-
armöguleikum þeirra stakkinn.
Verzlunarpólitíkin hlýtur að
vera hluti af hinni almennu
efnahagsmálastefnu. Efnahags-
málastefna þessarar stjórnar
— viðreisnarstefnan, — er að
tryggja þjóðinni næga atvinnu
og helzt stöðugt batnandi lífs-
kjör. Þessum markmiðum
hyggst stjórnin fyrst og fremst
ná með aukinni framleiðslu og
sem hagkvæmastri sölu á af-
urðum landsmanna og innkaup-
um á nauðsvnjum þeirra.
Takmark þesssar verzlunar-
pólitíkur er að gera okkur fært
að vera öllum sem óháðastir í
viðskiptum, að gera okkur
kleift að kaupa nauðsynjar
okkar í sem ríkustum mæli,
þar sem þær eru beztar, ódýr-
astar og hentugastar og með
þeim ’nætti að verða aðiljar að
sem frjálsustum viðskipaheimi.
Aðal áhætta fyr.ir þjóð með til-
tölulega ríka þörf fyrir um-
fangsmikla utanríkisverzlun,
fjölbreyttar innflutningsþarfir,
en einhæfa útflutningsfram-
leiðslu, er að verða einstökum
mörkuðum of háð. Af þessu
j höfum við íslendingar bitra
reynslu, þegar saltfiskmarkað-
urinn brást á kreppuárUnum,
þegar ísfiskmarkaður Bretlands
lokaðist, þegar síldarmarkaður
Svíþjóðar gekk saman, svo að
j nokkuð nefnt. — Svo einkenni-
! legt, sem það kann að virðast
j fyrirfinnast þeir í hópi stjórn-
arandstöðunnar, sem einlæglega
trúa því að það sé beint æski-
! legt að gera okkur með jafn-
, keypissamningum sem allra
háðasta ákveðnum mörkuðum,
■ með sem stærstan hluta fram-
leiðslu okkar og að góð lífs-
kjör verði yfirleitt einungis
tryggð með höftum á öllum
sviðum v.iðskipta og fram-
leiðslu. Við stuðningsmenn
hæstvirtrar ríkisstjórnar erum
Með því var lagður frund-
völlur að dönsku krónunni,
sem ekki kom þó í umferð
fyrr en tveim árum síðar.
Al-íslenzk mynt kom svo
ekki til sögunnar fyrr en
með landssjóðsseðlunum,
sem gefnir voru út sam-
kvæmt lögunum um stofnun
Landsbanka íslands Nr. 14
18. sept. 1885.
Þar með var stofnað til
alíslenzkrar myntar oggjaldeyr
is. Síðan hafa orðið margar
breytingar á útgáfu íslenzkra
peninga, sem hér er ekki tilætl-
unin að rekja að öðru en því,
að sjálfstætt gengi gagnvart
öðrum myntum öðlaðist ísl.
krónan ekki fyrr en árið 1922.
Fram til þessa hafði gengi henn
að hafði hrun á mörkuðum okk-
ar og um 50% verðfall á út-
flutningsafurðunum. Síðan var
þrívegis hert á höftunum fram
að stríði eða með lögum frá
1934, 35 og 37. Á ófriðarárun-
um var höftum viðhaldið, ekki
svo mjög vegna gjaldeyris-
skorts, heldur vegna vöruskorts
af völdum erfiðra aðflutninga.
Að ófriðnum loknum jókst eft-
irspurnin eftir erlendum gjald-
eyri vegna rangrar gengisskrán
ingar svo mjög að árið 1947
var enn hert á höftunum með
lögum um Fjárhagsráð, sem er
harðsoðnasta haftalöggjöf, sem
komið hefur verið á hér á landi,
og átti sér enga hliðstæðu skyld
ari en áætlunarbúskap járn-
tjaldslanda. Eina skiptið á öllu
RÆÐA BIRGIS KJARANS I GÆR:
FRÍVERZLUN
EINA
LÝÐRÆÐISLEGA
VERZLUNARKERFIÐ
MBisúnisítir hreSjast uukinntg tiaita
hinsvegar þeirrar skoðunar að
I
góð lífskjör verði helzt tryggð
! með sem allra víðtækustu at-
hafa- og verzlunarfrelsi.
Gömul rök
duga lítt.
