Alþýðublaðið - 01.12.1966, Qupperneq 3

JólablaS ALÞÝÐUBLAÐSINS 1966
3
Ibsens
Bergljot Ibsen var dóttir Björnstjerne Björnsson og
eiginkona Sigurðar, einkasonar Henriks Ibsens.
Skömmu fyrir andlát sitt skrifaði hún minningar .sín-
ar um Ibsens-fjölskylduna. Hér á eftir fer hluti fyrsta
kaflans og fjallar hann um bernsku Ibsens og upp-
vaxtarár.
ÉG TEK mér penna í hönd í ein
verunni hér upp til fjalla, þar
sem ég hef hvorki fengið bréf né
blöð í þrjú ár, hef lifað án þess
að renna grun í það sem gerðist
úti í hinum stóra heimi.
í kyrrð og fábreytileik hinna
löngu daga hefur mér ósjálf
rátt orðið liugsað til hvatningar
orða og tihnæla, sem ég eitt sinn
fékk þess efnis, að ég færði í
letur endurminningar mínar um
I-Ienrik Ibsen, konu hans, Sús-
önnu, og einkason þeirra, Sig
urð.
Hæfileika til ritstarfa skortir
mig, en samt mun ég freista þess
að segja frá því sem ég hef séð
og lifað. í húsi mínu standa hvar
vetna gripir, sem hafa heyrt þeim
til, og ég á í fórum minum bréfa
bunka, sem þau hafa skrifað
hvert öðru.
Bréf þessi væru fyrir löngu
brennd, ef Sigurður hefði feng-
ið að ráða. Hann og foreldrar
hans óttuðust ætíð, að einliver
óviðkomandi fengi innsýn í einka
líf þeirra. Þau forðuðust almenn
ing af fremsta megni. Þegar ég
nú finn hvöt hjá mér til þess að
bregða upp svipmyndum af lífi
þeiiTa og samskiptum innbyrðis,
og staðfesta það sem ég segi með
hjálp þessara bréfa, þá er það
fyrst og fremst vegna þess að svo
margt hefur verið sagt og skrif-
að um þau, sem er andstætt því
sem ég hef sjálf lifað. Ég mun
eftir mætti leitast við að draga
upp rétta mynd af lífi Henriks
Ibsens og fjölskyldu hans, en ég
hygg að það eigi sér enga hlið
stæðu.
í byrjun frásagnar minnar mun
ég greina frá uppruna Henriks
Ibsens og æsku hans. Sigurður
sagði mér oft frá henni. Ég mun
ekki sökkva mér niður í að rekja
ætt hans. Það liafa kunnir ævi
sagnaritarar þegar gert ítarlega
Ég vil aðeins minná á, að ættin
samanstóð í fyrstu af skipstjór
um frá Möen í Danmörku og að
þeir ráku verzlun í ríkum mæli
í Bergen, þar sem langalangafi
Henriks Ibsens tók sér bólfestu
og kvæntist. Ibsensættin bland-
aðist í kvenlegg bæði skozku
og þýzku blóði auk hins danska
og norska.
Afi Henriks Ibsens settist að
í Skien. Hann var skipstjóri og
drukknaði nokkru áður en Knút
ur sonur hans, leit dagsins ljós
Með Knúti Ibsens, föður Henriks
hófst ættin til vegs og virðingar,
en varð einnig að þola smán og
niðurlægingu. Ungur að árum
gerðist hann umsvifamikill fé
sýslumaður í Skien. Hann varð
einn af máttarstólpum bæjarins
og fyrir hans tilverknað hlaut
fjölskyldan öll veglegan sess í
þjóðfélaginu.
Knútur Ibsen var ljóshærður
Skien, bernskuheimili skáldsins.
lítill vexti, en samsvaraði sér vel
Andlitsdrættir hans voru skarpir
nefið bogið og augun leiftrandi.
Það fór vart hjá því að menn
tækju eftir þeim. Axxgnaráð hans
var hvort tveggja í senn: hvasst
og undirförult. Hann gekk ætíð
með lítinn og flatan hatt úr
mjúku efni og var yfirleitt glæsi
lega klæddur og hafði ævinlega
hvers kyns skopsögur á taktein
um. Á sínum yngri árum var
hann viðmótsþýður, en samt stóð
mönnum stuggur af hinni hvössu
tungu hans. Almennt var álitið að
hættulegt gæti reynzt að fjand-
skapast við hann. Á velmektar
dögum sínum var hann örlátur og
gestrisinn og hrókur alls fagnað
ar í samkvæmum.
Knútur Ibsen kvæntist Marchi
en Altenburg, og var hún af gam
alli og rótgróinni broddborgara
ætt. Hún var dökkhærð, augun
djúp og gáfuleg, feimin og inn
hverf, en gædd listrænum hæfi
leikum og hafði yndi af að teikna
og mála. Henrik Ibsen virðist
hafa erft svipmót og háralit móð |
ur sinnar, en vaxtarlag föðurins.
Frá þeim báðum var listagáfan
runnin. Hann hafði eins og móð-
irin tilhneigingu til að teikna
og mála og eins og faðirinn þörf
fyrir að tjá sig og segja frá. En
hjá honum nýttust þessir eigin
leikar til sköpunar skáldlegra
verka.
