Dagur - 02.10.1998, Blaðsíða 4

20-FÖSTUDAGUR 2. OKTÓBER 1998
.Tkyptr
LÍFIÐ í LANDINU
L. A
Leyfist mér að endur-
segja, eftir minni, frétt
sem ég heyrði í Ríkisút-
varpinu nú í vikunni, frá
fréttaritaranum knáa í
París, Guðrúnu Finn-
bogadóttur.
I Frakklandi höfðu
læknar hjá einhvers kon-
ar vinnueftirlitsstofnun
veitt því athygli að verka-
menn sem sestir voru í
helgan stein en höfðu
unnið lengst af í álverum
voru að jafnaði töluvert skammlífari en
þeir verkamenn sem höfðu unnið alla
sína hundstíð bara á eyrinni eða einhvers
staðar annars staðar. Læknarnir fóru að
rannsaka málið og niðurstöðurnar komu
þeim mjög á óvart. Fyrir utan einhveija
kunna mengunarsjúkdóma sem menn
urðu kannski ekki svo hissa á að upp-
götva hjá mönnum sem lengi höfðu starf-
að í stóriðju og áliðnaði, þá kom nefni-
lega upp úr dúrnum að verkamönnum í
álveri var þrisvar sinnum hættara við að
fá þann illvíga hrörnunarsjúkdóm
Alzheimer heldur en félögum þeirra.
Frönsku læknunum leist ekki á þetta og
vildu náttúrlega umsvifalaust gera málið
opinbert, svo hægt væri að vara fólk við
og hefja nýjar rannsóknir á hvutju þetta
sætti. En þá kom babb í bátinn. Apparat-
ið sem þeir unnu hjá var vissulega ein-
hvers konar opinbert vinnueftirlit en það
hafði þó verið einkavætt að því leyti að
það voru vinnuveitendur sem kostuðu
stofnunina og höfðu því mikið yfir henni
að segja. Og þeir lögðu blátt bann við því
að þessar niðurstöður yrðu birtar. Ekki
einasta hefði það slæm áhrif á fýsn
manna til að vinna í álverum, heldur var
líka hugsanlegt að Alzheimer-áhrifin í ál-
vinnslunni dreifðust síðan um veröld víða
með því áli sem framleitt var, og þá fyrst
var nú illt í efni. Hlutabréfin myndu ör-
ugglega lækka. Reít að þagga málið nið-
ur. Og læknarnir sem gerðu rannsóknina
féllust með semingi á það; þeir vildu ekki
missa vinnu sína og það voru þessir sömu
atvinnurekendur sem borguðu launin
þeirra. Málið var þaggað niður, en komst
seinna í hámæli af því einhver helvískur
fjölmiðillinn komst á snoðir um það. Af
þessu tilefni má gera fáeinar athuga-
semdir.
UMBÚDA-
LAUST
Eru gulrætur hollar eða óhollar?
I fyrsta Iagi veit ég ekki til þess að nokkur
íslenskur fjölmiðill hafi „tekið þetta mál
upp“, eins og maður segir, og reynt að
fara nánar í saumana á þeim rannsókn-
um sem Frakkarnir gerðu og virtust leiða
í ljós þessi hrollvekjandi áhrif þess að
vinna í álveri. Að vissu leyti kemur það
ekki á óvart. Fregnir af niðurstöðum heil-
brigðisrannsókna í útlöndum eru algeng-
ar í íslenskum Ijölmiðlum, en þær eru yf-
irleitt bara stakar - í dag heyrum við að
rannsókn í Helsinki hafi sýnt fram á að
gulrætur séu ákaflega óhollar, á morgun
kemur síðan frétt um að rannsókn í Sao
Paulo hafi sannað svo ekki verði um villst
að gulrætur séu eínmitt mjög hollar; hinn
daginn tilkynna vísindamenn í Tókýó að
fátt sé hollari heilsubót en gönguferðir á
kvöldin en rétt i þann mund munu lækn-
ar og vísindamenn í San Francisco boða
fréttamenn á sinn fund til að kynna þeim
sláandi niðurstöður um hversu lífshættu-
legar gönguferðir á kvöldin séu. Allt er
þetta helsttil misvísindi og kannski ekki
alltaf við íslenska íjölmiðla að sakast að
geta ekki hent reiður á þessu öllu saman
eða sannreynt almennilega hvort gulræt-
ur séu hollar eða óhollar í augnablikinu -
en væntanlega þarf ég reyndar ekki að
taka fram að dæmin um gulræturnar og
gönguferðirnar hef ég búið til eingöngu
vegna þess að í raun getur auðvitað eng-
um blandast hugur um að hvorttveggja er
vitaskuld meinhollt.
En þó vart sé við því að búast að ís-
lenskir Ijölmiðlar hafi á sínum snærum
sérstaka lækna sem reyni að fylgjast með
því hvað snýr upp og niður í nýjustu vís-
indarannsóknum um hollustu og heil-
brigði, þá kom mér samt verulega á óvart
að enginn skuli - mér vitanlega, að
minnsta kosti - hafa sýnt áhuga á að eyða
orðum að þessari frönsku rannsókn, en
Ef fjárfestar og
hluthafar og at-
vinnurekendur
bera ábyrgð á
hlutum eins og þvf
hvort birta eigi nið-
urstöður rann-
sóknar sem gæti
annars vegar varað
fólk við lífshættu-
legum heilasjúk-
dómi sem kann að
virðast fylgifiskur
starfs i álveri, en
gæti hins vegar
um leið lækkað
verð hlutabréfanna
í álverksmiðjunum,
þá höfum við sem
sagt hér og nú
dæmi frá Frakk-
landi um viðbrögð
einkaaðilanna, at-
vinnurekendanna.

i ■ L S y ' ■
|~7" !

