Vísir - 18.03.1963, Qupperneq 9

VÍSIR . Mánudagur 18. marz. 1963.
Hlut
Tjrátt fyrir þó að listdómar
séu oft meira og minna ó-
fullkomnir, eru þeir þó í eðli
sínu nauðsynlegir, og verksvið
þeirra stórt.
Hlutverk þeirra er ekki að
skapa list, heldur ala upp list.
Listdómarinn verður fyrst og
fremst að skilja niður í kjölinn
gildi og þýðingu listarinnar
Hann á að vera fær um, að gera
upp á milli góðrar listar og þess
sem lakar er gert, og honum ber
að hrósa því sem betra er, svo
að listamaðurinn finni að hann
sé metinn að verðleikum. Leik-
dómarinn á að vera eins konar
sívakandi samvizka listamanns-
ins, sem minnir á og aðvarar,
þegar vikið er út af braut list-
arinnar. Hann á að ámæla þvi
sem laklega er gert, og ekki nóg
með það, honum ber einnig að
benda á, hvernig hann álíti að
betur megi fara. Hann á að
styðja tilraunir byrjandans, sem
i óvissu er að byrja að þreifa
sig áfram að listabrautarinnar
fyrsta áfanga. Ef listdómarinn
er starfi sínu vaxinn, gerir hann
þetta af þekkingu og með rök-
um, með kærleika til listarinn-
ar, þá vinnur hann smám sam-
an traust listamannsins, svo að
hann fer að skoða listdómarann
sem hollan vin og ráðgjafa, sem
til vamms segir, en ekki sem
persónulegan óvin, sem vilji
níða hann að ástæðulausu.
Listdómaranum má ekki fara
eins og þeim, er skrifaði um leik
sýningu en nefndi ekki með einu
orði aðalpersónuna, af þvl að
leikur hennar féll honum ekki I
geð, en sem annars sýndi góða
frammistöðu. Annar skrifaði um
tvísöng tveggja kvenna, en
nefndi ekki þá sem söng neðri
röddina, af því að hann þóttist
- ekki hafa heyrt eins mikið til
hennar og þeirrar, sem söng þá
efri, svo var hún byrjandi, og
hafði ekki eins hátt og hin,
varð hann því að þurrka hana
út úr söngdómnum.
Allir skilja að slíkt eru engir
listdómar og aðeins til ills. En
ef listdómarinn og listamaður-
inn vinna saman í skilningi og
sameiginlegum áhuga fyrir góð-
um árangri getur hlutverk list-
dómarans náð tilgangi sínum.
Þá er samvinnan á milli þeirra
eins og hún á að vera. Ritstjór-
ar blaða, verða að læra að skilja
það, og gera sér mjög ljósa
grein fyrir, að það er langt frá,
að það sé sama, hverjum er trú-
að fyrir þvl. að skrifa Ieikdóma.
Því fylgir sem sé ærinn vandi
og mikil ábyrgð.
^lllt fram á síðustu áratugi
hefir listagagnrýni verið all-
mikið áfátt á íslandi. Til mikils
tjóns, hefir flestum Iistagrein-
um verið hrósað um of. Ástæð-
an til þess mun m. a. vera sú,
að það hefir verið á fárra færi,
að dæma um slíkt. Persónulegur
kunningsskapur hefir án efa oft
orðið til þess, að dómamir hafa
stundum orðið meira hrós en
listamennirnir hafa haft gott af.
Málarar skrifa um málverkasýn-
ingar. Rithöfundar um bók-
menntir. Hljómleikamenn um
tónleika o. s. frv. Leikarar hafa
þó enn ekki skrifað um leikara
svo kunnugt sé. Komi það fyrir
að listamanni þessara lista-
greina sé sagt til syndanna af
þekkingu og góðum vilja, er það
heldur ekki óalgengt að hlutað-
eigandi taki það illa upp, og á-
líti að til grundvallar liggi per-
sónuleg óvild. Listamaðurinn
skyldi ætíð athuga gaumgæfi-
lega aðfinnslur listdómarans. í
þeim geta oft falizt sannleiks-
korn. ,,Hvað er til I þessu, sem
hann segir, kannski er ástæða
fyrir mig til að íhuga, hvort
þetta sem að er fundið, geti ekki
haft við eitthvað að styðjast." ,
Þannig hugsar athugull og
hleypidómalaus listamaður, sem
er ekki allt of ánægður með
sjálfan sig. Hrós listdómarans
gleður hann venjulega eitthvað,
en hann lætur það oftast liggja
á milli hluta, án þess að ofmetn-
ast. Góður listamaður veit sem
sé oftast sjálfur, hvenær hann
gerir vel og hvenær hann gerir
illa, og þar allt á milli. —
Allir listamenn verða að læra að
skilja, að enginn verður óbar-
inn biskup, og leiðin upp á við
leikdómandans
er vandasamt
Haraldur Bjömsson í
hlutverki f Bledermann
og brennuvargarnir.