Henrik Ibsen fæddist 20. marz
1828 í Stockmannsgárden. Hann
var elztur fimm systkina. Ég
varðveiti enn þá skírnarkjólinn
hans, sem systir hans, frú Hed
vig Stousland, gaf okkur. Skírn
arvottorðið áskotnaðist okkur á
einkennilegan hátt. Maður nokk
ur í Bergen sótti dag einn úr sitt
en það hafði verið í viðgerð hjá
úrsmið. Hann fékk það innpakk
að í blaðsnepil og fyrir hreina
tilviljun tók hann eftir því, þeg
ar lieim kom að bleðillinn var
skírnarvottorð Henriks Ibsens.
Hann var svo elskulegur að senda
Sigurði það að gjöf. Guð má vita
hins vegar, hvernig vottorðið hef
ur hafnað hjá úrsmiðnum.
Þegar Henrik Ibsen var fjög
urra ára gamall, keypti faðir
hans stórt og íburðarmikið íbúð
arhús ofarlega í bænum. Hús
þetta hafði áður verið í eigu
tengdaföður Knúts, i Jóhanns Alt
enburgs. En nú varð brátt snögg
ur endir á velgengni Knúts Ib
sens, og síga tók á ógæfuhlið
hjá honurn. Eyðslusemi hans
hefndi sín grimmiléga og 1835
varð liann gjaldþrota og fluttist
á gamált og niðurnítt sveitaset-
ur rétt utan við Skien. Á okk
ar dögum eiga menii að öllum
líkindum erfitt með að gera sér
í hugarlund, hvílík smán og nið
urlæging það þótti í þá tíð að
verða gjaldþrota. Knúti Ibsen
tókst aldrei að rétta við eftir
þetta. Kjörin urðu stöðugt
þrengri, vinirnir voru í einni
svipan á bak og burt, og hann
Henrik Ibsen
varð sár og bitur, nánast mann
hatari.
Ógæfa hans og biturleiki bitn
aði að sjálfsögðu mest á heim-
ilinu, konu hans og börnum.
Það er því ekki að undra, þótt
Henrik Ibsen yrði einmana barn
á þessu gleðisnauða neimili.
Hann lifði 1 sinni eigin veröld.
Hann hafði yndi af að leika
sér einn í litlu herbergi við
hliðina á eldhúsinu. Þar sat
hann löngum og teiknaði og
málaði, las eða lék sér að brúðu
leikhúsi. Þetta litla herbergi var
heimur hans, og hapn óttaðist
stöðugt, að einhver kæmi inn
og snerti leikföng hans. Ef hann
gleymdi að læsa herberginu og
systir hans hafði dvalið bar með
vinkonum sínum, varð hann frá
vita af reiði. Systir hans lýsir
eftirfarandi atviki frá þessum
tíma. Hún segir í bréfi:
„Hann var ekkert sérlega
skemmtilegur í þá daga, og við
gerðum allt sem við gátum til
þess að stríða honum með því
til dæmis að fleygja steinum og
snjóboltum í gluggann hans. Við
vildum fá hann til að leika sér
við okkur. Þegar þolinmæði
hans þraut, kom hann æðandi út
og elti okkur. En þar sem hann
hafði lítið úthald í hvers kyns í-
þróttum og þar sem ofsi var
fjarri eðli hans, þá varð venju-
lega ekkert úr þessu. Hann fór
aflur inn í herbergið sitt begar
hann hafði rekið okkur langt
í bui'tu.“
Þegar hann var orðinn eilítið
eldri, tók hann að leika sín eig-
in leiki'it. Sérstaklega hafði
hann gaman af að sýna töfra-
brögð Á sunnudagskvöldum
fékk hann stundum leyfi til að
bjóða nágrönnum að koma og
horfa á sýningu. Þær fóru fram
í einni stofunni. Hann stóð við
stóran, fagurlega skreyttan kassa
og sýndi alls kyns töfrabrögð.
og kúnstir. Stundum þóttist IV
hann vera búktalari. IIo) rödd
hans hljómaði frá kassanum, án
þess hann hreyfði varirnar, hið
minnsta. Enginn áhorfenda ýissi.
að inni í kassanum sat yngri
bróðir hans, Jóhann, í hnipri
og lék hina dularfullu rödq. Þá
sjaldan Knútur Ibsen var í góðu ' ^
skapi, hjálpaði hann syni sín-
um að leika þessar kostulegu
kúnstir og skemmti sér konung
lega yfir undrun gestanna.
Annars var samkomulagið
slæmt milli þeirra feðga. Hinn
minnsta órétt, sem föðurnum
varð á að beita son sinn, mundi
Henrik Ibsen lengi. Einu sinni
hafði faðir hans til að mynda
lofað að gefa honum einn jfíkis
dal, ef hann vildi setja kartöfl-
ur niður í garðinn. Drengurinn
varð himinlifandi, vann verkið
samvizkulega og kartöflurnar
komu upp. En launin glevmd-
ust. Það var ekki hinn glataði
ríkisdalur, sem Henrik Ibsen gat
aldrei gleymt, heldur hitt, að
faðir hans hafði ekki efntj lof-
orð sitt.
Hann bar ætíð hlýjan | hug
til móður sinnar, og þegar^ hún
lézt 1869, skrifar hann si/stur
sinni:
„Okkar garnla og kæra jinóð-