Dagur - 31.07.1998, Side 3

FÖSTUDAGUR 31. JÚLÍ 1998 -III
Ðuf^r.
HUSIN I BÆNUM
\ : iil ij
. J

. v'Jj

fæddur í Kristjánshúsi £ Grjóta-
þorpi. Bertil varð síðar þekkt
skáld. Þorleifur faðir hans nam
lyfjafræði og vann í nokkur ár við
lyfjabúðir í Reykjavík. Hann flut-
ti síðan norður í Skagafjörð og
stundaði búskap á Keldulandi
með Ingiríði konu sinni. Þar
fæddist sonur þeirra Bertil, sem
síðar varð einn af Verðandi-
mönnum ásamt þeim Hannesi
Hafstein, Gesti Pálssyni og Ein-
ari Hjörleifssyni Kvaran. Bertil
Ó. Þorleifsson dó ungur. Eftir
hann er ljóðið „Kolbrún mín ein-
asta, ástfólgna Hlín,“ sem Hann-
es Hafstein þýddi á íslensku en
kvæðið var ort á dönsku.
Ingiríður Ólafsdóttir kunni
nokkuð fyrir sér í lyfjafræði og
mun hafa numið hana af manni
sínum. Eftir að hún flutti suðúr
stundaði hún lækningar og
hjálpaði mörgum. Hjaltalfn
læknir kærði hana fyrir skottu-
lækningar og eitthvað varð hún
að borga í sekt. En eftir sem
áður komu sjúklingar til hennar
og þrátt fyrir að Hjaltalín kærði
Ingiríði segir sagan að hann hafi
vísað sjúklingum til hennar.
Ingiríður lést úr lungnabólgu 13.
október 1876. Hún trúði ekki á
lækna og neitaði að leitað yrði til
Garðastræti 2 3
- Vaktarabærinii
I Garðastræti 23, gegnt Hall-
veigarstöðum, stendur lítið gult
bárujárnsklætt hús með grænu
þaki. Grunnflötur þess er ekki
nema um þrjátíu fermetrar. Ekki
er vitað með vissu hvenær húsið
var reist en það mun hafa verið
Guðmundur Gissurarson vakt-
ari, sem byggð sér pakkhús á lóð-
inni við Vaktarabæinn. Arið
1842 er getið um hús í Gijóta-
þorpi, sem er nefnt skemma,
þegar Sigurður BreiðQörð sækir
um að verða tómthússmaður í
Reykjavík. Þá segist hann hafa
keypt Iitla skemmu eða hús í
Grjótaþorpi og ætli að setjast þar
að með kvenmanni og sjá fyrir
þeim með skáldskap. Sigurður
fékk ekki leyfið, en líkur benda
til að þetta sé sama hús og nú er
Garðastræti 23.
Þó er ekki útilokað að þarna
eða á þessum slóðum hafi staðið
annað smáhýsi eða skemma sem
hafi verið húsið sem Sigurður
Breiðfjörð ætlaði sér og kon-
unni.
Fyrsta brunavirðingin á
Garðastræti 23 var gerð 1874 og
er því lýst á eftirfarandi hátt: Það
er 10 álnir á lengd, 5Á álnir á
breidd, vegghæð er 3Á álnir,
byggt úr bindingi, múruðum að
helmingi úr holtagrjóti, klætt
borðum og með borðaþaki. 1
húsinu er eitt herbergi auk eld-
húss. Þegar þessi virðing var
gerð var eigandi þess Ingiríður
Ólafsdóttir.
Þetta litla hús er merkilegt þó
ekki væri nema fyrir það að
þarna fæddist Sigvaldi Kaldalóns
tónskáld, en eins og áður segir er
ekki vitað með vissu hvenær
húsið var reist, en það var upp-
haflega skemma frá Vaktarabæn-
um sem var torfbær og var á
þeim slóðum sem Garðastræti
liggur framan við húsið. I vakt-
arabænum bjó lengi Guðmund-
ur vaktari Gissurarson sem
byggði húsið.
I minninspunktum sem Niku-
lás Ulvar Másson, arkitekt og
deildarstjóri húsadeildar við Ar-
bæjarsafn, tók saman vegna
hússins, segir að árið 1844 hafi
verið gerð lýsing á öllum timbur-
húsum bæjarins en það hafi
Grjóta ekki verið getið, en á
þessum tíma var þar torfbær.
Árið 1848 er þess getið að Guð-
mundur vaktari í Grjóta hafi
byggt pakkhús, 6 x 5,5 álnir að
stærð og mun þar vera átt við
fyrrnefnt hús. Grjóti fékk nafn-
ið Vaktarabærinn vegna starfa
húsráðanda, Guðmundar Giss-
urarsonar sem þar bjó. Faðir
Guðmundur var Gissur Magnús-
son sem sinnti vaktarastarfinu
fram til 1830 eða þar til sonur
hans tók við embættinu og gegn-
di hann því fram til 1865. Um
Gissur vaktara segir í bókinni
„Reykjavík fyrri tíma,“ eftir Árna
Óla. „Hann bar alltaf einkenni
embætti síns, gaddakylfu mikla
og stundaglas.“ Vaktari, var næt-
ur- og brunavörður bæjarins og
gegndi þar af leiðandi miklu
ábyrgðarstarfi. Hann þurfti að
vaka yfir sofandi íbúum bæjarins
og vekja fólk ef þörf krafðist. Eft-
ir stundaglasinu hringdi hann
kirkjuklukkunni eins mörg högg
og stundin krafðist. Á hans
ábyrgð var að tilkynna ef eitt-
