Vísir - 03.01.1961, Síða 3

Þriðjudaginn 3. janúar 1961
VÍSIR r
—...- _______________________________________
99
Góöur þegn er hezttt
stoð lýðrteðisins.
Ræða forseta íslands á nýársdag.
Góðir íslendingar, nær og
fjær!
Eg ávarpa yður enn héðan
írá Bessastöðum fyrir hönd
okkar hjónanna með innlegri
nýjárskveðju og þökk fyrir
gamla árið. Mér er þá fyrst
Ijúft og skylt að flytja yður
hjartanlegar þakkir í tilefni af
endurkjöri á hinu liðna ári, og
bið þess af heilum hug, að okk-
ur megi auðnast að standa svo
í þessari stöðu sem traust yðar,
fullyrði, að vér íslendingar bú-
um við það stjórnskipulag í
megindráttum, sem oss bezt
hentar, og sem á djúpar rætur
í sögu þjóðarinnar, alla leið
aftur til landnámsaldar. Eg
fullyrði einnig, að ekkert það
skipulag sé til né hugsanlegt,
sem geri þegn eða þjóðhöfð-
ingja óskeikulan eða afmái
mannlegan veikleika né
breyskleika. Og þó hygg eg að
vitsmunir, réttvísi og náung-
Herra Ásgeir Ásgeirsson, forseti íslands.
og þjóðarheill heimtar. Guð
géfi, að þetta nýbyrjaða ár
■verði gott og farsælt fyrir land
og lýð! Vér öll í sameiningu
kveðjum einnig gamla árið með
þakklátum hug til forsjónar-
innar fyrir mildan vetur, gott,
gott vor og sólríkt sumar. Þá
er ekki hægt að gera til hæfis,
ef ekki liggur vel á mönnum
og skepnum í slíku árferði.
Náttúran hefir stundum sýnt
annan svip í voru norðlæga
landi, þó engir miðaldra menn
muni nú orðið neitt líkt því,
sem kalla mætti hallæri í eldri
jnerkingu.
Óáran hefir birzt í ýmsum
myndum: eldgos, jarðskjálftar,
hafís, grasleysi, aflabrestur —
og getur líka þátt sér stað í
sjálfu mannfólkinu. Aflabrest-
urinn einn dregur nú nokkuð
úr, að allt leiki í lyndi. Um
stjórnarfar ræði eg ekki, enda
minnist eg þess ekki, að allir
hafi nokkru sinni lokið upp
einum munni um þá hluti,
hvorki til lofs né lasts. En þó
er ekki úr vegi að minna á, að
slíkt liggur að nokkru leyti í
sjálfu stjórnskipulaginu. Af
lýðræði og þingræði leiðir
flokkaskipting og flokkadrátt-
ur, hvort sem mönnum líkar
betur eða ver. Og þegar sumir
veita ríkisstjórn brautargengi
en aðrir mótspyrnu, þá er auð-
skilið, að dómarnir verða ærið
misjafnir.
Eg bið menn að skilja þetta
ekki svo, að eg sé að finna að
sjálfu stjórnskipulaginu. Eg
ans kærleikur njóti sín bezt
við frjálst lýðræðisskipulag hjá
þeim þjóðum, sem til þess hafa
þroska og sögulega þróun.
í sögunni verður að talið eitt
meginatriði hins liðna árs, hve
margar nýlenduþjóðir hlutu þá
frelsi og fullveldi, en eins og
vér heyrum í daglegum frétt-
um þá gengur ærið misjafnlega
að taka á móti frjálsræðinu.
Það er því ástæða til að vér ís-
lendingar stingum hendinni í
eigin barm og rifjum upp fyrir
oss hvað því veldur, að þróun
vestræns lýðræðis og fullveld-
istakan hefir gengið svo hljóða-
og snurðulítið með vorri þjóð,
sem raun er á, og hvaða skil-
yrði séu fyrir því, að oss farist
sjálfstjórnin framvegis vel úr
hendi. Það er ekkert stjórnskipu
lag svo gott, að ekki þurfi að
halda vel á, og þeirri skoðun
jafnvel haldið fram af sumum,
að manneðlið sé svo rysjótt, að
það hljóti að ganga hverju
skipulagi til húðar á tilteknum
tíma. í frönsku byltingunni
skiptist á þingstjórn, fárra
manna veldi og einræði á fám
árum með miklum hörmung-
um, svo aðeins sé nefnt eitt
dæmi.
Eg hygg, að vér íslendingar
höfum nokkuð sérstæða sögu að
segja. Hingað komu allir land-
námsmenn með sveit sína á
skipum, og vísast að þær skips-
hafnir séu frumdrög vors stjórn-
arfars. Orðið „sveit“ fær merk-
inguna hérað, og hrepparnir,
sém enn eru við líði, eru hin
66
[ fyrsta félagseining. Hrepps-
j stjóm helzt óslitið til vorra
| tíma, þrátt fyrir erlend yfirráð,
og enn eru haldir hreppsfundir
allra kosningabærra manna,
þegar svo ber undir. Stofnun
Allsherjarþings á Þingvöllum í
lok landnámsaldar er vort þjóð-
arstolt, og þeir eru ótaldir með-
al erlendra þjóða, sem vita það
eitt um ísland, að þar sé enn
við líði elzta þing sögunnar —
nema þeir kunni einnig að
nefna Heklu og Geysi. Með
slíka forsögu að baki var leið
endurreisnarinnar mörkuð end-
urheimt Alþingis og fullveldis
þjóðarinnar. Hinar beztu end'-
urminningar vorar eru tengdar
þjóðveldinu forna, og framtíðar-
vonirnar þingræði og fullveldi.
