Vísir - 06.04.1964, Blaðsíða 9

V í S I R . Mánudagur 6. apríl 1964.
9
Hinir alvitru menn, Björn Þorsteinsson sagnfræðingur og Valtýr
Pétursson listmálari, sem vita allt um sögu Reykjavíkur. Þeir
sýndu okkur mörg merkiieg hús og röktu sögu þeirra.
Sá sem leggur sig af alúð við
að kynnast Reykjavík — þ. e.
þeim hluta hennar, sem tilheyr
ir gamla tímanum — getur graf
ið upp aragrúa af merkilegum
upplýsingum og skemmtilegum
sögum.
Það var með þetta í huga —
eða eitthvað líkt þessu — sem
blaðamaður frá Vísi brá sér með
nokkrum nemendum úr Gagn-
fræðaskóla Vesturbæjar í öku-
ferð um borgina. Erindið var
að læra sögu Reykjavíkur, eða
réttara sagt einstakra húsa inn-
an endimarka hennar. Kennarar
voru þeir Björn Þorsteinsson
sagnfræðingur og Valtýr Pét-
ursson listmálari, sem hvor um
sig var hafsjór af Reykjavíkur
fróðleik — gefa séra Bjarna lítið
eftir.
Og enda þótt Reykjavík sé
ung borg og flest gömlu húsin
rifin og önnur ný byggð i stað-
inn, þá geyma samt þessi ör-
fáu gömlu hús, sem enn standa
uppi, sína sögu. Það er að vísu
einn maður þeirri áráttu gædd-
ur að hirða allt gamalt sem
hann finnur í Reykjavík og
flytja upp að Árbæ. Og þannig
hefur talsvert af fróðleiknum og
sögulegum minjum flutzt þang-
að uppeftir. En burtséð frá því
— af nógu er að taka samt.
Ferðin hefst i Selsvör. Hún
er m. a. fræg fyrir Pétur Saló-
monsson Hoffmann, en um hann
hefur ein síðasta Islendingasaga
verið skráð. Þarna þyrpast nem
endur og prófessorar — þ. e.
þeir Björn og Valtýr — inn í
farartækið og nú er ekið af stað.
Bílnum er stefnt suður á Ægis-
síðu meðfram vörunum þar sem
grásleppukarlarnir koma að
landi á vorin, og beint heim
að eina torfbænum, sem er við
lýði í Reykjavík og enn er búið
í. Þessi bær heitir Litla-Brekka
— hið snotrasta hús og í því
sjáum við þá einustu stílgerð,
sem Islendingar hafa innt af
hendi í sambandi við alþjóðlega
byggingarlist. I" þessu húsi ólust
þeir upp þræðurnir og garparnir
Einar og Sigurjón Péturssynir.
Það er staðnæmzt á Suður-
götu og horft niður á ráðherra-
bústaðinn. Það hús var upphaf-
lega byggt vestur i Önundar-
firði, en Ellefsen hvalfang-
ari, sem bjó í húsinu vestur
þar, gaf Hannesi Hafstein það
Þess eru fleiri dæmi að hús,
sem upphaflega voru byggð úti
á landi, voru flutt til Reykja-
vikur. Meðal þeirra var lands-
sim&stöð*' °amla. í þá daga
fluttu menn hús með sér þegar
þeir komu tfl höfuðborgarinn-
ar, en í dag Iáta menn sér nægja
ferðatöskur.
I Vonarstræti er aftur stað-
næmzt. Þar var áður engin
gata, heldur Reykjavíkurtjörn,
sem þá náði alveg norður að
Alþingishúsinu. En svo byrjuðu
Reykvíkingar að fylla Tjörnina
upp og þá vonuðust menn til
að þarna kæmi einhverntíma
gata — þess vegna heitir hún
Vonarstræti. Þarna á uppfyll-
ingunni risu seinna ýmis merki-
leg hús, þ. á m. Iðnó, Báran,
Góðtemplarahúsið að verulegu
leyti og hús Skúla Thoroddsen.
