Dagur - 05.05.1998, Blaðsíða 4

20-ÞHIÐJUDAGUR S. MAÍ 1990
Ðggur
UMBÚÐALAUST
Maður þarf ekki að vera Kári
Stefánsson til þess að vita að
gen manneskjunnar breytast
hægt. Enda þótt þróun manns-
ins hafi tekið ótrúlega skamman
tíma á mælikvarða heimsins er
samt um að ræða mörg hundruð
þúsund ár, reyndar milljónir ára,
sem maðurinn hefur verið að
þróast frá hvurri annarri dýra-
tegund og uppí það sem hann er
nú. Og það er mikill misskiln-
ingur ef einhver skyldi nú halda
að sú tæknibylting sem maður-
inn hefur staðið fyrir nú allra
síðustu aldir og helst á þessari
öld hafi nú þegar breytt ein-
hverju í eðli hans, þörfum og
hvötum. Genin eru lífseig kvik-
indi og við erum enn nákvæm-
lega sama fólkið og byggði fyrstu
borgarmúrana suðrí Jerikó fyrir
átta þúsund árum, eða hvenær
sem það nú var. I því felst meðal
annars að þótt við séum hópdýr
sem kunnum flest best við okk-
ur innan um okkar Iíka, þá vilj-
um við samt ekki vera of inni-
lokuð; maðurinn var á sínum
tíma helstil varnarlítil bráð fyrir
allskonar vígtennt villidýr og það
eimir enn í genum okkar eftir af
þörfinni fyrir undankomuleið,
fyrir víðáttu; þrátt fyrir alla
hjarðmennskuna sem býr í okk-
ur þurfum við að geta séð í
kringum okkur, út fyrir hópinn.
Þörf fyrir víðáttu
Þessi eðlislæga þörf mannsins
fyrir víðáttu hefur að verulegu
jafnframt hópsálarskapnum leyti
verið sniðgengin í tæknibylting-
unni; við höfum hrúgað okkur
alltof mikið saman, byggt of háa
veggi kringum okkur; við höfum
talið að sífellt hærri og þykkari
múrar séu betri vörn gegn villi-
dýrum sem eru okkur ekki leng-
ur nein ógn heldur en undan-
komuleið víðáttunnar og opinn-
ar náttúru. Það má halda því
fram og jafnvel leiða að því ein-
hver rök að ýmis þau óskemmti-
legri vandamál sem maðurinn á
við að stríða í eigin sál þessi
misseri veraldarsögunnar - lítt
skiljanleg og þrálát vanlíðan
þrátt fyrir æ auðveldari lifnaðar-
hætti, enn óskiljanlegri grimmd,
ofsi og græðgi þrátt fyrir að í
rauninni sé varla lengur um
neinar frumþarfir að berjast,
nema í vanþróuðum löndum -
það má sem sagt halda því fram
að misbrestirnir í sál mannsins
stafí af togstreitu, nánast geð-
klofa djúpt í eðli hans, milli
hinna eðlislægu þarfa mannsins
fyrir víðáttu annars vegar og
hins vegar þeirrar tilhneigingar
hans sem orðið hefur ofan á í
reynd að hrúga sér saman á litlu
svæði, umbylta og breyta um-
hverfinu eftir eigin duttlungum
og reisa um sig múra svo að
brátt er hvergi ósnortinn sjón-
deildarhringur.
