Vísir - 29.03.1968, Qupperneq 9

V í SIR . Föstudagur 29. marz 1968.
"i’f35®3Hð
. ' ,S
Myndin er tekin á norðurWuta Atlantshafsins á svæðinu nálægt íslandi. Hún
sýnir rússnesk kafbátabirgðaskip og einn kjamorkukafbát við skipshlið.
Vaxandi hemaðar-
ógnun á norðurslóðum
T síðustu grein ræddi ég um
hina furöulegu atburði í
Tékkóslóvakíu, þar sem yngri
menn úr kommúnistaflokk
landsins hafa nú velt stalinist-
anum og harðstjóranumNovotny
frá völdum og heita því um leið
að taka upp frjálslegri stjóm-
arhætti, sem era svo byltingar-
kenndir í einræðisheimi Austur-
Evrópu, að heita má að aðrir
stjómarherrar þessa hluta álf-
unnar skjálfi á beinum, því að
þeir óttast sams konar upp-
reisn alþýðunnar í sínum lönd-
um.
Þær þjóöfélagslegu umbætur,
sem nú er þeitið í Tékkósló-
vakíu era svo róttækir, að því
var jafnvel haldið fram á fundi
forastumanna Austur-Evrópu,
sem haldinn var í Dresden um
síðustu helgi, að með þeim hyrfi
Tékkóslóvakía úr hópi komm-
únískra ríkja og gerðist vest-
rænt lýðræöisríki, eða eins og
það var oröað 1 þeim hópi með
þeim venjulegu öfugmælum,
sem þar tíðkast „kapítalískt
heimsvaldastefnuríki“!! En aðal-
kjami hinna fyrirheitnu breyt-
inga er sá, að taka á upp frjálsar
og leynilegar þingkosningar
meðal allrar alþýöu. Þykir sum-
um slíkt algerlega ósamrýman-
legt kommúnísku þjóöfélagi.
Það er kannski tilviljun ein-
ber, að þessar breytingar verða
svo til nákvæmlega 20 áram
eftir valdatöku kommúnista ár-
ið 1948. Það er eins og menn
vilji afmarka þetta ömurlega
tímabil stalinismans algerlega
af, miöað við það, að hægt sé að
skera burt þessi tuttugu ár, af-
má eymdina og hryllinginn úr
minningunni.
T þessu sambandi má rifja það
upp, að atburðirnir í Tékkó-
slóvakíu 1948 urðu fremstir
allra viðburða þeirra tíma til aö
vekja menn til skilnings á þeirri
ægiiegu hættu, sem þá vofði
yfir frjálsum þjóðum Evrópu.
Það var eins og menn hrykkju
upp af dvala. Menn höfðu dáðst
að frammistöðu Rússa í styrjöld
inni móti nazistum, en það var
ekki fyrr en í sjokkinu, sem
fylgdi fréttunum frá Prag, sem
menn fóra að skilja tilgang og
tilhneigingu Stalins hins grimma
einræðisherra í Moskvu. Þá var
ekki lengur hægt aö villast um
það, að hann stefndi að því
leynt og ljóst að hrifsa alla álf-
una undir ofbeldisstjóm sína.
Við sjáum það enn gleggra
eftirá, að sjaldan hefur hinn
vestræni heimur verið í jafn
geigvænlegri hættu og á þess-
um tíma.