Þetta er engin fræðileg deila,
heldur mat á staðreyndum og
fenginni reynslu. — Það eru
vissulega ekki Bright og Cob-
den, Marx eða Lenin, sem eiga
að gefa okkur forskrift í efna-
hagsmálum í dag. Rök gærdags-
ins duga ekki nema að takmörk-
uðu leyti í dag. En reynslan er
þó jafnan lærdómsrík. Þær að-
gerðir, sem nú eru fyrirhugað- '
ar í innflutnings- og gjaldeyr- |
ismálum þjóðarinnar og felast
í þessum lagafrumvarpd, verða
ekki skildar til fullnustu nema
þær séu skoðaðar í Ijósi lið-
innar íslenzkrar verzlunarsögu
og hafður sé í huga að vísu !
stuttur en töluvert viðburðarík-
ur ferill íslenzku krónunnar og
gengis hennar, eða skiptahlut-
falls gagnvart öðrum myntum.
í þá hálfu þriðju öld, sem
íslenzk utanríkisverzlun hef-
ur verið ófrjálsust, „skipu-
lögðust“, liafa -ífskjörin ver-
ið einna lökust í landinu, fá-
tæktin mest og framtakið
minnst. Hver áfangi til frels-
is þýddi auknar framfarir.
Áfangastaðirnir voru árin
1789, er hún var gefin al- (
gerlega frjáls, hverjum þeim,
er hér vildi reka viðskipti. ^
Að fullum notum kom þetta
frelsi þó ekki fyrr enn lands-
menn fengu nokkurt fé milli (
handa og bá fyrst og fremst
með tilkomu íslenzkrar mvnt
ar. Krónan var tekin upp,
sem mynnt á íslandi, þegar
stofnað var til Norræna
myntbandalagsins árið 1873.
Birgir Kiaran alþing-
ismaður skýrði í gær álit
fiárhagsnefnclar N.d. við
2. umræða um frv. um
innflutnings- og gjald-
eyrismál.
ar jafnan fylgt gengi dönsku
krónunnar, en frá því í júli
1922 hefur ísl. krónan verið
sjálfstæð mynt með eigin gengi.
Sjálfstæði íslenzku krónunnar
í viðskiptum við aðrar þjóðir
er því ekki nema tæpra 40 ára.
Þótt aldurinn sé ekki hár hef-
ur þó saga þessara ára verið
viðburðarík í íslenzkum pen-
ingamálum, því á þessu árabili
hefur gengi krónunnar verið
fellt sex sinnum, eða að meðal-
tali sjötta hvert ár og þó má
fullyrða að yfirleitt hafi verið
forðast í lengstu lög að stíga
spor gengisfellinganna. Og ráð-
in sem • enn hafa oftast gripið
til til þess að komast hjá geng-
•isfellingu hafa verið viðskipta-
og gjaldeyrishöft í einu eða
öðru formi. Þrjá fjórðu af líf-
dögum íslenzku krónunnar höf-
um við búið við einhverskonar
verzlunarhöft. Iiöftin eiga
nefnilega senn 30 ára afmæli,
því að í okt. 1931 voru gefnar
út tvær reglugerðir, sem veittu
Landsbankanum og Útvegs-
bankanum einkaleyfi til verzi-
unar með erlendan gjaldeyri
og lögðu hömlur á innflutning
nokkurra vörutegunda. Reglu-
gerðir þessar voru gefnar út á
grundvelli laga frá 8. marz.
1920, sem heimiluðu ríkis-
stjórninni að takmarka eða
banna innflutning á óþarfa
varningi.
Höftin frá 1931 áttu að vera
vörn Islendinga í fangbrögðum
við heimskreppuna, sem orsak-
þessu árabili, sem alvarleg til-
raun var gerð til þess að létta
höftunum af var eftir gengis-
fellinguna 1950. Því miður
tókst sú tilraun ekki nema að
takmörkuðu leyti vegna afla-
leysis, erfiðra viðskiptakjára af
(völdum Kóreustyrjaldarinnar
og sökum þess að engir gjald- ,
eyrisvarasjóðir voru fyrir
hendi til þess að brúa bilið
meðan nýtt jafnvægi var að
myndast. Eftir að misvægið tók ^
aftur að vaxa í þjóðarbúskapn-
um árið 1955 og fram til síð-
astliðins árs hefur svo innflutn-
ings- og gjaldeyrishöftum verið
beitt með stöðugt meiri harð-
neskju?
Það, sem í raun og veru er
athyglisverðast við þessa þrjá-
tíu ára gömlu ísl. haftasögu
er að höftin hafa aldrei dugað
til þess að vernda verðgildi ís-
lenzku krónunnar eins og þeim
var ætlað. Þrátt fyrir höftin
1931—39 varð að fella. gengi
krónunnar árið 1939. Þrátt fyr-
ir höftin 1947:—50 varð að fella
gengi krónunnar árið 1950 og
þrátt fyrir höftin 1956—60
ívarð að fella gengi krónunnar
,árið 1960. Höft í viðskiptum
milli landa eru nefnilega engin
lækning meinsemdar, því að .