Og það sér ekki fyrir endann á
„Nú hefur skipulagsþrá mannsins teygt sig inn á hálendi íslands og þar er stórkostleg hætta á ferðum efskipulagt verður um of, ef reistar verða virkjanir, vegir, hús og brýr, há-
spennulínur og hótel - sem sé einir múrarnir enn.“
þeirri þróun. Ef við hugsum
fram í tímann, og þá meina ég
ekki tíu ár, ekki tuttugu og ekki
fimmtíu, heldur tvö hundruð ár,
þrjú hundruð ár, þúsund ár, þá
verður ekki betur séð en maður-
inn verði orðinn ennþá innilok-
aðri en nú er - fastur í sinni eig-
in tækni, búinn að umbylta öilu
í kringum sig og breyta stærst-
um hluta heimsins í sína eigin
mauraþúfu. Þá mun hver ein-
staklingur hafa harla fátt við að
stríða í hversdagslegum vanda-
málum, en gen hans verða söm
við sig - hann verður ennþá í
eðli sínu varnarlitla veiðidýrið
sem þarf sífellt að halda vöku
sinni og sjá í kringum sig. Og
þá, og þá fyrst munum við sjá,
hve dýrmæt verða ósnortin eða
að minnsta kosti lítt snortin
svæði eins og hálendi Islands
þar sem sjóndeildarhringurinn
er ekki gerður af manna hönd-
um.
Skipulagsþráin
Ef tekst að varðveita hálendi Is-
lands mun það verða okkar
stærsta og mesta auðlind í fram-
tíðinni - og þá er ég sem sagt að
tala um næstu þúsund ár - og
þegar ég segi auðlind á ég ekki
við gróðalind; ég á ekki við að
við getum lifað eins og blómi í
eggi hér niðrá láglendinu, á höf-
uðborgarsvæðinu, og grætt á tá
og fingri á að selja einhverjum
útlenskum bjánum aðgang að
óbrúuðum ám og hrikalegum
fjöllum, þótt nú þegar séu inni-
byrgðir Evrópubúar og Ameríku-
menn og Japanir tilbúnir að
borga stórfé fyrir að sleppa
stundarkorn úr stórborgum sín-
um og tilbúnu umhverfi; nei, ég
er ekki að tala um gróðann sem
við getum haft af hálendinu,
heldur er ég hreint og beint að
tala um okkur sjálf, um geðheil-
brigði íslensku þjóðarinnar, sem
mun velta á því eftir þúsund ár
að við getum komist út undir
bert Ioft, sloppið undan múrum
okkar sjálfra og eygt undan-
komuleið - þótt við höfum svo
sem ekkert að flýja.
En skipulagsþrá mannsins er
líka sterk, sú hvöt að rotta sig
saman og byggja eitthvað til að
fela sig inní, sú þrá sem varð til
þess að hinir fyrstu múrar voru
reistir í Jeríkó og hefur allar göt-
ur síðan togast á við þörfina fyr-
ir víðáttuna. Nú hefur skipu-
Iagsþrá mannsins teygt sig inn á
hálendi Islands og þar er stór-
kostleg hætta á ferðum ef skipu-
lagt verður um of, ef reistar
verða virkjanir, vegir, hús og
brýr, háspennulínur og hótel -
sem sé einir múrarnir enn. Eftir
þúsund ár verða ósnortin eða lítt
snortin svæði ansi fá eftir í ver-
öldinni, og núna stendur okkur
til boða að varðveita eitt slíkt
svæði, sem getur ekki einungis
orðið börnunum okkar tekjulind
í ferðamennsku, heldur getur
líka og mildu frekar orðið barna-
barnabarnabarnabarnabörnum
okkar undankomuleið í ofskipu-
lögðum heimi.
Ef ég fengi að ráða yrði ná-
kvæmlega ekkert byggt inná há-
lendinu, og ekkert skipulagt,
engar virkjanir reistar umfram
það sem nú þegar er orðið, og
umfram allt yrði ekki stofnuð
nefnd þröngsýnna hagsmunaað-
ila til að vinna að skipulagi há-
lendisins eins og stendur til, og
alveg sérstaklega yrði það skipu-
lag ekki fengið í hendur nokk-
urra hreppsnefnda sem alveg
óhjákvæmilega munu freistast
til að græða pínlítið á sfnum
skika hálendisins; reisum eitt
hótel hér, hvað gerir það til, og
ef við setjum niður Iitla virkjun
þarna, þá græðum við pening og
er nokkur skaði skeður, og þarna
þyrfti nú að koma vegarspotti og
það er nú synd að það sé ekki
brú yfír þessa sprænu, og svo
framvegis og svo framvegis.