St
W£l:!

\ ' ■' im 1
i|fc «* \ » mm m J
því trúi ég illa að ein lítil frétt hafi getað
sagt sem segja mátti um málið. Og hér á
Islandi er ál mikill tískumálmur að því
leyti að hér eru þegar komin tvö álver og
ýmsa dreymir vota drauma um fleiri slík-
ar fabrikkur. Nú er best að taka ekki of
stórt upp í sig og fullyrða ekki of mikið út
frá þessari stuttu frétt í útvarpinu, en
finnst engum það fréttnæmt að íslensk-
um verkamönnum í áliðnaði skuli ef til
vill - og best að bæta við einu kannski -
vera hvorki meira né minna en þrisvar
sinnum hættara við þeim illskeytta heila-
sjúkdómi Alzheimer heldur en öðrum al-
mennum verkamönnum? Eru þeir til
dæmis ekkert hræddir á Austfjörðunum?
Er kannski algleymi álverksmiðjufýsnar-
innar svona miklu sterkari en óttinn við
algleymi Alzheimer?
Vel uppalin fréttastofa?
Og í öðru lagi. I vikunni var birt könnun
sem gerð var á vegum BSRB og sýndi
mjög greinilega að Islendingar vilja efla
sitt velferðarkerfi stórlega. Sú tilhneiging
þjóðarinnar var svo afdráttarlaus að veru-
lega fréttnæmt mátti telja eftir skefjalaus-
an áróður sem rekinn hefur verið að und-
anförnu bæði hér og annars staðar í Evr-
ópu gegn velferðarkerfinu. Að vísu virðist
vera búið að ala fréttastofu Sjónvarpsins
svo vel upp að „í fréttum er þetta helst"
hjá þeim var fréttapúnkturinn aðeins: „ís-
lenska þjóðin er ánægð með velferðar-
kerfið11 - þó seinna kæmi svo í ljós í frétt-
inni sjálfri að íslenska þjóðin er alls ekki
ánægð, heldur vill hún sem sagt láta efla
þetta kerfi mjög.
En nóg um það.
I niðurstöðum þeirrar könnunar sem birt
var reyndist fyrrnefnd tilhneiging til að
bæta velferðina mjög rík en þó virtust
sumar niðurstöðurnar eilítið misvísandi;
þannig er til dæmis búið að telja stórum
hluta þjóðarinnar trú um að það muni
ekki hafa neitt slæm áhrif á jöfnuð í heil-
brigðiskerfinu þó einhverjir partar þess
yrðu einkavæddir. Þetta segir svo sem
ósköp lítið í sjálfu sér, þar sem alveg er
óvíst hvaða skilning hver hefur Iagt í
þessa fullyrðingu, en mér þótti fréttin um
Alzheimer-rannsóknir frönsku læknanna
að vissu leyti sanna í eitt skipti fyrir öll
hversu stórkostlega varasöm einkavæðing
er á akkúrat þessu sviði; öllu því sem
snertir heilbrigðismál manneskjunnar.
Enda þótt það sé nú mjög í tísku að fussa
og sveia yfir því hversu illa ríkið reki heil-
brigðiskerfið - og að sumu leyti vitaskuld
með réttu - þá sýnir þetta dæmi frá
Frakldandi hversu varlegt getur verið að
treysta hinum svokölluðu einkaaðilum
fyrir því er snertir lff og heilsu. Einkaaðil-
ar geta vissulega haft bæði metnað og
dugnað til að bera en „einkaaðilar" þýðir
líka að einhvers staðar í bakgrunninum
eru alltaf hinir víðkunnu fjárfestar á
kreiki, hluthafarnir.
Nokkrir gleymdir verkameim?
Það mætti halda því fram að þó eitthvað
af heilbrigðiskerfinu væri einkavætt þá
muni þau fyrirtæki sem kæmu við sögu
sýna fullan metnað og heilindi og ekki
eiga neitt undir aðilum út í bæ. En fjár-
festar fara víða og hagsmunir þeirra geta
verið margvíslegir og jafnvel mótsagna-
kenndir. Hver hefði til dæmis trúað því
að þegar einhver í Frakklandi fékk þá
snjöllu hugmynd að láta atvinnurekendur
bera ábyrgð á vinnueftirliti og heilbrigðis-
rannsóknum á vinnustöðum, þá mundi
það geta leitt til annars eins hneykslis og
nú átti sér stað? Ef fjárfestar og hluthafar
og atvinnurekendur bera ábyrgð á hlutum
eins og því hvort birta eigi niðurstöður
rannsóknar sem gæti annars vegar varað
fólk við lífshættulegum heilasjúkdómi
sem kann að virðast fylgifiskur starfs í ál-
veri, en gæti hins vegar um leið lækkað
verð hlutabréfanna í álverksmiðjunum,
þá höfum við sem sagt hér og nú dæmi
frá Frakldandi um viðbrögð einkaaðil-
anna, atvinnurekendanna.
Þeir passa peningana sína - fjárfesting-
una, hlutabréfin. Látum vera þó nokkrir
verkamenn verði gleymnir í ellinni.
Pistill Illuga var fluttur í morgunútvarpi
Rásar 2 í gær.