Sagan hefir gefið þjóðinni þor
og trú á þegn og þing. En sagan
skapar þeim líka mikla ábyrgð,
sem á málum halda fyrir þessa
og komandi kynslóðir. Á því
veltur einnig virðing vor með
al annarra þjóða, hvernig sem
tekst sjálfstjórnin með svo dýr-
an arf að bakhjarli.
Píramíði eða svo eg tali ís-
lenzku, Keilir lýðræðisins,'
stendur hér á fornum og breið-
um grunni. Er það traustara
en að hann standi á toppinum.l
Heimastjórn héraða um aldir
er grundvöllurinn. Á annað
þúsund ár eru liðin frá stofnun ,
allsherjarþings. Stjórnskipunin
var svo sjálfsögð, að hún hafði
ekkert sérstakt heiti fyrr en á
síðari tímum, er vér tölum um1
þjóðveldi, þingræði og lýðræði. I
Hún byggist á erfðum og þeim!
tíðaranda, sem komið hefir til
hjálpar, og ríkt hefir á síðari
tímum í nágrenni voru. Stjórn-
skipulagið hefir vaxið og þró-
azt samfellt um aldir. Þróun
lýðræðisins fram á þennan dag
hefir reynzt auðvelt að fella
saman við hinn forna arf, og
barátta margra ágætra forustu-
manna ber stjórnmálaþroska
þjóðarinnar góða sögu. Og að
síðustu, en ekki sízt, byggist
öruyggi þjóðarinnar á þroska
hins einstaka þegns.
Það eru í flestum málum sér-
stök orð, sem slá birtu á hugs-
unarhátt þjóðanna. Eitt af þess-
um orðum í íslenzku er: „góð-
ur þegn“. Þau orð hafa enn
sinn ljúfa hljóm, og þegnskap-
urinn er hin bezta stoð lýðræð-
isins. Það er ekki meðal allra
þjóða þorað eða jafnvel þoran-
legt að treysta hinum „sauð-
svarta almúga“. En því get eg
notað þetta orðatiltæki hér, að
ef það hefir nokkurntíma haft
pólitíska merkingu, þá er hún
fyrir löngu úr sögunni. Þegn-
unum er treyst til að vera
grundvöllur skipulagsins, enda
eru þeir samarfar sögunnar eigi
síður en þeir, sem taldir eru til j
forustumanna. í hvaða þjóðfé- •
lagi sem er þarf forustu, þó með ^
misjöfnum hætti sé. En þar^
sem almennur kosningarréttur
er ríkjandi, þá þarf hinn góði|
þegn að geta dæmt um menn
og málefni. Eftir málefnum ogj
hagsmunum velja flestir sér |
flokk, en hver fulltrúi, sem er^
kosinn þarf jafnan að taka á-i
kvarðanir út af nýjum viðhorf-
umj og um atriði, sem eru ó-
kunn eða ófyrirsjáanleg við
kosningar. Hinn góði þegn þarf
því að kjósa sér fulltrúa sem
er dómbær og líklegur til for-
ustu. Án slíks aðhalds er ekki
víst að flokkur vandi ætíð svo
til framboða sem skyldi.
Á hinum almenna kjósanda
hvílir ábyrgð og honum er
vandi á höndum. Hann dæmir
um hvernig þingmenn og ríkis-
stjórnir hafi reynzt undanfarið,
hann verður að mynda sér
skoðun á álitsgerðum sérfræð-
inga 1 flóknum þjóðmálum, og
standast þungan áróður úr
mörgum áttum.
í lýðræðisþjóðfélagi er jafn-
an ágreiningur. Án ágreinings
má segja, að kosninga þyrfti
ekki með. Ágreiningur stafar
af eðlilegum orsökum, mismun-
andi lífsskoðun, ólikum hags-
munum eða hreinni valda-
streitu. En það eru takmörk
fyrir því, hve langt ágreining-
ur má ganga og hvaða bardaga-
aðferðum er beitt, svo að lýð-
ræðinu sé ekki hætta búin. Á
sama hátt eru takmörk fyrir
því hvernig beita megi meiri-
hlutavaldi, þó sumt sé raunar
Frn. á 11. s.
Fyrir nokkru komu tveir sænskir drengir, Börje og Gunnar
Nilsson, heim til sín í riinum fötum og með svöðu sár á öxlum
og baki Þeir höfðu verið á gangi úti á víðavangi, og skýrðu frá
því, að örn hefði ráðizt á þá og veitt þeim áverkana. Fugla-
vinum fannst það ótrúlegt, en þegar sár annars drengsins,
Börjes, ellefu ára, voru athuguð, fundust í þeim héraliár, og á
staðnum, sem þeir sögðu, að árásin hefði átt sér stað á, fundust
arnarfjaðrir. Þetta þóttu þó ekki næg sönnunargögn, því að
það er svo sjaldgagft, að ernir ráðist á menn. En skömmu síðar
urðu tveir aðrir drengir fyrir arnarárás og tókst mönnum þá að
handsama hann. Kom þá í ljós, að þarna var um örn að ræða,
sem sloppið hafði úr dýragarði. Drengirnir höfðu í bæði skiptin
ónáðað hann, er hann var með bráð, og bar sem hann var
óhræddur við menn eftir dýragarðsveru sína, hikaði hann ekki
við að ráðast á drengina. Efri myndin er af Börje og sýnir sár
hans, en hin af erninum, þegar hann hefir verið handsamður.
4