Þá höfðu hinar vestrænu
þjóðir afvopnazt svo *að segja
„inn aö skinni“. Þær höfðu trú-
að því og treyst, að eftir heims-
styrjöldina risi upp nýr og ei-
lífur friðarheimur. En hinn
rússneski einræðisherra hafði
aðrar áætlanir á prjónunum,
hann viðhélt voldugum ’milljóna-
herjum, og meðan Bandaríkja-
menn brutu og bræddu upp svo
til gervalla flugflota sína og
skriðdrekasveitir, sköpuðu Rúss
ar sér hemaðarlegt ofurefli meö
því að viðhalda miklum hluta
hers síns eins og styrjaldartím-
ar héldu áfram. Með þessu hern-
aðarlega ofurefli þvinguðu þeir
svo Austur-Evrópu þjóðir til
hlýöni undir veldi kommúnism-
mans, þótt komið heföi í Ijós í
almennum kosningum í þeim
öllum skömmu eftir stírðslok,
að kommúnistar höfðu hvar-
vetna í þeim sáralítið fylgi. Þeir
höföu líka fullan vilja til að
beita þessu hernaðarlega ofur-
efli til að kúga undir sig alla
Vestur-Evrópu, en nú er álitið,
að það hafi einkum verið ein
staöreynd, sem kom í veg fyrir
það, að — Bandaríkjamennréðu
þá einir yfir kjamorkusprengj-
um. Að þessu verða menn vel
að gæta. Kjarnorkusprengjurnar
era auðvitað hræðileg vopn, en
mjög miklar líkur benda til
þess, að þær hafi á sínum tíma
komið í veg fyrir, að Stalin
undirokaði gervalla Evrópu.
Eins og hér hefur verið rakið
áttu atburðimir í Tékkóslóvakíu
1948 geysimikinn þátt í því
að vekja þjóöirnar í Vestur-
Evrópu til skilnings á því, hví-
lík hætta vofði yfir þeim. Varð
það svo rökrétt afleiðing þess-
ara atburða, að vestrænar þjóð-
ir komu á fót í sjálfsvamar-
skyni varnarsamtökunum
NATO. Stofnun Atlantshafs-
bandalagsins markaði ný þátta-
skil í sögu álfunnar, skapaöi
þjóðunum frið og öryggi, sem
þær hafa notið til að geta beitt
kröftunum að friðsamlegri end-
urreisn og framföram.
T ár vora 20 ár liðin frá valda-
töku kommúnista 1 Tékkó-
slóvakíu og það leiöir af því, að
stofnun Atlantshafsbandalagsins
fylgdi í kjölfar hennar, að á
næsta ári verða liðin 20 ár frá
stofnun þess.
forsendan í upphafi fyrir stofn-
un bandalagsins. Menn gætu
sagt sem svo að afnámi 20 ára
ógnarstjórnar í Tékkóslóvakíu
megi fylgja á eftir afnám At-
lantshafsbandalagsins. Breyting-
arnar í Austur-Evrópu séu nú
orönar svo miklar, að ekki sé
lengur neitt aö óttast þaðan.
Friðaröldin sem menn vonuðu
að fylgdi endalokum heims-
styrjaldarinnar, sé núna loksins
að renna upp.
Það verður vissulega að gæta
vel aö þeim röksemdum, aö
Atlantshafsbandalagið standi
ekki í vegi fyrir sáttum milli
Vestur- og Austur-Evrópu. Það
yrði vissulega eitt allra mikil-
vægasta spor í framfaraátt í öll-
um alþjóðamálunum, ef hægt
væri að leggja niöur járntjaldið
og koma á nánu samstarfi ríkj-
anna i austri og vestri. Hér er
óþarfi að rekja þá löngu mis-
klíðarsögu eða skella skuldinni
á einn eöa neinn. En svo mikið
er víst að sá þröskuldur, sem
mest hefur staðið þar í vegi er
hið ofbeldiskennda einræðis-.
stjómarfar í kommúnistalönd-
unum. -Meðan þáð varir er ó-
mögulegt að semja neitt við
forastumennina í þessum lönd-
um, ekki frekar en hægt er að
semja við hreina glæpamenn.
En það er nú loksins, sem farið
er aö rofa til. Tvö þessara
ríkja viröast nú vera aö afnema
með öllu þetta glæpastjórnar-
far, Rúmenía og Tékkóslóvakía
og Vestur-Evrópuþjóðir þurfa
að vera þegar í stað reiðubúnar
að ganga til móts við þær og
taka upp samstarf við þær sem
nágranna, frændur og vini. Hitt
skiptir svo minna máli, hvaða
efnahagskerfi þessar þjóðir velja
sér, það er þeirra einkamál, svo
framarlega sem það felur ekki
í sér ógnanir við nágrannaríkin.