Það gildir einu hversu snoturt
er hjartalag þeirra hreppsnefnd-
armanna - það kemur alltaf að
því fyrr eða síðar að þeir sjá ekk-
ert athugavert við að taka einsog
einn hektara undir skipulagt
svæði, svo kannski annan, og
enn einn, og eftir þessi þúsund
ár verður sjóndeildarhringurinn
á hálendinu orðinn jafn þraut-
skipulagður og allt annað um-
hverfi mannsins í heiminum.
Þessa auðlind sem hálendið er,
þessa undankomuleið fyrir sjálft
geðheilbrigði okkar Islendinga,
má aldrei og undir engum kring-
umstæðum setja undir vald
manna sem geta freistast til að
hafa af henni skammvinnan
gróða.
Að hugsa stórt
Mikið væri nú gaman ef það
kæmi í ljós að víðernið á Islandi
gerði mönnum kleift að hugsa
stórt og langt fram í tímann,
þúsund ár, eða jafnvel tíu þús-
und ár, og að menn gætu þá
hugsað hlýlega til þeirra Islend-
inga sem sáu út fyrir múrana og
áttuðu sig á þörf sálarinnar fyrir
ósnortinn sjóndeildarhring og
víðernið í sjálfu sér. En þá kem-
ur Páll Pétursson í Sjónvarpið
og fussar og sveiar yfir áhyggjum
manna sem telja hálendinu stafa
hætta af því að vera sett undir
hreppsnefndir sem munu, eins
og ég sagði, fyrr eða sfðar freist-
ast til að krækja sér í smápening
með lítilsháttar mannvirkjum
hér eða þar - fussar og sveiar og
ætlar að keyra frumvarpið sitt í
gegn, hvað sem líður þeim sem
vilja fara varlegar í sakirnar og
reyna að mynda breiðari hóp
sem gæti hugsanlega horft út
fyrir hina þrengri hagsmuni
hreppanna - fussar og sveiar því
hann segist hafa verið lengi í
pólitík og ætlaði svo greinilega
að segja að hann hefði nú alltaf
keyrt hitt og þetta í gegn hvað
sem leið öllu muldri en dró að-
eins í land áður en hann missti
þetta alveg út úr sér, en með
Ieyfi að segja, þá kemur það eðli
mannsins ekJki hætishót við
hvort Páll Pétursson hefur verið
lengi í pólitík eða ekki. Og eðli
mannsins krefst þess - hvað sem
líður skipulagsþörfinni - að vita
líka einhvers staðar af opinni og
óskipulagðri undankomuleið.
Sennilega hefur Páll Péturs-
son alls ekki verið nógu lengi í
pólitík til þess að skilja sam-
hengi hlutanna - eða þá alltof
Iengi, því svo fór hann að veija
frumvarpið sitt um hreppakóng-
ana á hálendinu með því að full-
trúar allra stjórnmálaflokkanna í
einhverri nefnd hefðu samþykkt
það, nema fulltrúar Jafnaðar-
manna reyndar. En verður það
mikil huggun harmi gegn fyrir
menn eftir þúsund ár, þegar
Jeríkó verður búin að teygja sig
inn á hálendið, að vita að ein-
hver Jón Jónsson hafi samþykkt
frumvarp sem varð fyrsta skrefið
í þá átt og þessi Jón Jónsson hafi
verið í einhverjum löngu
gleymdum stjórnmálaflokki og
þess vegna hljóti ákvörðun hans
að hafa verið réttr Og verður
þess minnst með þakklæti eftir
þúsund ár að Páll Pétursson
skuli hafa verið lengi í pólitík og
ekki látið sér einu sinni detta í
hug að skipta um skoðun þó
hann heyrði eitthvert muldur
öðruhvoru - verður þess yfirhöf-
uð minnst með þakklæti eftir
þúsund ár að þessi Páll Péturs-
son skuli hafa verið í pólitík yfir-
leitt?
Pistill Illuga var fluttur í morg-
unútvarpi Rúsar 2 sl. föstudag.
ILLUGI JÖKULSSON
r/ SKRIFAR