Dagur - 20.12.1997, Side 16

32 - LAUGARDAGU R 20. DESEMBER 1997
LÍFID í LANDINU
L

JÓHANNESAKSPJALL
w H '%Us, ';yí#ss> H H SMSiSíáSÍÉi^
Mont er allt
í nýlegri könnun
sem gerð var um
viðhorf ferða-
manna um
Norðurland til
staða og fyrir-
bæra á svæðinu
kom ýmislegt at-
hyglisvert fram.
T.d. var spurt
hvað ferðamönn-
um væri efst í huga varðandi
Þingeyjarsýslur. Þeir minntust í
því sambandi m.a. á úrvalsbæ-
inn Húsavík, hið heimsfræga
Mývatn, náttúrufegurð og dýrð-
arverk skaparans eða Óðins, Ás-
byrgi. Og síðast en ekki síst var
ferðamönnum ofarlega í huga í
sambandi við Þingeyjarsýslur,
fyrirbærið mont.
Mngeyskt mont??
Mont er um margt merkilegt
fyrirbæri. Samkvæmt orðabók-
inni þýðir orðið mont m.a. að
vera hreykinn, yfirlætisfullur,
grobbinn, upp með sér, státinn
og drýldinn. Þetta allt ku Þing-
eyingar hafa verið, gott ef ekki
um aldir alda, og eru samkvæmt
dómi ferðamanna enn. Nú má
auðvitað spyrja hvort ástæða
þess að ferðamenn nefna mont í
umræddri könnun sé fyrst og
fremst sú að þeir hafi alltaf
heyrt talað um þingeyskt mont,
eða hvort þeir hafa upplifað það
sjálfir á ferðum sínum um sýsl-
una. Og þá væntanlega í sam-
skiptum sínum við innfædda
þjónustuaðila, afgreiðslumeyjar í
sjoppum og grillmeistara skyndi-
bitastaðanna. Það kemur ekki
fram í könnuninni. En eftir að
hafa kannað málið óformlega
með viðræðum við ferðamenn,
þá hafa þeir ekki sérstaklega
kvartað yfir óþolandi drýldni
þingeyskra bensínsölumanna
svo dæmi sé tekið.
Það er sem sé þjóðsagan um
þingeyska montið sem litar af-
stöðu ferðamanna, fremur en að
þeir hafa orðið áþreifanlega var-
ir við fyrirbærið á ferðum sínu.
Sæmandi sannleikur
Mont er um margt merkilegt
fyrirbæri. Það hefur verið skil-
greint á ýmsa vegu en yfirleitt
með neikvæðum formerkjum þó.
Það er skammaryrði að segja að
einhvem sé montinn. Og þannig
hafa menn sproksett sóma
landsins, Kristján Jóhannsson,
og uppnefnt hann Monterotti.
Aðrir, og þar á meðal Þingeying-
ar flestir, skilgreina það svo að
mont sé „að segja þann sann-
leika um sjálfan sig sem sómi er
að.“
Líkast til gildir það sama um
mont eins og fegurðina, það er í
augum sjáandans. Menn stimpla
yfirleitt ekki sjálfa sig sem
montna, það eru aðrir sem gera
það. Mont-stimpillinn er með
öðrum orðum afleiðing minni-
máttarkenndar stimplarans. Yfir-
burðamenn og afreksmenn eru
yfir höfuð ekkert að hreykja sér
lítt grobbnir af afrekum sínum.
Þau tala sjálf þeirra máli. Undir-
málsmenn aftur á móti, sem
finna sig smáa í samanburðin-
um og knúna til að niðurlægja
þá sem þeir í raun líta upp til og
upphefja þar með sjálfa sig í eig-
in augum, gera það m.a. með
því að að klína montstimplinum
á viðkomandi.
Víða loft
Og þar er komin ástæðan fyrir
þjóðsögunni um mont Þingey-
inga. Fyrir og um aldamótin síð-
ustu voru Þingeyingar sem sé
fremstir meðal jafningja hér á
landi á mörgum sviðum. I
stjórnmálum, skáldskap, versl-
unarmálum og menningarmál-
um almennt. Það kemur hins-
vegar hvergi fram að þeir hafi
sérstaklega verið að setja sig á
háan hest vegna þessa. Þeir létu
hins vegar til sín taka í krafti
þekkingar sinnar og yfirburða.
Og þeir sem fundu til smæðar
sinnar í samanburðinum, snér-
ust til varnar eigin sjálfsímynd
og sköpuðu þjóðsöguna um
þingeyskt mont.
Nú skera Þingeyingar sig
ekkert sérstaklega úr hvað hæfi-
Ieika eða getu varðar á tiltekn-
um sviðum, a.m.k. engar fyrir-
Iiggjandi rannsóknir sem styðja
slíka kenningu. En þjóðsagan
lifir sjálfstæðu lífi. Og þess
vegna fara ferðamenn um hér-
aðið og hitta hógværa bensín-
sölumenn og prúðar pylsusölu-
stúlkur og fara svo heim og segja
að Þingeyingar séu montnir.
Egill Jónasson, eitt af þjóð-
skáldum Þingeyinga, var eitt
sinn spurður að því hvort Þing-
eyingar væri montnari en aðrir
menn, og svaraði þannig:
Þingeyskt mont er orðað oft,
okkur þetta lítið skaðar.
Mérfinnst vera Itka loft,
en lyktarverra - annarsstaðar.
Jóhannes
Sigurjónsson
skrifar