Nú á að fylla þarna enn meira
upp, sem kunnugt er, og byggja
ráðhús.
fyrsti raunhæfi forboði sjálf-
stæðisbaráttu íslendinga. Við
Lækjargötu var fyrsta brauð-
gerðarhús á íslandi og við hana
stendur hús, sem byggt var úr
kalksteini úr Esjunni — vafa-
lítið það eina í allri Reykjavik.
í Lækjargötunni norðan
Menntaskólans stendur gamalt
og fornfálegt hús með turni.
Það á að rifa einhvern næstu
daga. Kannski líka búið að rífa
það þegar þessi kennslugrein
um Reykjavík kemst á prent.
Þetta er söguríkt hús. Meðal
merkra persóna sem í því
bjuggu voru feðgarnir Stefán
Gunnlaugsson, seinna landfó-
geti, en hrökklaðist úr embætti
fyrir þær sakir, að hann gaf
út embættistilkynningar sinar á
Austurstræti lá i gamla daga
sorpræsi Reykjavíkur. Þangað
var öllu úrkasti fleygt, öllu
sorpi, öllum óþrifnaði og fnýk
lagði svo mikinn og illan þaðan,
að fólk forðaðist að koma í
námunda við staðinn nema þá
til þess að bera þangað eitt-
hvert rusl. Þá hét Austurstræti
Langastétt, og mun engum þá-
lifandi Reykviking hafa til hug
ar komið að Langastétt yrði
seinna „nóblasta“ gata borg-
arinnar, og að þar myndi fólk
„rúnta“ án þess að halda fyrir
i^B^Bd i -JínoöBBöin BnidT
Við skulum stoppa snöggvast
fyrir framan húS Háraldar Árna
sonar. I því húsi efndi Jörund-
ur hundadagakonungur til dans
leiks, dansaði við enska hefðar-
Svo er það Austurvöllur.
Frægasta húsið þar er Alþingis-
húsið, sem byggt var 1881. Þá
ætlaði allt af göflunum að ganga,
í. Reykjavík og miklar deilur
spunnust út af byggingunni.
Grímur Thomsen vakti máls á
því að byggja Alþingishúsið á
Arnarhóli, en það þótti hin
hreinasta fjarstæða vegna þess
hve Arnarhóll var iangt fyrir
utan Reykjavlk. Þá var horfið að
þvl ráði að kaupa Ióð undir hús-
ið, þar sem það stendur nú,
fyrir 2 þúsund krónur, sem þótti
hiþ óheyrilegasta okur. Spunn-
ust ilt af því deilur og rifrildi,
sém stóðu í ár, ef ekki árátugi
á eftir. Upphaflega átti kjallari
að koma undir Alþingishúsið
og fyrir bragðið að vera nokkru
Nemendur úr Gagnfræðaskóla Vesturbæjar staddir vestur við Selsvör að lokinni kynnisför um Vest-
urbæinn. Með þeim á myndinni eru þeir Björn Þorsteinsson og Valtýr Pétursson.
Næst er það Lækjargatan,
hinn gamli útvörður Reykjavík-
ur. Eftir henni lá lækurinn, og
það, sem var austan hans, var
ekki I Reykjavík, heldur uppi
í sveit. Á læknum var vað, sem
hét Kúavað — þar sem kýrnar
voru reknar yfir þegar þær voru
reknar á haga upp I sveit — þ.
e. að segja austur fyrir lækinn.
Á læknum var líka vindubrú,
sem tekin var upp á næturnar.
Það var gert til þess að tugt-
hússlimir, sem þá bjuggu í
Stjórnarráðshúsinu, ónáðuðu
ekki bæjarbúa að næturlagi.
