Vísir - 29.08.1962, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 29. ágúst 1962.
VISIR
7
Kaupvangstorg og Grófin kringum 1910. Um það leyti var Akureyri í miklum uppgangi og miðbærinn að myndast hér. Á þessu svæði hafa byggingar KEArisið.
■fjrátt fyrir það höfðu kaup-
" staðarréttindin nokkra þýð-
ingu, þar sem þau hleyptu fjöri
í byggðina. Nú var verzlunar-
svæðið ákveðið, það var að vlsu
mjög takmarkað, náði aðeins
yfir hina þröngu Akureyri og
Fjöruna þar fyrir innan, inn að
Krókeyri, en af þessu svæði var
Akureyrin ein talin byggileg, þó
síðar væri farið að byggja í
Fjörunni. Við verzlunarfrelsið
sem gekk í garð um sama leyti
fór líka svo að verzlunum fjölg-
aði og urðu þær nú að jafnaði
þrjár. Við það kom upp nokkur
samkeppni, sem varð lands-
mönnum stundum til hagsbóta.
Og nú fór það einnig í vöxt, að
verzlunarmenn settust að á Ak-
ureyri' með fjölskyldum sínum.
Þessar fjölskyldur og þó eink-
um fjórar þeirra Möller, Thyrr-
estrup, Havsteen og Levers
settu brátt svip á þennan litla
bæ, sem'var að byrja að vaxa
þarna. Hann var eins og Reykja-
vík á þessum sömu árum, að
miklu leyti danskur bær, en
meðal þessara dönsku íbúa
reyndist margt ágætis fólk. Það
má t. d. geta þess, að H. W.
Lever hóf kártöflurækt á Akur-
eyri 1808 og kenndi öðrum að
rækta þær, en kartöflurækt
reyndist bæjarbúum síðar mjög
arðsöm.
Ekki er samt hægt annað að
segja en að vöxtur bæjarins hafi
verið hægur. Árið 1804 voru
fbúar um 30, 1813 eru þeir orðn-
ir 48, 1835 eru þeir aðeins 56,
en úr því fer bærinn að vaxa
örar. Þá eru einkum fjórar verzl-
anir á Akureyri: Thyrrestrup-
verzlun sem J. G. Havsteen
stjórnaði, Gudmanns-verzlun
sem A. Mohr var faktor fyrir,
Örum & Wulff sem E. E. Möller
var faktor fyrir og verzlun H.
W. Levers.
Árið 1821 var danskur maður
Hoffmann að nafni skipaður
fjórðungslæknir 1 Norðlendinga-
fjórðungi og settist hann að á
Akureyri. Við embættinu tók
Eggert Johnsen 1832 og var
hann fyrsti íslenzki embættis-
maðurinn sem settist þarna að.
Árið 1835 var Þórður Jónasson
síðar háyfir'.ómari sýslumaður
í Eyjafjarðarsýslu og settist
hann að á Akureyri og árið
1840 settist Oddur Thorarensen
lyfsali að á Akureyri. Þannig
hófst sókn íslendinga inn í hinn
danska bæ, þó í smáum stíi
væri.
Lýsingar á Akureyri frá þess-
um dögum eru annars ekkert
fagrar. Hún fær orð á sig fyrir
að vera slúðurhola full af ná-
búakrit og óskírlífi.
'p’n upp úr 1840 fer fyrst að
færast líf í bæinn. Á ára-
tugnum 1840 til 1850 fjölgar
íbúunum úr 107 upp í 160
manns og nú eru það mest ís-
lendingar, ágætisfólk, fslenzkir
handverksmenn, sem flytur til
bæjarins. Og með þessu fólki er
farið áð huga meira en áður að
ýmsum framförum bænum til
þrifa og þroska.
Eitt fyrsta framfaramálið var
smíði kirkju, en bæjarbúar áttu
kirkjusókn að Hrafnagili, sem
var rösk klst. reið. En þáver-
andi sóknarprestur á Hrafna-
gili sr. Hallgrímur Thorlacius
var heldur á móti þessu, óttað-
ist óþægindi af því enda var
hann kominn á efri ár. Stóðu
deilur um smíði hennar í rúman
áratug og komst hún ekki upp
fyrr en árið 1862, eða sama ár
og Akureyri fékk kaupstaðar-
réttindi. Þessi gamla Akureyr-
arkirkja var byggð I Fjörunni
fyrir sunnan Akureyri og var
það góður staður þá, því að
allir bæjarbúar bjuggu þá á
þeirri Eyri. Stóð hún fram til
1940, þegar nýja kirkjan yfir
Grófinni var reist. /
Tjá vannst einnig merkilegt
framfaramál árið 1852, þeg-
ar Akureyringar komu sér upp
fyrstu prentsmiðju sinni og á
því sama ári fór fyrsta blaðið
Norðri að koma þar út. Aðal-
hvatamaður að stofnun prent-
smiðjunnar var Björn Jónsson
eldri, en Jón Sigurðsson forseti