liggur í gegn um hreinsunareld
gagnrýninnar. Þá leið verða all-
ir að fara, sem vilja ná þroska
og fullkomnun, sem ekki vilja
trénast upp í sjálfsáliti og með-
almennsku. Þeir verða að læra
að skilja og meta gildi og rétt
góðra listdómara og læra einn-
ig að færa sér þá í nyt. Undir
þvf er framtíð fslenzkra lista að
miklu leyti komin.
Ástæðan til að menn hafa svo
oft vandað lítið til leiksýninga
hérlendis, mun meðal annars
vera sú, að þeir gera sér varla
nógu vel grein fyrir, hvað leik-
list er, né skilja tæplega gildi
hennar né þýðingu, álíta hana
sem augnabliks dægradvöl.
annað ekki. Er sá hugsunarhátt-
ur ekki svo undarlegur hér á
landi, þar sem þessi list er
ennþá svo ung, því að fram yf-
ir síðustu aldamót hefir borið
allmikið á honum f sumum
hinna stóru landa Evrópu, meira
að segja þeirra, sem eiga gamla
Haraldur
Björnsson
ritar um
leiklist
rótgróna leikhúsmenningu. Leik-
listin hefir af mörgum verið tal-
in léttvæg og laus fyrir, og ekki
mikils virði, oft lofuð, vegsöm-
uð og klappað lof f lófa að
kvöldi en gleymd að morgni —
mikið umtöluð en Iftið virt.
T eikarastétt Evrópu hefir bar-
izt góðri baráttu. 1 meira en
tuttugu aldir, hefir hún barizt
við vanþekkingu, misskilning,
hleypidóma og hinn breytilega
smekk aldanna. Hún hefir bar-
izt við sfna eigin galla, sinn eig-
in vanmátt. Hún hefir verið fyr-
irlitin og dæmd harðar en flest-
ar aðrar stéttir. Hún hefir elsk-
að list sfna — og það hefir gef-
ið henni þrek til að berjast svo
langri baráttu og sigra, Tuttug
asta öldin hefir snúið við blað
inu. — Nú hafa allar mennta-
þjóðir Norðurálfunnar viður-
kennt leiklistina, sem merkan
og þýðingarmikinn þátt f menn-
ingu þeirra, og nú er góðum
leikhúsum skipað á bekk með
göfugustu menntastofnunum
þjóðanna. Engin þjóð f Evrópu
mundi vilja hafa farið á mis við
þá baráttu, sem leikarastétt
hennar hefir háð á umliðnum
öldum. — Nú eru beir fáir, sem
jafn mikið er dekrað við í Ev-
rópu og listamenn leiksviðsins.
Hvort það dálæti hins vegar er
beint hollt getur verið álitamál.
Árlega ganga nú á hönd Ieik-
listinni fleiri og fleiri, menn og
konur, búin góðri menntun og
miklum hæfileikum. Fólk, sem
hefði getað valið um glæsilegar
áhyggjulausar lífsstöður, en
sem þó hefir helgað leiksviðinu,
og hinni óútreiknanlegu leiklist
alla krafta sína.
íslenzk leiklist er ennþá til-
tölulega ung að árum, og á því
við marga og mikla erfiðleika
að stríða. Og ef þess er gætt, að
nú er tuttugasta öld, væri f raun
inni hægt að ætlast til að þeir
væru ekki eins margir og reynsl
an þó sýnir og hefur sýnt. Fram
tíðarhorfurnar fara þó batnandi.
Þjóðleikhús fslendinga hefir ris-
ið af grunni. Það hefir starfað
af fullum krafti meira en 12 ár,
með allstórum hóp ágætra og
velmetinna atvinnuleikara. Borg
arleikhús er f uppsiglingu í höf-
uðstaðnum, sem hýsa á starf-
semi Leikfélags Reykjavíkur,
sem öllum bæjarbúum er kært,
og sem nú um 65 ára skeið hef-
ir unnið þýðingarmikið menninp
arstarf fyrir land og lýð.
Þannig hefir það jafnan ver-
ið. 1 baráttunni fyrir tilveru
sinni og þroska, hafa listir —
jafnt sem önnur áhugamál
manna -átt- sér > vini,....sem
stutt hafa málefnið af kærleika
og skilningi. Hér á íslandi hafa
t. d. fájtæk leikfélög — með fá-
einum áhugamönnum, listelsk-
um mönnum og konum, barizt
fyrir þessari list með sömu ó-
eigingiminni og sama brennandi
áhuganum og stéttarbræður
þeirra meðal annarra þjóða hafa
gert f margar aldir. Nú eins og
þá hjálpa þeim listelskir hug-
sjónamenn, sem ekki sjá öll
gæði lífsins í matarstritinu einu
saman. Engin list verður eyði-
lögð né yfirunnin, því að hún
er í eðli sfnu ódauðleg.