\ö visu þarf að gæta að
mörgum öörum atriðum í
þessu sambandi. Því er til dæmis
Og aö hinu veröur líka að
gæta, að það var auðvitaö ekki
Tékkóslóvakía sjálf sem ógnaði
Evrópu 1948 og varö þannig
tilefni Atlantshafsbandalagsins,
heldur það stóra afl og volduga
herveldi, sem þar bjó á bak við.
Það var fyrst og fremst Rúss-
land Stalins, sem þá var ógn-
valdurinn. Nú er Stalin að vísu
fallinn frá og einnig hafa orðið
miklar breytingar á þjóðfélags-
háttum í Rússlandi, meira að
segja „f frjálsræöisátt". En þvi
miður er sú þróun mjög hæg-
fara og ótrygg. Það befur sér-
staklega borið á því síðasta ár-
ið, að allt sé að sækja aftur í
sama farið. Réttarhöld yfir
rithöfundum og kúgun þeirra
með jafnvel áratuga fangelsis-
refsingum spáir engu góðu.
Okkur gæti langað til að
leggja niður öll vopn og af-
nema vopnabandalag eins og
Atlantshafsbandalagið. En það
er örðugt um vik með það,
þegar við, vitum, að Rússar
herða nú vígbúnaöinn meira en
þeir hafa nokkra sinni gert sfð-
astliðin áj*
Þaö væri líka ánægjulegt fyr-
ir okkur íslendinga, ef við gæt-
um lagt niður vamarstöðina á
Keflavíkurflugvelli og látið
þessa þrjú þúsund erlendu her-
menn, sem þar eru fara heim til
sín. Aö vísu fer nú minna fyrir
þessum útlendingum í landinu
en nokkru sinni áöur, en þrátt
fyrir það er það eðlilegt, að
þessi erlenda bækistöð sé okkur
löngum þyrnir í augum.
Tj’n það er ekki af neinni létt-
úð, sem við höfum kosið
að viðhalda þessum vörnum.
Við erum vanmáttug smáþjóð,
sem geigvænlegar hættur vofa
yfir vegna þess að landið okkar
er á hernaðarlega mjög mikil-
vægum stað. Sé landiö gersam-
lega varnarlaust getum við átt
von á því, einhvem morguninn
Nú vill svo til, aö gildistími
Atlantshafsbandalagsins átti á
sínum tíma einmitt aö vera 20
ár, þvi að vísu þannig, að hann
gæti framlengzt sjálfkrafa á-
fram ef þörf væri fyrir það. Svo
mikið er víst, að þegar þessu
tuttugu ára timabili er lokið á
næsta ári, er eðlilegt, að menn
skoöi vandlega hug sinn um
það, hvort rétt sé aö framlengja
gildi þess. Sú hugsun kann þá
að liggja nærri, að einmitt nú
þegar ranglætið hefur verið
leiðrétt í Tékkóslóvakíu, of-
beldisstjómin afnumin og á-
hrifum Rússa þar í landi hnekkt,
sé einmitt fallin brott ein höfuð-
ekki að neita, að þær vora 6-
hugnanlegar fréttirnar af fundi
Austur-Evrópuríkjanna í Dres-
den, þar sem það kom í ljós, að
forastumenn annarra kommún-
istaríkja höföu „stórar áhyggjur
af þeirri þróun í frjálsræöis-
átt“ sem orðið heföi í Tékkó-
slóvakíu, eins og það var orðað
þar. Þessi setning er svo ó-
mannleg, aö hún veröur furöu-
leg í augum okkar, þaö er ein»
og þessir menn álíti að pólitískt
frelsi sé eitthvað böl og þaö
má rétt ímynda sér, að það
verður aldrei auðvelt að ná
neinu samkomulagi við menn.
með slíku hugarfari.