þau beinast ekki að sjúkdóms-1
orsökinni, héldur glíma aðeins
við ytri einkenni sjúkdómsins.
Þau eru hrossalækning, sem get
ur skotið vandanum á frest og
geta verið forsvaranleg neyðar-
úrræði um stundarsakir, en
þau leysa ekki vandann varan-
lega. Til þess eru önnur úrræði
nauðsynleg. Vil ég mjög taka
undir þau ummæli hæstvirts
viðskiptamálaráðherra, er hann
sagði, með leyfi hæstv. forseta:
„Að því er gjaldeyris- og inn- j
flutningshöftin snertir geta 1
bæði jafnaðarmenn og borgara-
legir flokkar verið sammála-
um það, og hafa verið það í öðr-
um löndum, að þau eru hvorki
nauðsynleg né heppileg tæki í
stjórn efnahagsmálanna." Og
vil ég þó ganga feti framar, þvi
! að ég tel að verzlunarhöft sé
;ekki einungis oftast óheppileg
| og gagnslítil tæki til þess að
ráða við þau viðfangsefni í
þjóðarbúskapnum, sem þeim er
' ætlað að leysa, heldur séu þau
þjóðinn.i og atvinnulífi hennar
. beint til tjóns, enda var það
i enginn óraunsærri maður en
! John Maynard Keynes, trúlega
! nafn kunnasti hagfræðingur
20. aldarinnar og ráðunautur
| ríkisstjórna um víða veröld í
’ efnahagsmálum, sem svo komst
að orði, með leyfi hæstvirts for-
seta: „Allar verzlunarhömlur
eru tæki, sem þjóðirnar hafa
fundið upp til þess að gera
sjálfar sig og aðra fátækari.“
Neikvæður þáttur.
Þessi afstaða til haftabúskap-
arins kann að koma sumum af
yngstu kynslóðinni, sem ekkert
þekkir nema höft, ókunnulega
fyrir sjónir. Við höfum búið
svo lengi við höft, að sumir
halda þau eðlilegan þátt borg-
aralegs efnahagskerfis. En það
er vissulega neikvæður þáttur
í íslenzku hugviti, sú mikla frjó
semi og gróska, sem reynst heL
ur vera fyrir hendi við uppfinn
ingu nýrra og nýrra haftaaf-
brigða, oftast í nafni hagsbóta
til handa alþýðu manna. Slik
öfugmæli, sem það nú eru, því
að eins og dr Jóhannes Norð-
dal hefur svo skýrlega fært
sönnur á í greinum í Fjármála-
tíðindum Landbankans, þá með
leyfi hæstv. forseta: „er hafta-
kerfið í raun réttri ein höfuð-
orsök óeðlilegar gróðamynd-
undar“ og verndar því ekki al-
menning gegn „gróðaöflunum.“
heldur tryggja þau einmitt fá-
um óeðlilegan hagnað á kostn-
að hins almenna neytenda. Við-
skiptahömlur eru því mjög ó-
æskilegar fyrir allan þorra
fólks, þótt hinu sé ekki að
neita, að skyndilegar efnahags-
breytingar eða jafnvægisskerð-
ing í viðskiptum milli landa
geti neytt til þvílíkra aðgei'ða
sem neyðarráðstafana um
stundarsakir, meðan verið er
að finna nýjan jafnvægisgrund-
völl, Hitt er hagsmunum alþýð-
ar algerlega fjandsamlegt, að
höftin séu gei'ð að varanlegu á-
standi eða bókstaflega innlim-
uð í hagkerfi þjóðarinnar til
frambúðar, eins og gert hefur
verið hér' á landi, og þannig
hindruð um árabil niýndun nýs
jafnvægis og tildrað upp gervi-
búskap, þar sem verðmyndun-
arlögmálið er sett úr skorðum
og framleiðsla, dreifing og
tekjuskipting meðal þegnanna
er að mestu keyrð undir alveldi
ríkisins.
Með nýjum höftum, skipu:
lagningu. nefndum og áætlun-
arbúskap var engrar lausnar
að vænta á vandamálunum, þvi
vandamálin halda áfram að
vera vandamál, þótt skipt sé
um nafn á þeim og vitleysan
að vera vitleysa þótt hún sé
skipulögð.
I stuttu máli, viðskiptin,
haftabúskapurinn, eru skað-
leg vegna þess að þegar til
lengdar lætur hindra þau
raunverulega jafnvægismynd
Framh. á 9. síðu.