hvað óvenjulegt var á seyði, eins
og bruni eða önnur vá.
Ur minnispunktum Nikulásar
Ulvars: „Um 1860 er gerð enn
ein lýsingin á húsum bæjarins og
hefur Guðmundur þá lengt
pakkhúsið um fjórar álnir, og er
það þá orðið 10 x 5,5 álnir, (6,3
x 3,5 m) að stærð. Þetta er hús-
ið sem stendur að Garðastræti
23, og var þá þegar komin í þá
mynd sem það hefur enn í dag“.
Ennfremur segir: „Farið var að
búa í pakkhúsinu árið 1868, er
Stefán Egilsson, sem átt hafði
húsið í tæpt ár, seldi Ingiríði
Ólafsdóttur ekkju húsið“.
Ingiríður Ólafsdóttir fluttist til
Reykjavíkur 1867 með tíu ára
gamlan son sinn, Bertil. Faðir
bans var Þorleifur Sigurðsson
þeirra vegna veikinda sinna.
Stefán Egilsson sem hafði ver-
ið ráðsmaður hjá Ingiríði keypti
hálft húsið 1880, af Bertil Þor-
leifssyni, syni hennar. Þegar
Bertil sigldi seldi hann Stefáni
sinn hluta hússins og átti hann
þá alla eignina.
Stefán var fæddur 2. desember
1845 á Laugarvatni í Grímsnesi.
Foreldrar hans voru Egill Vigfús-
son og Guðrún Jónsdóttir. Ekki
verður lagt mat á það í þessari
grein hvort Egill var blóðfaðir
Stefáns eða ekki. Foreldrar hans
höfðu verið í vinnumennsku á
Stóru-Vogum á Vatnsleysuströnd
áður en þau giftust og lék orð á
því að bóndinn þar, Magnús
Waage, væri faðirinn, en hefði
fengið Egil til að gangast við fað-
erninu. Kona Stefáns Egilssonar
hét Sesselja Sigvaldadóttir. Synir
þeirra voru Sigvaldi Kaldalóns
tónskáld, Snæbjörn Stefánsson,
einn helsti togaraskipstjóri
landsins, Guðmundur glímu-
kappi og Eggert Stefánsson
söngvari. Bræðurnir voru allir
fæddir í litla húsinu nema Egg-
ert, hann fæddist eftir að fjöl-
skyldan fluttist þaðan. Sesselja
móðir þeirra var ljósmóðir og var
lánsöm í starfi. Stefán Egilsson
var einn af „heimalærðum“ múr-
smiðum en það voru þeir menn
sem ekki sigldu til náms. Af
mörgum múrsmíðum hans má
nefna grunninn undir Hótel Is-
land, sem ekkert sést af eftir að
planið var gert, garðinn um-
hverfis Hegningarhúsið, Stein-
húsið í Bankastræti, þar sem
Landsbankinn var stofnaður, og
steingirðinguna í kringum
kirkjugarðinn við Suðurgötu. Þó
að þau hjón Sesselja og Stefán
væru samhent er svo að sjá sem
efnahagur þeirra hafi orðið mjög
erfiður og má þar sennilega um
kenna að Stefán hafi gengið í
ábyrgð fyrir marga sem ekki gátu
greitt skuldir sínar.
I virðingu á Garðastræti 23,
sem gerð var sumarið 1888 er
húsinu lýst á eftirfarandi hátt:
Húsið er 10 álnir á lengd, 5Á
álnir á breidd og 3 'A álnir á hæð,
byggt úr bindingi múruðum með
hraungijóti og með borðaþaki og
borðaklæðningu. I því eru tvö
herbergi, auk eldhúss. Annað
herbergið er sumpart klætt með
borðaþiljum og sumpart pússað
með kalki, loft er einfalt; hitt
herbergið er þiljað með borðum
og með einföldu lofti, og í því er
ofn. Bæði herbergin eru máluð.
Uppi á lofti er ekki innréttað en
loftinu er skipt í tvennt. Við
austurhlið hússins er skúr, og í
honum er matarherbergi.
I gegnum árin hefur hús þetta
haft nokkur nöfn: Skemman,
Pakkhúsið, Vaktarabær, Grjóta-
gata 68, Grjótagata 4 og núna
Garðastræti 23.
I áranna rás hafa margar Ijöl-
skyldur búið í þessu Iitla húsi,
sem helst minnir á dúkkuhús.
Of langt væri í einni blaðagrein
að telja allt það fólk upp. Um
þrír tugir ára eru síðan síðast var
búið í húsinu. Það er næsta víst
að húsið er elst allra timburhúsa
í Grjótaþorpi.
Árið 1977 fól borgarráð for-
stöðumanni Árbæjarsafns að
kanna, hvort ekki bæri að flytja
húsið sem tónskáldið fæddist í,
til varðveislu á Árbæjarsafni. Á
sama fundi samþykkti borgarráð
að láta gera minnisvarða um Sig-
valda Kaldalóns, tónskáld, og
staðsetja í einum skrúðgarði
borgarinnar.
Núna á síðustu dögum er for-
stöðumaður húsadeildar í Ár-
bæjarsafni að skoða sögu húss-
ins og verður spennandi að sjá
hvort einhverjar meiri heimildir
liggja fyrir um húsið en nú er vit-
að um, og munu lesendur blaðs-
ins fá að fylgjast með því.
Helstu heimildir eru frá Ár-
bæjarsafni og Þjóðskjalasafni.
-I