þegar við vöknum, aö land okk-
ar og þjóö sé spennt í stál-
greipar ofbeldisliðs, sem þá
myndi vissulega ekki takmarka
sig við eða loka sig inni á Mið-
nesheiöi. Þetta er sú ógn sem
stöðugt vofir yfir okkur í illum
og ótryggum heimi og við höf-
um engin ráð til aö verjast því
önnur en að leita á náöir gam-
alla bandamanna okkar.
Við íhugun á þessu er nauð-
synlegast srf öllu fyrir okkur, að
reyná að V'gjast með þróun
mála hjá þvf stórveldi, sem við
helzt þurfum að óttast, Sovét-
ríkjanna. Er þaö vissulega mjög
mikilvægt fyrir okkur að láta
fram fara þá endurskoöun og
mat á varnarmálum landsins,
sem nú stendur fyrir dyrum. Sú
skoöun hlýtur fyrst og fremst
að byggjast á þeirri þróun, sem
orðið hefur hjá Rússum.
Jjví miður hefur sú þróun ekki
orðið sérlega vænleg upp á
síðkastið. Sú staðreynd er nú
að koma æ greinilegar í Ijós, að
síðustu tíu ár hafa Rússar sér-
staklega aukiö flotavígbúnað
sinn. Svo virðist sem þeir hafi
tekiö mikinn kipp eftir að þeir
biöu ósigur fyrir Kennedy í
Kúbu-deilunni, Þá komust þeir
að því, að þeir voru gersamlega
ófærir um að hjálpa Castró á
Kúbu, vegna þess að þá skorti
flota. Sfðan hafa þeir skipulagt
óhemju flotabyggingu, svo að
efling flota þeirra er hlut hlut-
fallslega meiri en nokkurra
annarra greina hins rússneska
herstyrks. Síðan hefur út-
þensla þeirra á þessu sviði veriö
að koma æ betur í ljós, Rússar
hafa nú í fyrsta skipti sent
volduga stríðsflota út á Mið-
jaröarhaf og Indlandshaf. Að
vfsu er þeim það alveg heimilt,
þvi aö höfin eru öllum opin og
alkunnugt er líka að Banda-
ríkjamenn hafa sína flota á
öllum höfum. Þó er það mjög
alvarlegt umhugsunarefni, þeg-
ar eitt rfki framkvæmir slíka
flotaútþenslu. Slíkt haggar öllu
hernaðarjafnvægi, og skapar
ólgu og stríöshættu í víðri ver-
öld og ber vott um miskunnar-
lausa útþenslu og ofbeldis-
hneigð.
Og þessi flotaútþensla Rússa
er einmitt mjög alvarleg fyrir
okkur, smáþjóö sem búum á ey-
landi úti í hafi, einmitt þar
sem siglingaleið hins rússneska
flota út á Atlantshafið liggur.
Það er vissulega mjög alvarleg
staöreynd og ógnun fyrir Iffs-
öryggi okkar, hvað Rússar hafa
stórkostlega aukiö Norðurflota
sinn, sem hefur bækistöö sína
f Severomorsk skammt frá
Murmansk. Floti þeirra þar er
öflugasta deild þeirra með
hvorki meira né minna en 800
herskipum. Viö getum verið
vissir um það, að flotaforingjar
þeirra á þessum staö hafa eyju
okkgr oft fyrir sér á landabréf-
inu og þar eru framkvæmd
ýmiss konar próf og tilrauna-
rannsóknir, hvemig vopnuð
landganga yröi framkvæmd á
þessari eyju, sem gæti valdið úr- .
slitum um þaö, hvort Rússar
gætu á styrjaldartímum rofið
líflínuna yfir Atlantshafið. Stað-
reyndin er sú, að vel má vera,
að vonir okkar um að geta losað
okkur við varnarliöið á Kefla-
víkurvelli hrynji einmitt fyrst
og fremst vegna hinnar gífur-
legu flotaútþenslu Rússa.
Tjað var líka Öhugnanleg stað-
reynd, sem opinberaðist I
sambandi við bandariska flug-
slysið nú í vikunni, að
13. síða
I