Þótt Lækjargata sé ekki stór,
er samt f henni að leita ýmissa
söguríkustu bygginga Reykja-
víkur. Við hana stendur stjórn-
arráðshúsið, sem upphaflega
var byggt sem tukthús. Þar er
Menntaskólinn og í honum var
þjóðfundurinn haldinn 1851,
íslenzku en ekki dönsku og son
ur hans Ólafur. Hann ferðaðist
með djúnka suður um öll lönd
og stjórnaði seinna heimspress-
unni í Paris. Þar stofnaði hann
og varð ritstjóri að blaði sem
hét „RöuJ norðursins“. Það túlk
aði einkum sjónarmið Rússakeis
ara að talið var, en gegndi því-
líku hlutverki í blaðaheimi Par
ísarborgar, að önnur blöð biðu
stundum með útkomu slna ti)
að sjá hvaða stefnu Rödd norð-
ursins tæki. Það mun vera
mesta stórveldi á sviði blaða,
sem nokkur Islendingur hefur
ritstýrt, enda skipti það sér
helzt ekki af öðru en heims-
pólitík.
Það eru mörg önnur merki-
leg hús I Lækjargötu og það er
staldrað við sum þeirra á meðan
saga þeirra er rakin. En þá er
beygt niður í Austurstræti. Eftir
frú, sem hét Vancouver, en eftir
bónda hennar ber samnefnt
fylki í Ameríku nafn. Hann varð
þar seinna landstjóri. En það
sögulega við dans Jörundar
kóngs og hinnar ensku hefðar-
frúar var það, að hár hennar
flæktist I Ijósakrónu danssal-
arins og sat þar eftir þegar Jör-
undur sveiflaði henni á mikilli
ferð um gólfið. Kom þá í ljós,
sem engan hafði grunað, að
frúin var með hárkollu en ber-
sköllótt undir. Varð af þessu
hlátur mikill í salnum, en Jör-
undur sjálfur teiknaði mynd af
öllu saman. Sú teikning hefur
orðið heimsfræg og hefur í
nokkur skipti verið tekin í úr-
val skopteikningabóka, þar sem
valdar hafa verið skoplegustu
myndir heimsins. Jörundur hef-
ur því hlotið fyrir fleira frægð
en konungdóm sinn á Islandi.
hærra en það er nú.
Austurvöllur hefur vafalaust
verið tún Ingólfs Arnarsonar,
því nð hann er talinn vera einn
af fáum þurrlendum blettum í
Reykjavík hinni fornu, hún var
annars að mestu leyti eitt fúa-
fen. Við Austurvöll stóð Smiðs-
húsið svonefnda, sem nú er 1
Árbæ. Þar sem Hótel Borg stend
ur var áður fyrsta pósthús á
Islandi. Á bak við Dómkirkjuna
var byggður fyrsti skýjakljúfur
höfuðborgarinnar, m. ö. o. fyrsta
tvllyfta húsið. Það stendur enn
og telst númer 2 við Kirkjuhvol
og hét í þá daga Strýta vegna
þess hve ofsahátt það þótti. Það
er frægt fyrir rakarakynslóð,
sem búið hefur mann fram af
manni í húsinu. Nú ef við lítum
í gagnstæða átt, norður yfir
Austurvöll, þá varð þar mesti
bruni sem um getur í sögu
Reykjavíkur, er mörg stórhýsi
brunnu og nokkrir menn fórust
I ógurlegum eldsvoða árið 1915.
Á Austurvelli fóru fram opin-
berar hýðingar óknyttapeyja allt
fram til ársins 1830. Síðast voru
hýddir þar tveir Húnvetningar.
Og í tilefni af því þótti yfir-
völdunum ástæða til að bjóða
öllum Húnvetningum, sem þá
voru staddir í Reykjavík, sér-
staklega að vera viðstaddir at-
höfnina. Á þeim árum ríkti óöld
hin mesta, manndráp ög ribb-
aldaháttur í Húnaþingi og þótti
yfirvöldunum þess vegna sér-
stök ástæða til að beina Hún-
vetningum niður á Austurvöll
ef hýðing sýslunga þeirra mætti
verða þeim til viðvörunar I fram
tíðinni. Má því r :gja að þá
hafi fyrsta Húnvetningamótiö
verið haldið i Reykjavík.
Við höldum ferðinni áfram
Framh. á bls. 13