'E'f þeir, — menn og konur, —
^ sem unna leiklistinni og
vilja vinna fyrir hana, halda að-
eins ótrauð sína leið, með stefnu
festu og viljaþreki og Ifta hvorki
til hægri né vinstri, hverju sem
að þeim er kastað, þá er málefn
inu borgið.
í meðvitund minni hefir leik-
húsið sífellt verið helgur stað-
ur, þar sem menn hefðu að sínu
leyti jafn gott af að koma og í
kirkju til bezta kennimanns. Þar
sem kostur væri á að sjá Iær-
dómsrík leikrit, sem vektu menn
til alvarlegrar umhugsunar, líkt
og góð andrík prédikun. Leikrit
sem vektu í mönnum manns-
lund og drengskap, svo að þeir
lærðu að hugsa frjálsara og
skilja betur tilfinningar sínar og
annarra, — skilja betur mann-
lífið. Þvf enn hefir ekki manns-
andinn fundið upp neina þá list,
sem er jafn áhrifamikill kennari
og góð, vel leikin leikrit.
Að lokum þetta:
Þjóðleikhúsið er reist af
allri íslenzku þjóðinni fyrir
skemmtanaskattinn. Það verður
rft fyrir hörðum dómum um eitt
og annað f starfi sfnu, oft ekki
að makleikum. Miklar skyldur
eru því á herðar lagðar, og háar
kröfur eru gerðar til þeirraY
stofnunar, svo sem vera ber.
En hvað er með félagáheim-
ilin glæsilegu, sem risið hafa
víðs vegar til sjávar og sveita
um gervallt fsland. Eru þau ekki
líka að miklu leyti byggð fyrir
skemmtanáskattinn og hafa kost
að tugi, líklega hundruð millj-
óna. Hvaða kröfur eru gerðar til
þeirra?
Væri það ósanngjarnt til að
ætlast, að þessi dýru og veglegu
hús fylgdu einhverri ákveðinni
stefnu sem menningarstofnanir?
Ef ég man rétt, mun það hafa
verið ætlunin í upphafi, að þau
gegndu menningarhlutverki
hvert á sínum stað. öðru og
meiru en þvf, að stunda dans-
samkomur með víndrykkju í
stórum stfl.
Væri ekki nauðsynleg reglu-
gerð um starf þeirra í aðal-
dráttum, og rekstur allan, þar
sem allflest þeirra munu að
miklu reist fyrir ríkisfé?
SEINNI HLUTI
EINRÓMA LOFUtA 79 AF
STÖÐINNI / SVlÞJÓÐ
Byrjað er að sýna kvikmyndina
79 af stöðinni í Svfþjóð við frá-
bærar móttökur almennings og
blaða. Kvikmyndin hefur þegar ver
ið sýnd f Vester&s, og hafa borizt
hingað úrklippur með umsögnum,
sem eru ð allan hátt mjög lofsam-
Iegar.
Þá hefur Göteborgs-Tidningen
birt heila opnu með 10 myndum
og frásögn af kvikmyndinni, til að
búa lesendur sfna undir frumsýn-
ingu myndarinnar þar f borg. Ber
blöðum saman um að „79 af stöð-
inni“ sé mikill viðburður, ekki að-
eins vegna þess að hún sé fyrsta
íslenzka kvikmyndin, heldur ekki
sfður vegna þess, að þarna sé á
ferðinni frábær mynd. Myndin er
erlendis kölluð Gogo. eftir aðal-
kvenhetjunni.
Fölkebladet, Vesterás, segir t. d.:
„I Gogo sjáum við frásagnarlist-
ina eins * og hún hefur varðveitzt
um aldir allt frá upphafi norrænna
skáldlistar. Það er furðulegt, hvern
ig höfundi og leikstjóra hefur tek-
izt að yfirfæra þessar hefðir f sköp-
un kvikmyndar ... “
Kvikmyndinni er hrósað sem lista
verki, ærlegu og snjöllu. Krist-
björgu Kjeld og Gunnari Eyjólfs-
syni er spáður frami í sænskum
kvikmyndum. Mönnum þykir Edda
Film hafa unnið afrek að hafa tek-
izt að framleiða þessa ágætu kvik-
mynd við þær ófullkomnu aðstæð-
ur, sem búa varð við.