annaðist kaup á prentvélum úti
í Kaupmannahöfn. Nokkrum ár-
um síðar var ungur, gáfaður
maður Sveinn Skúlason fenginn
til að taka að sér ritstjórn
Norðra. Með komu hans má
segja, að íslenzk stjórnmálabar-
átta hefji innreið sína í hinn
danska bæ. Varð Norðri áhrifa-
mikill undir ritstjórn hans.
Fylgdi hann m. a. Pétri Havstein
amtmanni I niðurskurðarstefn-
unni og beindi þá svæsnum á-
rásum á Jón Sigurðsson.
Þegar á þessum árum komu
fram hugmyndir um að flytja
verzlunarstaðinn út á Oddeyr-
ina, vegna Iandþrengsla á Akur-
eyri en ekkert varð þó úr því
að sinni.
Tl/Teð stækkun bæjarins og
x fjölgun íbúanna fór það að
verða æ tilfinnanlegra, að hafa
enga sameiginlega stjórn bæjar-
málanna. Akureyri var aðeins
hluti af Hrafnagilshreppi og
þyrfti eitthvað að framkvæma
urðu menn að gera það sem
sjálfboðaliðar.
Varð það nú brátt óhjá-
kvæmilegt, að Akureyri yrði
sjálfstætt bæjarfélag og gerðist
það með konunglegri reglugerð
frá 29. ágúst 1862, að Akureyri
fékk kaupstaðarréttindi. Þá var
íbúatala Akureyrar 286 manns
og var bæjarsvæðið enn hið
sama og áður, Akureyrin sjálf
og Fjaran þar fyrir innan.
Tj’ngin stórfelld þáttaskil urðu
í bæjarllfinu þótt staðurinn
yrði sjálfstæður kaupstaður.
Eftir sem áður voru það fáeinir
kaupmenn, sem áttu nær allt
bæjarlandið og réðu þar af leið-
andi mestu. Mannflutningar til
bæjarins voru sára litlir,- aðalút-
gjöldin voru til fátækrafram-
færis og helzta áhugamál bæj-
arstjórnar að varna því að fá-
tækraframfærið yxi. Það er ekki
fyrr en 1870 sem barnaskóli er
stofnaður og 1874 er spítali
stofnaður að mestu leyti með
gjöf frá Fr. Gudmann stórkaup-
manni og var spítalinn kallaður
eftir honum „Guðmanns
Minde“. Þetta voru helztu við-
fangsefni bæjarstjórnar ásamt
smávægilegum vegagerðum og
hafnarframkvæmdum.
Auðvitað voru þetta almenn-
ir fátæktartímar. Flóttinn úr
landi til Ameríku var að hefj-
ast. Hinir dönsku kaupmenn
réðu í raunir.ni öllu í bæjarfélag
inu. Þeir áttu allar beztu lóðirn-
ar og hjá þeim hafði fólkið at-
vinnu sína. Og auðvitað hugs-
uðu kaupmennirnir fyrst og
fremst um það að draga sem
mest úr öllum útgjöldum.
T7n einmitt um þetta sama
leyti sem Akureyri fékk
kaupstaðarréttindi voru að ger-
ast atburðir sem urðu upphaf
að deilum en jafnframt að fram-
förum. Baráttan var að hefjast
um verzlunina, með þv£ að
verzlunin hafði verið gefin
frjáls og fyrsta húsið var reist
á Oddeyrinni rétt áður en Ak-
ureyri fékk kaupstaðarréttindi.
Síðan áttu deilur eftir að magn-
ast milli Akureyrar og Oddeyr-
ar.
Rétt fyrir 1860 kom til Ak-
ureyrar sem fulltrúi Gudmanns-
verzlunar danskur maður að
nafni Carl Johan Hoepfner.
Hann hafði ekki lengi 'dvalizt
hér þegar auðsýnt varð, að
hann hugðist ná öllum Akureyr-
arverzlunum undir sig. Keypti
hann smámsaman upp hinar
verzlanirnar og um 1870 var
hann búinn að ná þeim öllum
undir sig. Hoepfner var ákaflega
duglegur og ákveðinn maður.
Það verður ekki frá honum tek-
ið, að hann rak verzlunina af
meiri dugnaði en nokkur annar,
sá ætíð um að hún væri vel
birg af öllum nauðsynjum. Kom
það sér vel fyrir viðskiptamenn
hans, því að hann átti birgðir
jafnvel þó ís lokaði siglingu.
Hins vegar beitti hann vafasöm-
um aðgerðum með lánastarf-
semi til að tjóðra viðskiptamenn
við sig.

. sT:

:

Cvar norðlenzkra bænda við
° þessari nýju einokunar-
stefnu danskra kaupmanna var
að reyna að koma á eigin verzl-
un. Og kringum 1870 bundust
þeir samtökum undir forustu
þeirra Arnljóts Ólafssonar og
Tryggva Gunnarssonar og stofn
uðu skipa- og verzlunarfélag.
Þeir keyptu skip er Emilie hét
og strandað hafði í Eyjafirðin-
um og gerðu það upp. Var skip-
Framhald á bls. 9.

; .